Përgatiti: The Guardian
Përkthimi: Telegrafi.com
Mbi totalitarizmin
– Ferri i komunizmit, si çdo ferr tjetër, po mbytej në kuptimin më të keq të fjalës. Por, letërsia atë e transformoi në forcë jete, në forcën e cila të ndihmoi të mbijetosh dhe ta mbash kokën lart dhe të fitosh mbi diktaturën.
– Në një vend të atij lloji, gjëja e parë më e rëndësishme për një shkrimtar, më thelbësorja, është kjo: mos e merr seriozisht regjimin. Ti je shkrimtar, ti do të kesh jetë shumë më të pasur se ata; në një farë kuptimi ose tjetër je i përjetshëm në krahasim me atë lloj të njerëzve, dhe në fund të fundit nuk ke nevojë të lodhesh shumë për ta.
Mbi Enver Hoxhën, sundimtarin shqiptar nga viti 1944 e deri në vdekjen e tij më 1985
– Kur Hoxha u prish me Bashkimin Sovjetik në vitin 1962, ishte gati të kthehej në Evropë, por u refuzua, kështu që e bëri një aleancë jetëshkurtër absurde me Kinën. Kur kjo shkoi mbrapsht, ndërtoi mijëra kupola antibërthamore të cilat e dinte se ishin të padobishme, por donte të krijonte një psikozë frike. Shqipëria vuajti më shumë se çdo vend tjetër i Evropës Lindore.
– Hoxha e imagjinonte veten si intelektual dhe poet i cili kishte qenë në Sorbonë dhe nuk donte të shihej si armik i shkrimtarëve. Sigurisht, mund të më vriste në “një aksident me makinë” ose me “vetëvrasje”, siç bëri me shumë të tjerë.
Mbi cilësimin e tij si shkrimtar politik
– Mendimi im është se nuk jam shkrimtar politik dhe, për më tepër – sa i përket letërsisë së vërtetë – në fakt nuk ka shkrimtarë politikë. Mendoj se shkrimi im nuk është më politik se teatri antik grek. Në çdo regjim politik do të isha bërë ky shkrimtar që jam.
– Kurrë nuk kam pretenduar se jam “disident”, në kuptimin e duhur të termit. Ishte thjesht i pamundur kundërshtimi i hapur ndaj regjimit të Hoxhës, sikurse kundërshtimi i hapur ndaj Stalinit gjatë mbretërimit të Stalinit në Rusi. Disidenca ishte pozicioni të cilin askush nuk mund ta zinte, qoftë edhe për disa ditë pa u përballur me skuadrën e pushkatimit. Nga ana tjetër, vetë librat e mi përbëjnë një formë shumë të dukshme të rezistencës ndaj regjimit.
Për suksesin ndërkombëtar
– Nga njëra anë kjo më siguronte mbrojtje në raport me regjimin, e nga ana tjetër isha vazhdimisht nën vëzhgim. Sepse dyshimi që i ngacmonte ishte se “pse borgjezia perëndimore e vlerëson lart një shkrimtar nga një vend stalinist”?
Për gjuhën shqipe
– Për mua, si shkrimtar, shqipja thjesht është mjet i jashtëzakonshëm shprehës – i pasur, i lakueshëm, i përshtatshëm.
Mbi librat
– I urreja librat sovjetikë, plot me diell, me punën në fusha, pranverën e gëzueshme, verën plot shpresë. Herën e parë që dëgjova fjalët “shpresë” dhe “punë e vështirë”, u lodha.
– Babai themelues i letërsisë shqipe është shkrimtari i shekullit të XIX, Naim Frashëri. Pa pasur madhështinë e Dantes apo të Shekspirit, ai gjithsesi është themeluesi, një personazh emblematik. Shkroi poezi të gjata epike, si dhe poezi lirike, për të zgjuar ndërgjegjen kombëtare të Shqipërisë. Pas tij erdhi Gjergj Fishta. Mund të themi se këta të dy janë gjigantët e letërsisë shqipe, ata që fëmijët studiojnë në shkolla. Më vonë erdhën poetët dhe shkrimtarët e tjerë që prodhuan vepra ndoshta më të mira se ata të dy, por nuk e zënë të njëjtin vend në kujtesën e kombit.
Mbi censurën
– Në fillim të viteve ’60, jeta në Shqipëri ishte e këndshme dhe mirë e organizuar. Shkrimtari nuk mund ta dinte se nuk duhej të shkruante për falsifikimin e historisë.
– Për një shkrimtar, liria personale nuk është aq e rëndësishme. Nuk është liria individuale ajo që garanton madhështinë e letërsisë, përndryshe shkrimtarët në vendet demokratike do të ishin superiorë ndaj gjithë të tjerëve. Disa nga shkrimtarët më të mëdhenj kanë shkruar nën diktaturë – Shekspiri, Servantesi. Letërsia e madhe universale ka pasur gjithmonë një raport tragjik me lirinë. Grekët hoqën dorë nga liria absolute dhe e vendosën rendin në mitologjinë kaotike, si një tirani. Në Perëndim, problemi nuk është liria. Ka edhe servitute të tjera – mungesë talenti, mijëra libra mediokër të botuar për çdo vit.
– Kam krijuar një grup veprash letrare gjatë kohës së dy sistemeve diametralisht të kundërta politike: një tirani që zgjati 35 vjet (1955-1990) dhe 20 vjet liri. Në të dyja rastet, ajo që mund të shkatërrojë letërsinë është e njëjta gjë: autocensura.
Mbi letërsinë bashkëkohore
– Thonë se letërsia bashkëkohore është shumë dinamike, sepse ndikohet nga kinemaja, televizioni, nga shpejtësia e komunikimit. Por, e kundërta është e vërtetë! Nëse krahasoni tekstet e lashtësisë greke me letërsinë e sotme, do të vini re se klasikët vepronin në një terren shumë më të madh, të pikturuar në një kanavacë shumë më të gjerë dhe kishin dimension pafundësisht më të madh.
– Është plogështi e gjithë kjo zhurmë për risitë, për zhanret e reja. Ka letërsi të vërtetë dhe pastaj është pjesa tjetër.
Mbi të qenit shkrimtar
– Nuk punoj më shumë se dy orë në ditë.
– Shkrimi nuk është as profesion i lumtur dhe as i palumtur – është diçka në mes. Është pothuajse një jetë e dytë.
– Jam shumë mirënjohës për letërsinë, sepse ma jep mundësinë ta kapërcej të pamundurën. /Telegrafi/
Promo
Reklamo këtuLufta Prigozhin - Putin
Më shumë![Jeta përmes citateve: Ismail Kadare](https://telegrafi.com/wp-content/uploads/2024/07/kadare3-380x233.jpg)
Jeta përmes citateve: Ismail Kadare
Fotografi me famë botërore dhe Prizreni i vitit 1965
![Kur Enver Hoxha e cilësonte Kadarenë si “poet korbash”](https://telegrafi.com/wp-content/uploads/2024/05/1706433141_IsmailKadare-380x233.jpg)
Kur Enver Hoxha e cilësonte Kadarenë si “poet korbash”
Thënie të zgjuara të emrave të mëdhenj: Jeta është përgatitje e gjatë për diçka që nuk ndodh!
Gazeta “Drita”, 120 vjet nga botimi
GJUHA SHQYPE
![Shitet banesa në Fushë Kosovë në një vendodhje perfekte – 80.5m², çmimi 62,000Euro! ID-254](https://telegrafi.com/wp-content/uploads/2024/02/1a-1-380x233.jpg)
Shitet banesa në Fushë Kosovë në një vendodhje perfekte – 80.5m², çmimi 62,000Euro! ID-254
![Ideale për zyre – në qendër të Prishtinës lëshohet banesa me qira ID-253](https://telegrafi.com/wp-content/uploads/2024/02/DSC00994-380x233.jpg)
Ideale për zyre – në qendër të Prishtinës lëshohet banesa me qira ID-253
![Krijo hapësirën tënde të biznesit – zyre me qira te 4 Llulat – 300€/muaj ID-252](https://telegrafi.com/wp-content/uploads/2024/02/Template-per-Instagram-380x233.jpg)
Krijo hapësirën tënde të biznesit – zyre me qira te 4 Llulat – 300€/muaj ID-252
![Ofertë e veçantë – vila në Brezovicë ofrohet me zbritje ID-246](https://telegrafi.com/wp-content/uploads/2023/11/Foto-Kryesore-4-380x233.jpg)
Ofertë e veçantë – vila në Brezovicë ofrohet me zbritje ID-246
![Një jetë e re fillon këtu – banesa e gatshme 2+1 në rrugën ‘Gazmend Zajmi’ ID-251](https://telegrafi.com/wp-content/uploads/2024/02/Foto-Kryesore-380x233.jpg)
Një jetë e re fillon këtu – banesa e gatshme 2+1 në rrugën ‘Gazmend Zajmi’ ID-251
Më të lexuarat
![Pas lirimit të Assange, Wikileaks publikoi një dokument sekret të inteligjencës izraelite](https://telegrafi.com/wp-content/uploads/2024/07/assange-380x233.jpg)
Pas lirimit të Assange, Wikileaks publikoi një dokument sekret të inteligjencës izraelite
![Njihuni me mashtruesin më të madh të futbollit: Man City, Liverpool, Chelsea, Man United dhe kapja e ish-gruas së Henryt](https://telegrafi.com/wp-content/uploads/2024/07/Medi-Abalimbaa-380x233.jpg)
Njihuni me mashtruesin më të madh të futbollit: Man City, Liverpool, Chelsea, Man United dhe kapja e ish-gruas së Henryt
![Euro 2024 një](https://telegrafi.com/wp-content/uploads/2024/07/Screenshot-2024-07-03-182956-380x233.png)
Euro 2024 një "minierë ari" - ku shkojnë paratë, sa fitojnë federatat, klubet, lojtarët dhe gjyqtarët
![Tifozët e Real Madridit janë të shokuar se kush është futur në listën e legjendave të klubit](https://telegrafi.com/wp-content/uploads/2024/07/real-madrid-380x233.png)
Tifozët e Real Madridit janë të shokuar se kush është futur në listën e legjendave të klubit
![Hovenier: Shqetësohemi kur Qeveria e Kosovës ndërmerr veprime për të vendosur sovranitet aty ku ka sovranitet](https://telegrafi.com/wp-content/uploads/2023/07/marreveshjeve-te-mirekuptimit-nga-USAID-i-ndermjet-Universitetit-te-Iowas-dhe-Universitetit-te-Pejes-Prizrenit-dhe-te-Prishtines-Jeffrey-Hovenier-foto-Ridvan-Slivova-24-380x233.jpg)
Hovenier: Shqetësohemi kur Qeveria e Kosovës ndërmerr veprime për të vendosur sovranitet aty ku ka sovranitet
![Sondazhi i ri - Vetëm Michelle Obama do të fitonte kundër Donald Trumpit nëse nuk kandidon Joe Biden](https://telegrafi.com/wp-content/uploads/2024/07/michelle-obama-joe-biden-donald-trump-380x233.jpg)
Sondazhi i ri - Vetëm Michelle Obama do të fitonte kundër Donald Trumpit nëse nuk kandidon Joe Biden