Jemi grabitqarë dhe skllevër të algoritmeve

Filozof dhe shkrimtari francez, Éric Sadin, është një nga intelektualët dhe kritikët më të famshëm “anti-teknologji” në shoqërinë e sotme të argëtimit dixhital. Duke filluar që me librin e tij të ri “Tirani”, që e lidh shoqërinë sotme dixhitale dhe fundin e botës së përbashkët.

Intervistoi: Leonardo Caffo

Nga buron ky mendim radikal kaq kompleks në epokën e “info-sferës”dixhitale?

Më kujtohet më shumë se 20 vite të parë u botua një libër shumë i veçantë “Shoqëria industriale dhe e ardhmja e saj”, shkruar nga Ted Kaczynski, njeriu që dikur u njoh me nofkën Unabomber. Në librin e ri të Sadinit ka elemente të përbashkëta me Kazinskin, që nga ideja se shoqëria industriale e përparuar nuk mund të realizohet pa tjetërsimin përfundimtar të njerëzimit.

A është kështu?

Ai tekst, i shkruar në mesin e viteve 1990, merr një dimension paradoksal. Nga njëra anë, tregon një ndërgjegjësim të madh për një sërë teprimesh të nxitura nga ideologjia e progresit, dhe që më pas u bë dominues në një mënyrë skandaloze. Kjo ideologji ka favorizuar që nga paslufta zhvillimin e pandërprerë të teknologjisë, zgjerimin e logjikës së tregut, racionalizimin e shoqërisë, me ndihmën e përdorimit gjithnjë e më të madh të kompjuterëve, si dhe shfrytëzimin e burimeve natyrore. Kaczynski mendonte se ky model, që u përhap me shpejtësi në të gjithë botën, çoi në lindjen e një pasioni grabitqar, konsumimin e trupave dhe psikikës, dhe shkatërrimin e biosferës. Në këtë aspekt, pozicioni i tij ka sot një rezonancë të veçantë. Nga ana tjetër – dhe ky për mendimin tim është faji i tij i madh – vëzhgimet e tij ishin pa nuanca. Ato e hodhën poshtë shoqërinë industriale në tërësi. Nuk ishin rezultat i një analize rigoroze, por qenë më tepër reagime emocionale që morën formë e një radikalizmi shumë të madh. Dhe, kjo shpjegon edhe pakot e tij me bomba në fundin e viteve 1970, ato që çuan edhe në burgosjen e tij.

A ishte i vetmi në atë kohë që mendonte kështu?

Jo, përtej tekstit të tij sensacionalist, analiza kritike, të mirë-informuara dhe të kthjellëta mbi problemin e teknologjizimit të shfrenuar të botës, ishin bërë tashmë nga autorë si Jacques Ellul, Ivan Iliq apo Lewis Mumford. Përkundër rëndësisë së punës së tyre, ata u dëgjuan pak sepse shkonin kundër frymës dhe entuziazmit pozitivist që mbretëronte në të ashtuquajturat “30 vitet e lavdishme”, 1945-1975. Vetëm kohët e fundit këta autorë kanë gjetur një jehonë të re, sikur të ishte fati i pashmangshëm i çdo kritike të arsyetuar ndaj “progresit”. Në fillim sidyshime, dhe më vonë si parashikime profetike.

Libri juaj i fundit më ka nxitur të mendoj shumë mbi veprën e Pier Paolo Pasolinit, e cila nuk përmendet kurrë. Çfarë vlere ka për ju mendimi i këtij intelektuali?

Pasolini denoncoi që në vitet 1950 ngritjen e shoqërisë konsumatore, e cila kishte çuar në primatin e logjikës së tregut dhe në përgjithësimin e sistemit të pagave, duke i shndërruar punëtorët në asgjë më shumë se një ingranazh jo-personal, brenda një rendi shumë më të madh sesa ata vetë. Ai e kuptoi ndikimin e programeve televizive, të cilat synonin kryesisht të tërhiqnin vëmendjen për të gjeneruar të ardhura nga reklamat, duke prodhuar formate kulturore dhe informative shabllon, si dhe një varfërim të jetës shoqërore.

Pasolini ishte pra një parashikues i saktë …

Ajo që bie ende në sy tek Pasolini (të cilin e citoj në shumë nga librat e mi) është këmbëngulja e tij për vlerën që ka refuzimi kur cenohet integriteti dhe dinjiteti njerëzor. Një kërkesë rreptësisht morale që na thërret të bllokojmë vendimet që synojnë të na imponohen në mënyrë të njëanshme, si ato që lidhen me “transformimin dixhital” të të gjithë sektorëve të shoqërisë, të cilat përdorin teknika të paraqitura si pjesë e drejtimit të pashmangshëm të historisë. Megjithatë, shumica synojnë vetëm imperativin e optimizimit, duke i reduktuar kësisoj qeniet njerëzore në pjesë të këmbyeshme, të vendosura gjithnjë e më shumë nën ligjin e algoritmeve të pamëshirshme. Ka ardhur koha të mobilizohemi që të respektohen pa kushte parimet themelore.

Ato që ju i quani “teknologjitë e zjarrit të shpirtrave”, pra mediat sociale, janë që të gjitha të lidhura me një refuzim paradoksal të të tjerëve. Librit i mungon një analizë mbi Tik-Tok, që duket se është sot mjeti më koherent për të shpjeguar një rini të barabartë, dhe të kundërt me atë të viteve 1960. Si do ta analizonit atë?

Për punën time, mu duk e nevojshme të ndryshoja këndvështrimin. Të analizoja jo vetëm natyrën e teknologjive dixhitale, por edhe ndikimin e tyre në psikikën individuale dhe kolektive. Sot është e qartë se deri në çfarë mase ato e kanë ndryshuar tashmë mentalitetin tonë, duke ripërcaktuar marrëdhëniet tona me të tjerët dhe format tona të bashkëjetesës. Sepse, këto sisteme kanë dhuntinë të lejojnë një marrëdhënie të ngushtë me informacionin, ndërtimin e historive vetjake, një ekspresivitet të vazhdueshëm të vetvetes, si dhe një përvojë më të lehtë të jetës së përditshme. Ata favorizuan krijimin e një imagjinate të ushqyer nga iluzioni i vetëmjaftueshmërisë, që mund të çojë vetëm në një distancë midis tërësisë së përbashkët dhe vetvetes, si të ishin të ndarë nga njëri-tjetri. Ajo që vijon është përvoja e një ndarjeje të përjetuar në mënyrë subjektive, por e ndarë në një shkallë të gjerë. Është një fenomen që ndihmon për të krijuar atë që unë e quaj “izolim kolektiv”. Një dimension që është veçanërisht i pranishëm në Facebook, Twitter dhe Instagram.

Në librin e ri unë kam analizuar primatin e vetes dhe format e atomizimit të shoqërisë, që kanë përcaktuar këto rrjete sociale. Sa i përket Tik-Tokut, i cili nisi të përdorej shumë shpejt nga adoleshentët, kjo platformë më duket si emblemë e një dimensioni të trefishtë. Para së gjithash, e përkohshmërisë bashkëkohore, e përbërë nga një varg fluksesh të pandërprera, në të cilat është futur platforma, e cila kërkon formate videosh të shkurtra. Më pas vjen rëndësia e imazhit video, që ka vërshuar shumë kulturën aktuale, dhe që është emblematike në serialet televizive, apo në vendin që zë YouTube në jetën tonë. Së fundi, është parimi sipas së cilit sot vlera e individëve nuk qëndron në atë që ata sjellin në një vepër të përbashkët, por në aftësinë e tyre për të fituar një kapital simbolik përmes shfaqjes së shkathët të vetes të tyre. Teknoliberalizmi përfundoi duke gjeneruar një auto-liberalizëm. Është e vështirë të imagjinohet një sipërmarrje më e madhe, në një shkallë planetare, e depolitizimit të mendjeve, monetizimit të imazhit dhe konkurrencës, pak a shumë e pranuar dhe e vazhdueshme midis qenieve njerëzore.

Si mund ta kombinojmë rikthimin tek qeveritë reaksionare dhe të djathta në Evropë, me atë që ju e quani të gjendjen e përhershme ku është e pamundur qeverisja? Çfarë lidhje ka midis tiranisë dixhitale dhe tiranisë formale?

Ne po përjetojmë një moment ngopjeje me një rend politik dhe ekonomik që ekziston prej gati gjysmë shekulli, dhe që ushqen synimin për të mos vuajtur nga më gjërat, duke i mbajtur krahët mbledhur. Një numër i madh njerëzish e shohin veten të ndarë mes dy gjendjeveshpirtërore të kundërta. Nga njëra anë, ekziston ndjenja e të mos përkiturit më vetes, e të qenit të nënshtruar ndaj njëpresionit të vazhdueshëm në punë, të detyruar të përballemi vazhdimisht me situata gjithnjë e më të vështira. Dhe nga ana tjetër, ekziston ndjenja se përdorimi i teknologjive e lehtëson jetën tonë, garanton qasjen në informacione, na lejon gjithmonë të formulojmë mendime. Dhe, e gjitha kjo përcjell idenë e përfitimit nga fuqia shtesë. Ky tension i madh ka krijuar një gjendjen “e një paqeverisshmërie të përhershme”. Sigurisht, regjimet “jo-liberale” aty-këtu janë të imponuara, sepse kanë mundur të shfrytëzojnë rastin. Megjithatë, atyre nuk u garantohet asnjë stabilitet.

Në lojë nuk është aq shumë pasioni i kohëve të fundit për sistemet nacionaliste, se sa një krizë përfaqësimi, e cila është emblematike në përqindjet e mëdha abstenimit, dhe në të njëjtën kohë tek mosbesimi në rritje ndaj çdo autoriteti. Ky moral është shumë i vështirë për t’u kundërshtuar. Ai është i thellë, i përhapur, dhe ka prodhuar tashmë atë që unë e quaj “totalitarizëm të turmës”. Në këtë situatë, ne duhet të punojmë për zbatimin e një “demokracie radikale”, siç shprehej dikur filozofi John Dewey. / Burimi: “Corriere della Sera”/Në shqip nga: Bota.al/