E ndihmova një burrë në këtë foto që të shpëtojë nga tmerret e Harkivit, për burrin tjetër mund të mos di kurrë asgjë

Nga: Nataliya Gumenyuk / The Guardian
Përkthimi: Agron Shala / Telegrafi.com

Kaluan vetëm tri javë nga pushtimi, por më dukej se lufta zgjaste për një jetë të tërë. Ishim të rraskapitur dhe të dërrmuar. Nga mesi i marsit, qyteti i Harkivit, që gjendet 25 milje larg kufirit rus, dukej si i paarritshëm prej Kievit – ku unë jetoj. Ukrainasit përshtateshin me këtë jetë të re. Nën granatimet e vazhdueshme, hotelet dhe dyqanet nuk ishin në gjendje të ofronin asnjë lloj të shërbimit normal. Nuk ishim të sigurt nëse pompat e benzinës ishin të hapura. Megjithatë, qyteti i dytë më i madh në Ukrainë, ku jetonin rreth dy milionë njerëz, ishte shumë i rëndësishëm për të qenë larg tij. Kisha miq të ngushtë që mund të më prisnin. Kështu që shkova.

Ishin miqtë e mi ata që më thanë – në orët e para të mëngjesit të 24 shkurtit – se “Harkivi po bombardohet”, duke vërtetuar kështu frikën tonë më të keqe. I kisha vizituar në janar, para luftës, duke raportuar për gjendjen shpirtërore në qytet, ndërsa vizitova apartamentin e tyre të sapo blera në katin e fundit të një ndërtese të vjetër në qendër. Harkivi ishte vendi i parë në Ukrainë që goditet mu në qendër të qytetit. Të thyhej zemra, në mars, kur shihje një pjesë të asaj rruge të shkatërruar nga raketat, megjithëse shtëpia e tyre mbijetoi.

Udhëtova nga Kievi me një mik fotograf; kemi punuar së bashku gjatë Revolucionit të Majdanit më 2014. Më vonë punësohet në revistën kryesore të lajfstajlit, por pas pushtimit rus iu kthye punës në linjën e parë të frontit. Personi i tretë në ekipin tonë ishte një korrespondent i televizionit polak, të cilin e kam takuar gjatë raportimit të pasojave të rrethimit të Alepos në Siri, në vitin 2016. Kam mbuluar më parë konfliktet e huaja, por fakti se ky po ndodhte në vendin tim, ende më bën të mos ndihem rehat.

Më 13 mars, shkuam në Saltivkën veriore – në atë kohë, periferia e Harkivit kishte pësuar më shumë dëme. Rusët ishin më pak se një milje larg; katet e larta prej betoni ishin kufiri i fundit i luftës. Temperatura ishte rreth minus 18 gradë Celsius, dhe shpërthimet ishin të vazhdueshme, kështu që në fillim qëndruam me ushtarët në një bodrum. Ata kishin ardhur nga rajoni jugor i Mikolavit, ku isha disa ditë më parë. Nuk ishin vullnetarë, por anëtarë të forcave të rregullta të armatosura.

“Për çfarë po luftoni këtu”, i pyeta.

“Për gruan dhe fëmijët e mi”, tha më i vjetri. “Ata kanë qëndruar në Ukrainë”, shtoi ai. “Pse duhet të ikin? Është toka jonë”. Një djalë tjetër, Dorini, kishte gruan dhe dy djemtë në jug. Luftonte edhe kunati i tij.

“Pse i ke dy thika”, pyetëm.

“Një për gjalpin, tjetrën për qepën”, tha Dorini, pa asnjë lloj ironie. (Është ushqim tipik ukrainas.) Së bashku me skuadrën e tij, qeshëm – qeshëm më fort se zhurma e granatimeve.

Vullnetarët përpiqeshin të evakuonin sa më shumë njerëz që ishte e mundur, prej Saltivkës veriore, por janë gjithmonë disa të moshuar që thonë: “Do të preferoja të vdisja në shtëpi”. Kur pamë një burrë të moshuar që rrinte pranë njërës prej dyerve, pyeta pse po qëndronte këtu.

“Dëshiroj të iki”, u përgjigj ai, duke shpjeguar se kishte kaluar 18 ditë pa energji elektrike. Ai thjesht nuk dinte si të ikte. Vendosëm menjëherë se do ta ndihmojmë që të evakuohet. Qe rastësi e pastër pse ai erdhi te ne – ishte nisur për të vluar pak ujë, në apartamentin e vetëm në bodrum që ende kishte rrymë. Jetonte në një ndërtesë aty pranë, në katin e nëntë, me dritaret e drejtuara kah trupat ruse. Quhej Leonid Andriyovych dhe ishte 72 vjeç.

U desh pak kohë që ekipi ynë të jetë gati për t’u larguar, kështu që pak më shumë qëndruam në një bodrum, dhe më pas bëra foton që shihni; të Leonidit dhe të një ushtari. Krahasuar me shokët e tij, shumica në të 30-at, djali ishte i ri: 21 vjeç. Sipas shënimeve të mia quhej Roman; në kohët normale ishte sportist profesionist. Teksa të tjerët flisnin gjatë gjithë kohës për familjet e veta, ai heshtte. E çuam Leonid Andriyovychin në stacionin e trenit që shërbeu si qendër humanitare, ku ai hipi në trenin për në Poltavë – kryeqytet rajonal në perëndim të Harkivit – ku jetonte motra e tij. Në mbrëmje veçse kishte ngrënë një vakt të ngrohtë me të.

Tre muaj më vonë, u ktheva në zonë. Disa fshatra rreth Harkivit ishin çliruar dhe vija e frontit ishte shtyrë prapa, kështu që Saltivka veriore u bë sërish e qasshme për civilët. Disa banorë u kthyen për t’i kontrolluar banesat e veta. Dëmet në zonë ishin dukshëm më të mëdha. U përpoqa të dalloja banesën e Leonid Andriyovychit – dukej krejtësisht e djegur. Kam parë shumë ndërtesa të shkatërruara deri atëherë, por është vërtetë ndryshe të shohësh një shtëpi të shkatërruar në të cilën ti vetë ke hyrë dikur, qoftë edhe për një moment.

Disa javë pas asaj vizite të dytë, miku im fotograf u rekrutua në ushtrinë ukrainase, ku u stërvit për t’u bërë parashutist. Kaloi nëpër betejat më të vështira të Donbasit; ishte ndër ata që çliruan Iziumin dhe humbi kolegët e ngushtë gjatë luftës për Limanin dhe më vonë në luftimet shumë të vështira në rajonin e Luhanskit. Saltivka veriore në mars nuk dukej aspak e rrezikshme, në krahasim me atë në çfarë përfundoi pas asaj që përjetoi.

Tani i gjithë rajoni i Harkivit është i çliruar. Por, afërsia me Rusinë do të thotë se banorët mbesin në gatishmëri. Qyteti është përshtatur me një ritëm të tmerrshëm të granatimeve dhe të ndërprerjeve të energjisë. “Hekurbetoni” është pseudonimi që ka marrë qyteti: Harkivi është i njohur për arkitekturën prej çeliku dhe betoni të epokës komuniste – ky term i pëlqyer u krijua për të simbolizuar forcën dhe qëndrueshmërinë e popullit. Është shtypur në bluza dhe në suvenire tjera. Sa më shumë goditen gjërat, aq më shumë ndjenja të forta kemi për to. Disa nga miqtë e mi të Harkivit u shpërngulën në Kiev, të tjerët qëndruan për ta mbrojtur qytetin dhe për t’u kujdesur për ata në nevojë.

Kievi mbetet ende vend më i sigurt, kryesisht për faktin se mbrojtja ajrore në kryeqytet është më e forta në vend. Që nga tetori, jemi mësuar gjithashtu me sulmet ajrore në kryeqytet, të cilat kanë shënjestruar infrastrukturën kritike, në veçanti termocentralet. Ndonjëherë në këtë dimër mund të mos kemi ujë të rrjedhshëm, energji elektrike apo ngrohje të duhur. Në të njëjtën kohë, unë vërtet e kuptoj pse njerëzit duan të qëndrojnë në shtëpitë e veta, pos nëse qëndrimi është krejtësisht i padurueshëm.

Kam qenë në kontakt me Leonid Andriyovychin. Ende është duke qëndruar me motrën e vet në Poltavë. “Po hamë një darkë romantike, me qirinj”, tha ai me shaka. Nuk është kthyer në Harkiv, qëkur e larguam, por fqinjët e kanë informuar se pallati i tij nëntëkatësh është shembur krejtësisht. Më falënderoi që nuk e harrova. I thashë: “Nuk bëra asgjë”!

Jam e lumtur që kam qenë në gjendje të vazhdoj kontaktin me të. Më vjen keq që nuk mund të bëj të njëjtën gjë me ushtarët që takuam në ato ditët e para të luftës. Vetëm emrat e tyre i kam në shënimet e mia. E pranoj gjithashtu se shpeshherë nuk guxoj të shkruaj numrat e telefonit të ushtarëve, meqë kam frikë t’i telefonoj më vonë. Ndonjëherë preferoj të mos di se çfarë ka ndodhur. /Telegrafi/