Presidenca polake e BE-së, për një Evropë në veprim

Ardit Gjinali

Përfundimi i vitit 2024, vit dramatik zgjedhor në vende të ndryshme të hartës politike të botës, vit zgjedhor që përfshiu ankthe, pasiguri, paqartësi dhe më shumë se dilema, jo vetëm mbi rezultatet përkatëse zgjedhore, por gjithashtu mbi qëndrueshmërinë politike qeverisëse në skenën kombëtare të shumë aktorëve politikë, të tillë evropianë dhe përtej kontinentit në kontekstin gjeografik, varësisht implikimeve politike në kontekstin ndërkontinental. Përfundimet bartin shpeshherë kontekstin dramatik, që përcjell termi në vetvete, por “përfundimi i një mandati” nuk përcjell gjithmonë dramaticitet – Presidenca e Bashkimit Evropian është shembulli që “përfundimi” është stafeta drejtë e një fillimi me filozofi vazhdimësie në vizionin e përbashkët të një Evrope më të mirë, më shumë të pranishme politikisht dhe më efektivisht vendimmarrëse.

Fundi i vitit 2024 shënon dhe përfundimin e Presidencës hungareze, një vend anëtar i aleancës së Vishegradit, e tilla në periudhën qershor-dhjetor 2024, dhe shënon fillimin e Presidencës polake, një tjetër vend anëtar i aleancës së Vishegradit, në periudhën e parë gjashtëmujore të vitit të ardhshëm , përkatësisht janar-qershor 2025. Mund të përmendim që Sllovakia, Çekia, Hungaria dhe Polonia janë katër vendet që përbëjnë aleancën e Vishegradit – të katër vendet anëtarë të Bashkimit Evropian, pas zgjerimit të madh të 2004.

Polonia do të mbajë për herë të dytë Presidencën e Bashkimit Evropian në periudhën janar-qershor 2025, pas herës së parë, përkatësisht në vitin 2011. Vendi ka përjetuar një përplasje politike të fortë përmes një polarizimi të skajshëm i dukshëm dhe në rezultatin përfundimtar zgjedhor që shënoi ndryshimin e qeverisjes, ku vendi qeveriset nga një qeveri koalicioni reformator nën drejtimin e Donald Tusk, lider i Platformës Qytetare, njeriu që do të drejtojë Presidencën e Bashkimit Evropian për shkak të cilësisë si Kryeministër i Polonisë, pas zgjedhjeve të vitit 2023 – i njëjti, Donald Tusk, ish-Kryeministër i Polonisë në periudhën 2007-2014, ish-President i Këshillit Evropian në periudhën 2014-2019 dhe ish-kryetar i Partive Popullore Evropiane në periudhën 2019-2022, gjithashtu. Presidenca Polake e Bashkimit Evropian do të ndërtojë veprimin e saj institucional bazuar në tri prioritete kryesore përkatësisht: energjia, mbrojtja dhe siguria.

Tusku ka theksuar qartë përmes një zëri të fuqishëm politik, i tilli jo nga tingujt lëshues, por nga statura politike individuale dhe vendit që përfaqëson mbi një Presidencë polake të veprimit efektiv, e tillë përtej mandatit polak, por mandati polak të shërbejë si fillesë e një mendësie të re për Evropën, ku sipas Tuskut, “Evropa nuk mund të qëndrojë në pozita mbijetuese, por në pozita tërësisht politikisht dhe aktivisht vepruese”, dhe duke vijuar dhe përsëritur më shumë se një herë që “Ne do ta bëjmë Evropën të mendojë polonisht në shumë mënyra”.

Siguria do të jetë prioriteti kryesor në të gjitha dimensionet, përfshirë dimensionin e brendshëm, përkatësisht në hartën politike të Unionit si konkurrenca, cilësia e ushqimit, ilaçet thelbësore dhe një studim realist për një çmim të ri energjie, për bizneset e qytetarët dhe garantimin e sigurisë së furnizimit dhe diversifikimin e energjisë, gjithashtu. Nga ana tjetër, dimensioni i jashtëm që tejkalon kufijtë politikë të Unionit përfshin përkatësisht mbrojtjen e kufijve të Evropës, sigurinë kibernetike, luftën kundër informimit të rremë përmes ndërhyrjeve të huaja dhe rritjen e industrisë së mbrojtjes së Unionit në tërësi, ku buxheti për mbrojtjen gjatë vitit 2023 ishte rreth 279 miliardë euro, por jetësimi i vizionit mbi mbrojtjen e përbashkët ajrore evropiane do të thërrasë për një angazhim shumëdimensional të shtuar, ku ambasadorja e Polonisë e akredituar në Tiranë, Agnieszka Bartol, do të theksonte: “Mentaliteti është ndryshuar rrënjësisht. Tani po flasim për financim të ri për mbrojtjen, që ishte tabu disa vite më parë”.

Ky financim i ri për mbrojtjen do të mundësonte një drejtim të ri të Unionit në ecuri të ngjashme financimi me dy aktorët e tjerë botërorë, përkatësisht ShBA dhe Kina. Në vijim të së njëjtës frymë, Tusk do të deklaronte: “Pavarësisht nëse bëhet fjalë për energjinë, klimën, ushqimin, rritjen e aftësive mbrojtëse të Evropës apo bashkëpunimin transatlantik, politikën ndaj luftës midis Rusisë dhe Ukrainës, kudo do të duhet të kapërcejmë ndarjet tradicionale dhe të kujtojmë se siguria e të gjithë kontinentit varet nga ne”.

Marrëdhënia politike me Gjermaninë dhe Francën mbeten e një rëndësie thelbësore për një Presidencë të suksesshme, ku parimi i “ekuilibrit politik” mbetet thelbi i inkurajimit të proaktivitetit politik të Unionit gjatë Presidencës. Përtej një kohe politike të pafavorshme, përkatësisht me rrëzimin e qeverisë së kancelarit Scholz në Gjermani pas votëbesimit negativ në Bundestag dhe zgjedhjet e parakohshme, që do të mbahen më shkurt 2025, apo edhe paqëndrueshmëria politike në Francë me pamundësinë e vazhdueshme të qeverive për të vijuar për shkak të mungesës së numrave në Parlamentin francez, eksperienca e kryeministrit Tusk do të jetë thelbësore në dërgimin përpara të agjendës polake në bashkërendim me boshtin e BE-së, Francë-Gjermani, si një interes pan-Evropian varësisht dinamikave të politikës kombëtare, në Francë, Gjermani apo në Poloni, gjithashtu.

Vizitat e Tuskut në shkurt të vitit 2024, përkatësisht në Berlin dhe Paris, mbeten shembulli i një ere të re bashkëpunimi, që do të ndikojë pozitivisht në përmbushjen tërësore të agjendës së Presidencës polake të Bashkimit Evropian. Vizita në Gjermani u realizua nga varësisht retorikës së fortë politike akuzuese ndaj tij nga opozita konservatore polake, përkatësisht nga Partia “Ligj dhe Drejtësi”. Nga ana tjetër, vizita e presidentit francez Macron në Varshavë, më dhjetor 2024, ku gjatë takimit me kryeministrin Tusk u konfirmua angazhimi i përbashkët në mbrojtje të paqes dhe fuqizimit të instrumenteve që do të garantonin konsolidimin e mëtejshëm të sigurisë evropiane, ku Polonia mund të konsiderohet si një shembull pozitiv në kuadër të këtij vizioni. Deklaratat e dy liderëve, Tusk dhe Macron, ishin si vijojnë ku përkatësisht Macroni do të theksonte: “Ne e kemi një vizion të përbashkët, se e vetmja paqe e mundshme është paqja e qëndrueshme, që do të thotë një paqe e negociuar nga ukrainasit që do t’i lejojë ata të kenë zgjidhje afatgjatë të sigurisë”. Nga ana tjetër, Tusk theksoi: “Pas diskutimeve, ne vërejmë nevojën e një uniteti absolut në Evropë, për të vepruar në favor të paqes në Ukrainë. Polonia është ajo që pret qendrën logjistike, unike në zhanrin e saj, që shërben për transferimin e ndihmës në Ukrainë. Ne jemi ata që mbajmë barrën e sigurisë së kufirit lindor të BE-së”.

Përtej diskutimeve dhe angazhimeve të përbashkëta për paqen, sigurinë dhe një proaktivitet të shtuar evropian, një sfidë polarizuese brenda Bashkimit Evropian gjatë këtyre gjashtë muajve të Presidencës polake do të jetë implementimi i marrëveshjes së tregtisë mes Bashkimit Evropian dhe vendeve të Mercosur, e nënshkruar mes presidentes së Komisionit Evropian, Ursula Von Der Leyen, dhe liderëve të vendeve Mercosur, përkatësisht të Brazilit, Argjentinës, Paraguait dhe Uruguait, një marrëveshje që pritet të kalojë në një rrugë jo të shkurtër implementimi, ku sfida kryesore mbetet miratimi në Parlamentin Evropian dhe tejkalimi i skepticizmit të kryesisht dy vendeve më zë të fortë kundërshtues brenda Bashkimit Evropian, përkatësisht Francës dhe Polonisë. Kjo marrëveshje dhe qëndrimi i kryeministrit Tusk ndaj së njëjtës mbetet i vështirë për shkak të implikimeve që “Po”-ja ndaj marrëveshjes do të përcillte në skenën e brendshme politike polake, veçanërisht me zgjedhjet presidenciale të majit 2025 apo dhe me mbështetjen publike në radhët e fermerëve ndaj politikave të qeverisë në tërësi në periudhën vijuese, ku polarizimi i fortë politik mund të sjellë ndikime anësore në vendimmarrje të gjera në koherencë me pozicionin politik të BE-së ndaj aktorëve të tjerë globalë.

Presidenca polake e Bashkimit Evropian përcjell pritshmëri pozitive mbi inkurajimin e procesit të zgjerimit ndaj aktorëve politikë, vende në rajonin e Ballkanit në statusin e vendit kandidat apo dhe Ukrainën apo Moldavinë. Presidenti Duda do të theksonte gjatë një takimi joformal në Krakovë me presidentët nga disa nga vendet anëtare të BE-së përkatësisht të Italisë, Bullgarisë, Gjermanisë, Kroacisë, Greqisë, Estonisë, Sllovenisë, Letonisë, Hungarisë dhe Sllovakisë si vijon: “Ne duam në radhë të parë që Ukraina, por edhe Moldavia si dhe vendet e Ballkanit Perëndimor të pranohen në Bashkimin Evropian. Të gjithë shpresojmë që Gjeorgjia të pranohet pas zgjedhjeve të ardhshme. Duhet të ketë po ashtu më shumë rol aktiv nga Shtetet e Bashkuara në marrëdhëniet me Bashkimin Evropian”.

Presidenti aktual polak ka shprehur në një periudhë të mëhershme, përpara zgjedhjeve presidenciale të mbajtura në ShBA, më 5 nëntor 2024, mbi domosdoshmërinë e mbajtjes së dy samiteve përkatësisht BE-ShBA dhe BE-Ukrainë gjatë periudhës gjashtëmujore së Presidencës polake të Bashkimit Evropian. Presidenti Duda theksoi: “Ne duhet të organizojmë dy samite evropiane në Poloni për të theksuar elementët më të rëndësishëm të zhvillimit të Evropës për të ardhmen”. Ai vijoi: “Takimi mes BE-së dhe Ukrainës duhet t’i kushtohet rindërtimit të vendit të sulmuar nga Rusia”.

Deklarata e presidentit Duda është shprehje e një vizioni për inkurajimin dhe fuqizimin e aleancës transatlantike, presidenti polak është një aleat politik i zëshëm i presidentit të zgjedhur të ShBA-së, Trump, dhe i konsideruar si një ndër ndërmjetësuesit e mundshëm në secilën situatë potenciale komplekse negociimi mes Bashkimit Evropian dhe ShBA-së gjatë katër viteve në vazhdim, nëse presidenti Duda do të konfirmohet në një mandat të ri në Presidencialet e majit 2025 që do të mbahen në Poloni. Përtej polarizimit të skajshëm në jetën politike kombëtare, vendi përjeton një konsensus të rëndësishëm politik në lidhje me ngjarjet e rëndësishme botërore, ku spikat qëndrimi dënues ndaj Rusisë për shkak të sulmit nda Ukrainës apo dhe në inkurajimin e mëtejshëm të zgjerimit të Bashkimit Evropian, përkatësisht në vendet e Ballkanit apo për Ukrainën dhe Moldavinë, gjithashtu.

Qëndrimet e përbashkëta në funksion të një aleance të konsoliduar evropiane do të inkurajojnë angazhimin e përbashkët institucional për një Presidencë të BE-së, të suksesshme varësisht dallimeve të thella politike mes presidentit Duda dhe kryeministrit Tusk, ku një Presidencë e suksesshme do të rriste reputacionin e Polonisë në arenën ndërkombëtare. Por, zgjedhjet presidenciale në Poloni, të përcaktuara për t’u mbajtur më 2025, ku kandidatët kryesorë do të jenë presidenti aktual Duda dhe kryebashkiaku i Varshavës, përfaqësues i partisë së Kryeministrit Tusk, Rafa Trzaskowski, pritet të shndërrojnë dhe Presidencën e Bashkimit Evropian në një temë të një fushate që ka pritshmëri të përcjellë një polarizim të përsëritur, varësisht natyrës së ndryshme të zgjedhjeve Presidenciale nga të njëjtat Parlamentare.

Vizioni dhe ekspertiza e gjatë e Tuskut në institucionet e Bashkimit Evropian në ndërthurje me proaktivitetin e Presidentit Duda dhe marrëdhënien e tij të veçantë me presidentin e zgjedhur të ShBA-së, Trump, do të dërgonin drejtë një Presidence polake shumë të suksesshme dhe një model referues për secilën presidencë në 6-mujorët pasardhës, por dilema mbetet në shkallën e tejkalimit të ndasive në nivel kombëtar, që dy liderët polakë do të shfaqin në funksion të një presidence të suksesshme, duke anashkaluar suksesin apo mosarritjet në segmente të Presidencës në funksion të rivalitetit politik në rang kombëtar.

Përtej parashtrimit të aspekteve pozitive apo frenuese të renditura kronologjikisht më lartë, kohezioni politik dhe kombëtar i Polonisë ndaj agresionit rus në Ukrainë do të ndikojë në inkurajimin e një veprimi politik të fortë nga Presidenca polake për ta shndërruar Bashkimin Evropian, në një aktor të zëshëm dhe veprues në skenën politike botërore, ku veprimi politik do të ishte themeli i shëndetshëm për Evropën e dekadës së ardhshme, një aktor global që duhet të përcaktojë zhvillimet botërore në koherencë me ShBA-në në dritën e një polarizimi të mundshëm botëror si shkak i grupimeve të aktorëve të tjerë botërorë alternativë.

Interesi kombëtar polak do të tejkalojë dallimet e politikës kombëtare dhe secili prej aktorëve politikë Polakë do të ndikojë në një Presidencë të suksesshme të BE, në një kohë sfidash politike botërore, ku një Presidencë e suksesshme do të fuqizonte reputacionin politik të Polonisë në arenën, ndërkombëtare dhe do ta shndërronte Presidencën polake në modelin orientues në fund të 20-vjetorit të zgjerimit të madh të BE-së, ku Polonia është shembulli i suksesshëm i zgjerimit, në kontekstin historik, ekonomik dhe në pozicionim politik në mbështetje të aleancës perëndimore dhe transatlantike, gjithashtu.