Regresi i Tetovës – në vitin 1932 me kinema, sot pa kinema

Kinemaja e parë në Tetovë u hap me 15 mars 1932 nga Matea Riskoski dhe mbante emrin Kino “Balkan”. Kinemaja “Ballkan” kishte një korridor, një arkë, një kabinë kinemaje mbi arkë dhe të ndërthurur në lartësinë e sallës, një sallë kinemaje, njësi sanitare, magazina manuale dhe një kasolle e vogël u ndërtua pranë godinës në të cilën, transformatori ishte vendosur. “Kinemaja kishte rreth 370 ulëse dhe ato ishin rregulluar kështu: përpara kishte dhjetë rreshta stola, pastaj disa rreshta karrige të lidhura me rrasa që të mos lëviznin dhe në fund ishin 22 tavolina me nga tre karrige secila.

Në tre vitet e para kinemaja “Ballkan” funksionoi me fitim, por në gjysmën e parë të vitit 1935 u ndje një farë krize. Disa muaj më vonë, më 23 tetor 1935, në Tetovë u hap kinemaja e dytë e përhershme “Leshkoviq”. Kjo ishte tashmë një kinema moderne. Kishte të gjitha parakushtet e nevojshme për një institucion kulturor. Kishte 460 vende. Kishte katin përdhes, ballkon dhe lozha. Por shumë shpejt në familjen Leshkoviq ndodhi një tragjedi e madhe. Disi dy djemtë e plakut Leshko vdiqën njëri pas tjetrit, kështu që kinemanë e menaxhonin të afërmit e tyre Savo Noneski dhe Boris Petroski.

Gjatë luftës së dytë botërore Joshko Bozhinoski(daja i Risto Ristoskit) ishte nën presion për të hequr dorë nga kinemaja. Ai për të ruajtur jetën e familjes (si të tij ashtu edhe të Mateas), firmos se kinemanë po ua dorëzon pronarëve të ri: Daut Imerit, Qamil Iljazi dhe Jahja Selmani. Këta paguan një shumë të vogël për inventarin, ku pronari sipas arkitektit Risto Ristoski(djali i Matea Ristoskit), u detyrua ta pranonte atë shumë pasi që ishin kohë të errëta dhe rrezikohej jeta e tyre. Prej pronarëve të ri Daut Imeri ishte me profesion shofer dhe vetëm ky shfaqi interes për të vizituar kinemanë, ndërsa Jahja ishte i përfshirë në politikë, dhe ishte asistent i Xhem Hasës. Pas luftës, Jahja dhe e gjithë familja e tij u ekzekutuan. Ndërsa Qamil Iljazi dhe Daut Imeri u shpërngulën në Turqi.

Në verën e vitit 1948, që njihet si viti i nacionalizimit të pronave, Risto Risteski rrëfen kështu ditën e nacionalizimit të Kinemasë: “Ishte mot i ngrohtë pranvere. Unë dhe xhaxhai im ishim në hollin duke vizatuar postera për filmat e ardhshëm. Papritur hyjnë tre persona dhe na urdhërojnë të dalim nga kinemaja. Ata thanë: ‘Është e nacionalizuar. Nga ky moment, kinemaja është në pronësi të shtetit. Na thanë vetëm se dorëzimin do ta bëjë një komision. Babai dhe daja kërkuan vazhdimisht të shihnin se çfarë po ndodhte me atë komitet, por gjithçka mbeti e kotë”. Kinemaja vazhdoi së punuari edhe për disa vite dhe më pastaj pushoj së punuari për shkak të interesimit të dobët nga pushteti për të mirëmbajtur Kinemanë.

Ndërsa sot në vitin 2023, Tetova si qytet i dy universiteteve dhe afër 80 mijë banorëve, nuk ka asnjë kinema!

* Material i përgatitur nga Muzeu Virtual i Tetovës, me shënime nga Risto Ristoski dhe Darko Gavro.