Nacionalizmi dhe një budalla shqiptar i konvertuar në grek!

Nga: Ebru Boyar (pjesë nga libri ‘Ottomans, Turks and the Balkans: Empire Lost, Relations Altered’)
Përkthimi: Daut Dauti

Nacionalizmi si koncept është zhvilluar në mendimet e intelektualëve evropianë të shek. XIX. Është e mundur të shihet reflektimi i këtij zhvillimi kognitiv në elitën otomane të kësaj periudhe. Megjithatë, duke qenë të vetëdijshëm për zhvillimin e këtij koncepti të ri në Evropë, te otomanët nuk ka rezultuar në një kuptimshëmri të ngjashëm me këtë koncept. Elita otomane e ka zhvilluar interpretimin e saj të të kuptuarit të nacionalizmit, që është mjaft i ndryshëm nga ai që pranohet sot. Kjo kuptueshmëri është ndikuar shumë nga paradigma e perandorisë, e vlefshme brenda shtetit, për statusin e themeluar të popujve dhe grupeve e për balancën e fuqisë politike. Sipas pikëpamjes se kësaj elite, nacionalizmi nuk është perceptuar si diçka që zhvillohet në mënyrë natyrore në shoqëri. Më shumë ka qenë metodë tjetër e intervenimit të huaj në territorin otoman.

Fjalët të cilat më vonë janë marrë si komponente të nacionalizmit në fjalorin e turqishtes moderne, siç janë vatan, millet, kavim dhe cinsiyet, janë përdorur për kuptime të ndryshme që varen nga konteksti. İhsan Sungu në veprat e tija të referuara për otomanët e rinj provon të ofrojë kuptim të fiksuar për disa fjalë që janë përdorur në veprat e Namık Kemalit. Sipas këtij studimi, fjala ‘millet’ është përdorur për ata që i takojnë të njëjtit religjion; ‘ümmet’ për ata nën administratën e njëjtë shtetërore dhe ‘kavim’ për popujt me prejardhje nga e njejta racë.

Kjo qasje, megjithatë, ka të meta. Me përshkruarjen e kuptimit fiks të fjalëve, pa patur konsideratë kontekstin specifik ku përdoret dhe pa i pranuar luhatjet e kuptimit, jo vetëm nga autori në autor, por edhe nga teksti në tekst i të njëjtit autor në rrethanat tejet dinamike otomane të shekullit XIX, nuk ka gjasa që të arrijmë te kuptimi i saktë i këtij koncepti të asaj kohe.

Në këtë kontekst duhet të mbajmë në mend se prioriteti i autorit nuk ka qenë zhvillimi i teorive konkrete politike, por ka qenë përshkrimi i ngjarjeve. Madje, edhe përkthimi i fjalës së huaj ‘nacionalizëm’ bënë me dije për papjekuri konceptuale. Në fund të shek. XIX, Ahmed Xhevdet Pasha, fjalën ‘nacinalite’ nga frëngjishtja e përkthen si ‘kavmiyyet meselesi.’ ‘Cinsiyet’ definohet si sinonim i ‘kavim,’ dhe është përdorur nga Şemseddin Sami [Sami Frashëri] me kuptimshmëri më të kufizuar se fjala ‘nation.’ Ai flet për dy ‘cinsiyet’ kryesore të Greqisë: grekët dhe shqiptarët. Për Şemseddin Sami-un fjala ‘Greek’ (Yunani) ‘ka të bëjë me shtetin e Greqisë apo edhe të qenurit ‘njeri i popullit grek’ kurse ‘grek’ (Yunanlı) është ‘njeriu i popullit grek’.

Mehmed Salahi, duke udhëtuar nga Kreta e kishte takuar një të ri, i cili e kishte paraqitur vetën si grek edhe pse Mehmed Salahi e kishte diktuar se ai në fakt ishte shqiptar nga Ergiri (Gjirokastra). Mehmed Salahi e kishte komentuar këtë rast si mbjellje dhe përhapje e grekëzimit që është bërë me vullnet dhe përpjekje të mëdha të kësaj kauze, e cila kishte arritur rezultate serioze sa që e kishte bërë personin të heq dorë nga ‘mileti’ dhe populli i tij (cinsiyet), dhe të mburrej me atë që i ishte bashkuar një ‘mileti’ tjetër. Hyrja në mënyrë ‘jonatyrale’ në një ‘milet’ tjetër e kishte bërë Salahin që këtë njeri ta quante ‘Një i ri shqiptar i korruptuar në grek’ (Arnavud bozması genc yunanlı[sic.), dhe e kishte shpërfillur: ‘E dëgjoja nganjëherë duke qeshur e nganjëherë duke e kundërshtuar shpjegimin ekstravagant të këtij të riu budalla, i cili ishte çorientuar nga sëmundja e grekëzimit’.