Përplasja përtokë si mësim

Derisa po ngrysej, Mujziu akoma endej nëpër lëmë. Nuk i shkohej brenda. Moti i mirë që po mbante atë vjeshtë i jepte mundësi të qëndronte jashtë edhe në terr. Ngjyrat e këndshme të gjetheve të malit që i kishte sjellë vjeshta, po i gëlltiste errësira më shpejtësi.

Edhe kur binte terri në tokë, ai më me dëshirë qëndronte jashtë derisa ta linte fuqia. Kur ishte i ri gëzohej sa herë binte borë. Kënaqej sidomos kur mali vishej me të bardhë. Kalonte qaste të shumta duke soditur degët e lisave të lakuara nga bora deri në tokë. Me kalimin e viteve, përditë e më shumë, dimri ia kufizonte qëndrimin në natyrë. Dikur, pa u zdritur fare, ikte nga shtrati. Brenda në shtëpi, vetja i dukej sikur ta mbante dikush peng. Bisedonte pa zë më çdo pemë, me çdo bimë, me çdo gjë të gjallë që shihte. Përcillte rritën e çdo njërës bimë dhe kohën e lulëzimit të saj. E krahasonte rritën e bimëve me atë të njerëzve. Sa shumë dëshironte që njerëzit të ishin si bimët, të përtëriheshin mu si ato, ashtu si mali i tij, të cilit ia kishte lakmi për besnikëri. Sa mirë do të ishte sikur edhe zijoshët të ishin besnik si lisat, i thoshte veti shumë herë. Iu lakmonte luleve sesi qelin me radhë, njëra pas tjetrës. Akoma pa mugulluar lisat, bimët e ulëta thithnin rrezet e para të diellit pranveror. Ato, njëra pas tjetrës, zbukuronin natyrën ende pa shkrirë bora, por edhe duke lulëzuar presnin borën e re.

Shumë lule qelin paralel me shkrirjen e borës, në prag të pranverës. Kur lisat mugullojnë, duken si mbretër të pyllit. Edhe kur kthehet vjeshta, secila bimë zhveshë kurorën e saj me orar e kalendar. Kështu duhet të bëjnë edhe njerëzit, pëshpëriste në heshtje. Nuk ia shpjegonte dot vetit, pse fqinjët e tij nuk presin rend asnjëherë për asgjë. Kujtonte se si zijoshët kanë aq shumë inate ndaj njeri tjetrit, dhe nuk i harrojnë ato gjatë gjithë jetës. Madje, inatet e tyre rritën e shtohen dhe shndërrohen në hasmëri për vdekje. Mendonte sikur bimët të kishin inat njëra tjetrën si njerëzit, ky do të ishte fundi i tyre dhe i çdo gjallese. Kujtonte edhe ujkun e ariun që ushqehen me mishin e kafshëve të tjera. Kujtonte se si plot zogj të malit ua tërheqin vërejtjen bishave të ndryshme për prezencën e armiqve të llojit dhe rrezikun për tjetrën që mund të jetë viktimë.

***

Kur ra terri në tokë, iu kujtuan shumë përjetime rinore. Si padashur, tërhoqi kërrabat që i kishte mbështetur për lisit plak. U ngrit ngadalë duke mbështetur gjithë trupin mbi dy kërraba, mu si dy shtylla, mbi të cilat lëvizte, që kur mbeti pa një këmbë. Ishte përshtatur moti lëvizjes me dy kërraba nën sqetulla. Lëvizte shumë herë edhe më shpejt se të tjerët me dy këmbë. Si me tallje, zijoshët, shumë herë thoshin së nuk mund të ecin në hap me Mujziun. Ai me një lëvizje kërrabash bënë dy hapa burri. Me kohë muskujt e shpatullave dhe të gjoksit iu zhvilluan edhe më shumë. Këmba e shëndoshë i shërbente si pikënisje dhe lehtësim shpirtëror, pasi gjithë peshën e trupit e vendoste mbi dy kërrabat e tij.

Atë ditë harroi kur lindi e kur perëndoi dielli. Kur ra terri në tokë, dhe kur nuk po shihej asgjë, mbështeti trupin mbi kërraba dhe u nisë drejtë derës. Më me dëshirë do të qëndronte jashtë, por trupi më nuk po i bënte ballë të ftohtit e mbrëmjes vjeshtore. Qeni që e shoqëronte çdo herë, u zgjua nga gjumi menjëherë për të ndjekur në hap të zotin. Mes ferrash, që gati kishin mbuluar rrugicën drejt derës së shtëpisë, dëgjoheshin kërcitjet e kërrabave sa herë ndërronte hapat. Nga kërcitjet mund t’ia numëroje çdo hap. Iu kujtua edhe koha kur e pat humbur këmbën. Iu kujtuan edhe miqtë e shokët që erdhën për ta parë e për ta ngushëlluar për këmbën e operuar që nuk do ta ketë më. Nuk i harroi as ato pak gëzime që pati në rini. Kurrë nuk harroi ditën që doli nga spitali pa njërën këmbë. Shumë herë pa ëndërr të dy këmbët, siç i kishte më parë. Kush mund ta përjetonte dhembjen e Mujziut për këmbën që nuk e kishte më?

Atë ditë, një pajton me dy kuaj, i paguar nga miqtë, erdhi për ta marrë nga dera e spitalit. Mjekët e operuan dhe e shëruan, por këmba i shkoi pa kthim. Shumë herë i shkoi mendja ku mund ta kenë varrosur këmbën që ia operuan. Megjithëse kishte përjetuar shumë trauma, nuk i hoqi asnjëherë nga mendja zijoshët dhe të zezat e tyre. Duke i njohur mirë ata, parandiente se nuk do të kuptojnë kurrë dhembjen e tij. Po kush i njihte zijoshet më mirë se Mujziu?

Njihte mirë fqinjët edhe inatin e tyre, pastaj e dinte edhe kur ata zbrazin mllefin e strukur që nga rinia, atëherë kur Mujziu, lidhaz e shokaz, i rrëzonte të gjithë moshatarët një nga një. Nuk kishte djalë nëne që ia qet shpinën në tokë kur ishte i ri me të dyja këmbët. Do të vijnë ata të më shohin, do të vijnë edhe për të më parë se çka ka mbetur nga trupi im, i thoshte vetit pa zë. Këto kujtime akoma i silleshin në kokë, por tash ishin bërë më të rënda nga pleqëria. Kishte menduar shumëçka, por vetminë nuk e kishte imagjinuar ashtu siç po e jetonte në pleqëri.

Sa kalonin ditët, përmallimi për fëmijët që nuk i kishte parë moti po e varroste për së gjalli. Vetmia po fitonte luftën ndaj tij.

***

Pasi mbeti me një këmbë, u largua nga çdo aheng. Me kalimin e viteve harroi dasmat e gëzimet kur kishte marrë pjesë së fundit herë dhe kur ishte kënaqur diku në një gëzim rasti.

Kurrë nuk e harroi ditën kur u largua nga oda e fqinjit për të fundit herë. Iu kujtuan mysafirët që vinin me radhë dhe që asnjëherë nuk e vunë re Mujziun me një këmbë dhe me kërrabat afër dorës. Sa mysafir që hynte në odë, Mujziun e shtynin një hap tutje, në drejtim të derës. Nuk priti të mbushej oda me jabanxhi deri në fund, por tërhoqi kërrabat me një dorë dhe u ngrit. Askush nuk i ndihmoi. Megjithëse, akoma ishte i ri, me pak përvojë të ecjes me kërraba, lëvizjen me një këmbë e përjetonte rëndë. Këtë gjendje të re shpirtërore të krijuar pas operimit e kaloi pas shumë vitesh. Brenda në odë, atë ditë u rrëzua si të binte nga qielli. Përplasja e Mujziut përtokë u dëgjua larg, por jo edh në veshtë e atyre që kishin mbushur odën. Për habi askush nuk i ndihmoi të ngrihej. Mblodhi vetën fort. Mblodhi fuqitë e dikurshme rinore dhe shtrëngoi kërrabat mu si armët dikur, kur kishte të dyja këmbët. Eci ngadalë nëpër oborr dhe u largua drejt shtëpisë së vetë. Nuk u largua vetëm nga oda e gëzimi i huaj, por ai u largua edhe nga një pjesë e jetës, në moshë fare të re.

Dorëzimi, për Mujziun ishte krejt i panjohur. Ndoshta, kështu ishte më mirë për te. Po kush mund të thoshte se ka kuptuar e lexuar ndonjëherë Mujziun si jeton dhe si ia del të ecë e të punojë me kërraba. I shtrëngoi fort kërrabat, por më shumë i shtrëngoi muskujt e krahëve. Nuk u ligështua për asnjë çast. Kur u kthye në shtëpi, mori frymë thellë. E përshkoi një ndjenjë gëzimi pasi ia doli të ecte pa ndihmën e askujt. Ditën që doli nga oda plot miq, e shënoi si datë të një kujtimi të zi në jetën e tij.

Nuk eci më shumë se katërqind metra, por krismat e kërrabave të tija i numëroi në çdo hap deri në derë të oborrit. Kërrabat kërcisnin sa herë bënte një hap para, që kur ngrinte gjithë trupin mbi dy kërraba të punuara nga druri i shelgut të thatë, të cilat dukeshin sikur do të thyheshin në çdo çast. Vetëm qeni e priti me gëzim në derë të oborrit, pasi të gjithë anëtarët e familjes ishin në dasmë. U gëzua pse në ato çaste nuk e pa askush, as nga familja. Ashtu vetëm ishte shumë më i vendosur për të rrezikuar edhe çdo përplasje tjetër të rastit përtokë. Eci atë ditë, duke dhënë dorëheqje përfundimtare nga çdo tubim gëzimi a morti. Bile, atë ditë, pa zë, ishte lutur që mos ta shoh askush derisa të mbërrinte në oborrin e tij. Lëshoi ngadalë kërrabat për të pushuar nën hije të kumbullës. Tërhoqi posten e ugiçit mbi të cilën ulej çdo herë dhe u shtri gjerë e gjatë. Kujtoi një nga një vuajtjet, çdo luftë e çdo pushtim të huaj. I shkoi ndër mend gjithçka, por kurrë nuk i bëri zemra tak për të ikur nga Zeza. Për një çast, iu duk sikur përqafoi lirinë e kërkuar gjithë jetën. Harroi për pak edhe këmbën që nuk e kishte më, i humbur në përjetimet e pafundme.

Atje në odën plot fqinjë e mysafirë, prej nga doli, askush nuk ia përmendi as emrin. Nuk e përmendi kush Mujziun si doli nga oda, si u rrëzua e si u ngrit pa e ndihmuar askush. Për zijoshët, ndihma për të hendikepuarit ishte e panjohur. Zijoshët zakonisht tallen me të metat e njeri tjetrit.

Një qorri nuk ia ndajnë kurrë fjalët; shihe këtë qorrin. Një shurdhmemeci nuk ia ndajnë t’i thonë; ja ky shurdhi. Tash për Mujziun kishin të gatshme nofkën “tapalli”. E dinte Mujziu këtë, por dorëzimin nuk e pranoi për së gjalli.

***

Të gjithë zijoshët që ishin në odë po merreshin me njëri tjetrin. Mujziu u ngritë së dyti herë dhe mblodhi vetën. Zemra e dëgjoi mirë. Kapërceu pragun me kërraba dhe iku përgjithmonë nga çdo aheng. Mbi pesëdhjetë vjet jetoi me veten e tija. I dukej sikur e kanë harruar të gjithë. Bile shumë prej atyre që i shkonin në shtëpi, habitshin kur e shihnin duke punuar në oborr, në kopsht apo në arën e tij. Edhe kur u rritën fëmijët e tij, ai nuk ia nda punës. Ai ishte i gjallë. Donte të punojë si çdo herë. Askund nuk lëvizte pa kërrabat e drurit, që iu bënë mu sikur këmbë të reja. Në fillim, kur mbeti pa njërën këmbë, nuk pat menduar gjatë për të gdhendur e ndërtuar me dorë kërrabat që nuk i kishte parë kurrë më parë as nga afër. Nuk kishte as mjete të duhura për gdhendjen e drurit. Nuk kishte ide se nga çfarë lloji i drurit t’i gdhendë ato. Kërrabat e para i pat gdhendur keq dhe pa shije. Çdo ditë mendonte mënyra e mjete për të lëmuar drurin. Përdorimin e ndonjë copëze xhami të thyer për ta lëmuar drurin e mësoi vonë. Me kohë, ai u bë mjeshtër i vërtetë i kërrabave të tija. Derisa mësoi të ecë, mësoi edhe gdhendjen e kërrabave. Që kur theu kërrabën e parë, më nuk u zu në befasi. Më nuk harronte të mbante kërrabat e reja, të tjera, të gatshme, për çdo rast.

Donte të mësohej të eci me një këmbë, me çdo kusht. I shkonte mendja edhe poshtërimin që do t’ia bëjnë zijoshët. Që nga hera e parë që doli me kërraba në rrugë, fëmijët e Zezës në fillim, iknin prej tij me frikë. Me kalimin e kohës, ata vraponin pas tij, për ta parë sesi një njeri me një këmbë, ecë me kërraba. I thoshin ato fjalë që i kishin dëgjuar e mësuar nga prindërit zijoshë: Ja shihe atë topallin, shihe një njeri me një këmbë. Dilnin për ta parë një njeri ndryshe nga të tjerët. Shumë kohë iu desh të përshtatej, jo vetëm me të tjerët por edhe me vetveten. Iu desh të harronte edhe çdo shikim të huaj, dhe çdo gjë që mund të thonë të tjerët. Iu desh të mos dëgjonte fare se çka po thonë, jo vetëm fëmijët, por as zijoshët e rritur, kur ta shohin në rrugë me kërraba.

E dinte mirë se njeriu lind me dy këmbë natyrshëm. E dinte se pa njërën këmbë duket ndryshe. Nuk e kishte paramenduar vetën si mund ta sillte jeta në këtë gjendje. Krejt këtë, Mujziu e përjetonte si provë të jetës dhe të qëndresës. As nuk i shkoi mendja të dorëzohej. Që kur e pa mirë se mbeti me një këmbë, nuk u step, por filloi të mendojë si të jetojë dhe jo vetëm të jetojë, por edhe mos t’i bëhet barrë askujt. Disa vjet i kaloi duke mësuar ecjen me kërraba. Shumë më shpejt mësoi të punonte ulur çdo punë që arrinte.

E shikonte Ajeti nga larg dhe ndjente dhimbje për te. Ndjente dhimbje ai me fjalë e me shpirt, por jo si Mujziu që duhej të punonte ulur apo në këmbë, shumë herë me trupin mbështetur në dy kërraba nën sqetulla, në të cilat i varej trupi, si në dy shtylla.

Donte me çdo kusht t’i përshtatej jetës dhe punës edhe në këtë gjendje. Ishte mësuar të fitonte luftën ndaj çdo fatkeqësie dhe nuk dyshonte se do ta fitonte e dhe këtë betejë për jetë.

***

Ishte njeri që donte jetën dhe fëmijët e tij. Po kush i deshi fëmijët si Mujziu? Gjithë lagjja e zijoshëve e dinte se Mujziu është punëtor i madh dhe dinte të tregonte me dhjetëra përralla të bukura. Edhe tash kur humbi njërën këmbë, fqinjët, jo pak herë, i dërgonin fëmijët në shtëpinë e tij për të dëgjuar ndonjë përrallë. Megjithëse ishte punëtor i pashoq, ai me kohë mësoi e gjeti shumë mënyra tjera të punës për të qenë i dobishëm, jo vetëm për familje por dhe për gjithë shoqërinë.

Shumica e zijoshëve zakonisht ishin dembel dhe nuk ua donte shpirti punën. Po Mujziu ishte një zijosh krejt tjetër. Këtë e dinin të gjithë. Me kalimin e kohës, duke e parë se si Mujziu po punonte me një këmbë, nisen ta thërrasin për të punuar edhe me pagesë. Shumë punë njeriu mund t’i bëjë edhe ulur, këtë e mësoi mirë. Ai gjeti vetën në punë sikur të ishte i ri me dy këmbë.

***

Ia mësyu derës së shtëpisë, por ndjeu mall të madh, e kapluan ethe të ftohta që ia përshkuan gjithë trupin. I shkoi mendja se si nuk pa njeri të kalonte rrugës së fshatit tërë ditën. Pasi të ngryset, zor se vjen dikush, i tha veti me shpresë të pashuar si dikur, kur ishte i ri. Sa e gjatë i dukej nata, në vjeshtën e vonë.

Po plaka! Athua ku do të jetë deri tash plaka, pyeti vetën gati me zë? Ndoshta është kthyer brenda dhe ka ndezur oxhakun. As i shkoi mendja për tymin që po nxirrte oxhaku, por që nuk dukej në errësirë. Plaka kishte mbledhur krënde ditën dhe e kishte ndezur zjarrin me kohë. Murmuritjen e vazhdoi pa ndalur.

Nuk po kemi as çka flasim mes veti. Vetmia na ka gozhduar të dyve. Më duket jemi pajtuar me heshtjen e cila po na e shkurton jetën çdo ditë e çdo orë. Dikur shpresonim se vijnë fëmijët ndonjë ditë, por tash jo. Po thonë se këta të rinjtë kanë telefona, por për ne nuk ka as telefon, as bisedë sy me sy. Ne kuptojmë e ndjejmë vetëm përqafimin e duarve të gjalla aty në oborr, në shtëpi. Nuk ka më prekje duarsh, as përqafime. Jemi ndarë moti nga tufa. As për vdekjen nuk na bie ndër mend. Natën zgjohemi, shpesh edhe pa kurrfarë nevoje. As qeni më nuk leh. Nuk e trazon asgjë, natën as ditën. Dikur kishim menduar se po të kemi fëmijë nuk do mbesnim vetëm në pleqëri. (sic.)