Phd. Xhavit Lipaj: Zvicra për Demencën – ndër vendet lider në botë për sistemin e saj shëndetësor

Intervistë ekskluzive me PhD. Xhavit Lipaj, Drejtues i Përgjithshëm (Geschäftsführer) në Seniorenzentrum Ursern në Andermatt

Intervistoi: PhD. Dashnim Hebibi

“Jam angazhuar thellësisht në studimin e demencës, dhe modeli XHALI që kam zhvilluar fokusohet në një qasje holistike dhe etike për kujdesin ndaj personave me këtë diagnozë. Identifikimi i shenjave të para të demencës është vendimtar për një diagnozë të hershme dhe për të ofruar mbështetje adekuate”, na tha ndër të tjera PhD.Xhavit Lipaj.

E falënderoj shumë edhe njëherë PhD.Xhavit Lipaj për kohën dhe për kontributin e tij profesional që po e jep përmes platformës helveticALforum deri te lexuesi jonë. E besoj shumë, se lexuesit do të gjejnë kohë të lexojnë një intervistë të gjatë dhe me shumë vlerë. E përgëzoj për këtë bashkëpunim dhe i uroj shëndet të mirë!

Z.Lipaj, fillimisht ju falënderoj për kohë që do të ndani për këtë intervistë. Duke e lexuar biografinë tënde e pash se ke fituar shumë beteja pa u dorëzuar. Ku e more çelësin e suksesit?

Përgjigjja është e thjeshtë në fjalë, por komplekse në rrugëtim: çelësi i suksesit ka qenë kombinimi i vullnetit të hekurt, disiplinës dhe besimit në vlera njerëzore si drejtësia, respekti dhe dashuria. Kur e mendoj jetën time, çdo sfidë më ka mësuar diçka të re dhe më ka forcuar shpirtërisht. Rrugëtimi ka nisur nga një fëmijëri me mungesa, por me ëndrra të mëdha, dhe është ndërtuar mbi vendosmërinë për të mos e humbur kurrë dinjitetin, edhe në momentet më të errëta. Për mua, suksesi nuk është destinacion, por një proces që ndodh kur qëndrojmë të vërtetë ndaj vetes dhe vazhdojmë përpara, pavarësisht vështirësive. Një tjetër element i rëndësishëm ka qenë puna e palodhur. Kurrë nuk kam pritur që fati të më sjellë diçka në derë. Kam mësuar se të gjitha dyert hapen kur e kërkon çelësin brenda vetes – dhe ky çelës është besimi në aftësitë dhe vlerat e tua. Së fundmi, duhet të falënderoj të gjitha sfidat që kam kaluar – nga humbjet personale deri te përballjet me padrejtësitë. Ato më kanë bërë të kuptoj se forca e vërtetë nuk është të mos rrëzohesh kurrë, por të ngrihesh sërish, sa herë që bota të sfidon. Fitorja e vërtetë nuk është vetëm në rezultat, por në mënyrën si lufton dhe në qëndrimin që ruan gjatë rrugës.

Na tregoni përmes disa fjalëve për lexuesin, se ku punoni dhe cila është detyra juaj?

Aktualisht punoj si Drejtues i Përgjithshëm (Geschäftsführer) në Seniorenzentrum Ursern në Andermatt, një qendër që ofron kujdes dhe mbështetje për të moshuarit, duke përfshirë edhe persona me demencë. Detyra ime kryesore është të siguroj që organizata jonë të në mënyrë optimale, duke mbajtur një qasje njerëzore dhe etike në çdo aspekt të shërbimeve tona.

Përgjegjësitë e mia përfshijnë: Menaxhimin strategjik dhe operativ: Drejtoj ekipet dhe koordinoj projektet për të përmirësuar vazhdimisht shërbimet që ofrojmë. Zhvillimin e infrastrukturës së kujdesit: Aktualisht po punoj për të ndërtuar një departament të ri për personat me demencë, i cili do të përfshijë hapësira inovative, si një ballkon të përshtatur për lëvizshmëri. Promovimin e një mjedisi të ngrohtë dhe familjar: Synimi im është që të krijojmë një atmosferë ku banorët ndihen si në shtëpi dhe ku dinjiteti i tyre respektohet në çdo moment. Puna ime më jep kënaqësi të madhe, sepse nuk është vetëm një profesion, por një mision për t’u kujdesur për brezat që na kanë dhënë gjithçka dhe meritojnë dinjitet e respekt në pleqëri. Përveç kësaj, angazhohem si edukator dhe kontribuoj në zhvillimin e profesionistëve të rinj në fushën e kujdesit dhe menaxhimit.

Mes shkencës, krijimtarisë dhe politikës. Sigurisht se njëra tjetrën e ndihmon. Cila është freskia apo energjia për shpirtin tënd?

Mes shkencës, krijimtarisë dhe politikës, e vërteta është se të tria janë burime të fuqishme që e ushqejnë shpirtin tim në mënyra unike dhe plotësuese. Megjithatë, freskia dhe energjia kryesore për shpirtin tim vijnë nga krijimtaria dhe lidhja me natyrën.

Krijimtaria si një burim i pashtershëm energjie: Kur shkruaj poezi, krijoj modele për kujdesin ose zhvilloj projekte, ndjej një liri dhe frymëzim që më pasuron shpirtin. Ato momente kur idetë marrin jetë janë si një rreze drite në errësirë – një ndjenjë që të mban gjallë edhe në ditët më të vështira. Përmes krijimtarisë, arrij të shpreh gjithçka që ndiej dhe përjetoj, duke ndërtuar ura mes vetes dhe botës.

Natyra dhe filozofia e saj e qetësisë: Malet dhe hapësirat e hapura janë një burim tjetër i madh i energjisë. Shpesh, kur eci në shtigjet alpine, ndiej një qetësi dhe një forcë që vetëm natyra mund ta japë. Natyra më mëson durim, qëndrueshmëri dhe përulësi. Është aty ku e gjej harmoninë e brendshme dhe ku mendimet bëhen më të qarta.

Shkenca dhe politika si mundësi për ndikim: Shkenca më jep një ndjenjë qëndrueshmërie dhe drejtimi; mëson se edhe për sfidat më të mëdha ekziston një zgjidhje kur i qasesh me sistematikë dhe pasion. Nga ana tjetër, politika më jep një platformë për të bërë ndryshime reale për të mirën e përbashkët. Kombinimi i këtyre më ndihmon të qëndroj në terren, duke u përqendruar jo vetëm te ëndrrat, por edhe te veprimi konkret. Në thelb, energjia ime buron nga besimi im se çdo ditë është një mundësi e re për të lënë një gjurmë pozitive – përmes mendjes, zemrës dhe duarve që punojnë pa u lodhur.

Keni edhe disa punime shkencore për demencën e sidomos modeli Xhali. Cilat janë shenjat e para të një personi që po shkon nga demenca?

Po, jam angazhuar thellësisht në studimin e demencës, dhe modeli XHALI që kam zhvilluar fokusohet në një qasje holistike dhe etike për kujdesin ndaj personave me këtë diagnozë. Identifikimi i shenjave të para të demencës është vendimtar për një diagnozë të hershme dhe për të ofruar mbështetje adekuate.

Shenjat e para të një personi që mund të jetë duke zhvilluar demencë:

Probleme me kujtesën afatshkurtër: Harresa e gjërave të thjeshta, si emrat e njerëzve të afërt, datat, apo vendosja e sendeve të zakonshme (p.sh., çelësat). Përsëritja e pyetjeve apo historive të njëjta brenda një kohe të shkurtër. Vështirësi në kryerjen e detyrave të përditshme: Probleme me planifikimin ose organizimin, si p.sh., gatimi i një ushqimi të thjeshtë apo ndjekja e një rutine të zakonshme. Humbja e orientimit në kohë dhe hapësirë: Nuk arrin të kujtojë ku ndodhet ose si ka mbërritur aty. Vështirësi në njohjen e vendeve të njohura. Ndryshime në gjendjen emocionale dhe personalitet: Irritueshmëri e papritur, depresion, ose izolim social. Ndryshime të sjelljes që nuk janë të zakonshme për atë person.

Vështirësi në komunikim: Gjetja e fjalëve të duhura gjatë bisedës ose humbja e rrjedhshmërisë në mendim. Shpjegime të gjata për gjëra të thjeshta.

Vendimmarrje e dobët: Sjellje impulsive ose marrja e vendimeve që nuk janë në karakterin e tyre, p.sh., shpenzime të panevojshme ose marrëdhënie të çuditshme me të tjerët. Humbja e interesit për aktivitete të zakonshme: Nuk ndjek më hobet apo aktivitetet që më parë e bënin të lumtur.

Pse janë të rëndësishme këto shenja?

Diagnoza e hershme ndihmon në planifikimin e kujdesit, mbështetjen e familjes dhe zbatimin e strategjive për të ruajtur pavarësinë e personit për aq kohë sa të jetë e mundur. Në modelet si XHALI, përqendrohemi te qasja individuale, duke ofruar një mjedis të strukturuar, mbështetje për familjarët dhe ndërhyrje të personalizuara që ndihmojnë në përmirësimin e cilësisë së jetës së personit me demencë.

Nëse dikush vëren këto shenja te një person i dashur, është thelbësore të kërkohet ndihma e një mjeku specialist për të përcaktuar shkakun dhe për të filluar trajtimin e duhur.

Si ta luftojmë, apo si të jemi sa më larg kësaj sëmundjeje?

Lufta kundër demencës dhe shmangia e saj kërkojnë një qasje të integruar që përfshin kujdesin për trurin, stilin e jetesës dhe përkujdesjen mjekësore. Ndërkohë që disa lloje demence, si sëmundja e Alzheimerit, lidhen me faktorë gjenetikë të pakontrollueshëm, shumë aspekte të parandalimit varen nga zgjedhjet tona të përditshme.

Strategjitë për të qenë sa më larg demencës

1. Ushqimi i shëndetshëm për trurin

Dieta mesdhetare është treguar si një ndër më të efektshmet për shëndetin e trurit. Kjo përfshin:

▪ Përdorimin e vajit të ullirit.
▪ Konsumimin e peshkut të pasur me omega-3 (si salmoni dhe sardelet).
▪ Frutat dhe perimet e freskëta, sidomos ato të pasura me antioksidantë (boronicat, spinaqi, brokoli).
▪ Arrat dhe farat, të cilat mbështesin funksionin e trurit.
▪ Reduktimin e sheqerit dhe yndyrave të përpunuara.

2. Aktiviteti fizik i rregullt

Ushtrimet fizike përmirësojnë qarkullimin e gjakut në tru dhe ndihmojnë në mbrojtjen e tij. Aktivitetet si ecja, vrapimi, yoga dhe ushtrimet aerobike janë veçanërisht të dobishme.
Rekomandohen 30 minuta ushtrime të moderuara, 5 herë në javë.

3. Stimulimi mendor

Mbajeni trurin aktiv duke:

▪ Lexuar libra dhe artikuj.
▪ Mësuar diçka të re (gjuhë, instrument muzikor).
▪ Luajtur lojëra logjike ose strategjike (shahu, sudoku).

Socializimi aktiv gjithashtu ndihmon, duke ruajtur një jetë aktive shoqërore dhe duke marrë pjesë në aktivitete komunitare.

4. Kontrolli i shëndetit kardiovaskular

Hipertensioni, diabeti dhe kolesteroli i lartë janë faktorë rreziku për demencë. Kontrolloni dhe menaxhoni këta faktorë në bashkëpunim me një mjek.

5. Gjumi i mirë dhe cilësor

Gjumi i pamjaftueshëm ose cilësia e dobët e tij ndikon negativisht te shëndeti i trurit. Synoni për 7–8 orë gjumë cilësor çdo natë dhe trajtoni çrregullimet si apnea e gjumit.

6. Menaxhimi i stresit

Stresi kronik mund të ndikojë në strukturat e trurit, si hipokampusi, që është thelbësor për kujtesën. Përdorni teknika si meditimi, yoga dhe frymëmarrja e thellë për të reduktuar stresin.

Shmangia e zakoneve të dëmshme: Ndalohet pirja e duhanit, pasi rrit rrezikun për demencë. Konsumimi i alkoolit duhet të jetë i moderuar.

Angazhimi emocional dhe shpirtëror: Qëndrimi pozitiv, lidhjet e forta me të tjerët dhe përfshirja në aktivitete shpirtërore ose vullnetare mund të përmirësojnë ndjeshëm shëndetin mendor dhe emocional.

Kontrolli i rregullt mjekësor: Vizitat te mjeku për kontrolle të përgjithshme dhe vlerësimi i shëndetit të trurit ndihmojnë në identifikimin e hershëm të çdo problemi.

Mesazhi kryesor

Demenca nuk është gjithmonë e shmangshme, por duke ruajtur një jetesë të shëndetshme dhe aktive, mund të zvogëlojmë ndjeshëm rrezikun dhe të vonojmë shfaqjen e saj. Kujdesi për trurin është një investim i vlefshëm që fillon nga sot.

A preken edhe të rinjtë me këtë sëmundje?

Po, edhe pse më rrallë, të rinjtë mund të preken nga demenca. Ky fenomen njihet si “demenca me fillim të hershëm” (early-onset dementia) dhe zakonisht shfaqet te personat nën moshën 65 vjeç. Në disa raste të rralla, mund të prekë edhe persona në të 30-at apo të 40-at. Kjo formë është më e rrallë se demenca tipike e moshës së tretë, por është veçanërisht sfiduese për pacientët dhe familjet e tyre për shkak të moshës së re dhe ndikimit të madh në jetën profesionale dhe personale.

Shkaqet kryesore të demencës me fillim të hershëm

Faktorë gjenetikë: Në disa raste, ka një komponent gjenetik të trashëgueshëm. P.sh., mutacionet në gjenet APP, PSEN1, dhe PSEN2 lidhen me Alzheimerin e hershëm. Sëmundja e Huntington-it dhe disa forma të demencës frontotemporale janë gjithashtu të lidhura me faktorë gjenetikë.

Sëmundja Alzheimer me fillim të hershëm: Kjo formë e Alzheimerit është përgjegjëse për shumë raste të demencës tek të rinjtë dhe shpesh lidhet me mutacione gjenetike ose kushte të veçanta.

Demenca frontotemporale (FTD): Prek lobin frontal dhe temporal të trurit, duke shkaktuar ndryshime të mëdha në sjellje, personalitet dhe aftësi gjuhësore. Kjo formë është më e zakonshme tek të rinjtë sesa Alzheimeri.

Demenca vaskulare: Shkaktohet nga dëmtimet e enëve të gjakut në tru. Faktorët si hipertensioni dhe sëmundjet e zemrës mund ta shkaktojnë edhe në moshë të re.

Trauma e kokës: Goditjet e përsëritura në kokë, si në sportet e kontaktit ose aksidentet, mund të çojnë në një gjendje të quajtur encefalopatia kronike traumatike (CTE), e cila mund të shkaktojë simptoma të ngjashme me demencën.

Sëmundje të tjera: Infeksione si HIV, sifilizi i avancuar ose sëmundjet autoimune mund të ndikojnë te truri dhe të shkaktojnë simptoma demence.

Simptomat e hershme te të rinjtë: Shenjat janë të ngjashme me ato të demencës tek të moshuarit, por shpesh ngatërrohen me stresin ose lodhjen, duke vonuar diagnozën:

Probleme me kujtesën: Vështirësi në përqendrim dhe vendimmarrje. Ndryshime në personalitet dhe sjellje. Vështirësi në kryerjen e detyrave komplekse. Problemet me gjuhën dhe komunikimin.

Si ndikon te të rinjtë?

Demenca me fillim të hershëm ka ndikim të madh emocional, social dhe ekonomik, pasi prek individë që shpesh janë ende aktivë në karrierën e tyre dhe kanë përgjegjësi familjare. Kjo formë kërkon një qasje multidisiplinare, duke përfshirë kujdesin mjekësor, mbështetjen sociale dhe trajtimet rehabilituese.

A mund të parandalohet?

Edhe pse disa raste lidhen me faktorë gjenetikë dhe nuk janë të shmangshme, një stil jetese i shëndetshëm dhe menaxhimi i faktorëve të rrezikut, si hipertensioni dhe trauma e kokës, mund të ndihmojnë në reduktimin e shanseve për shfaqjen e demencës me fillim të hershëm. Diagnoza e hershme dhe ndërhyrjet janë jetësore për të përmirësuar cilësinë e jetës dhe për të mbështetur pacientët dhe familjet e tyre në këtë sfidë.

Është e trashëguar demenca?

Demenca mund të jetë e trashëguar në disa raste, por shumica e formave të saj nuk janë gjenetikisht të trashëgueshme. Ndikimi i faktorëve gjenetikë varet nga lloji i demencës dhe historia familjare. Ja një shpjegim më i detajuar:

Llojet e demencës dhe trashëgimia gjenetike

Sëmundja Alzheimer

Forma sporadike (më e zakonshme): Ky është lloji më i zakonshëm i Alzheimerit dhe zakonisht ndodh pas moshës 65 vjeç. Faktorët gjenetikë luajnë një rol të vogël, dhe trashëgimia nuk është e drejtpërdrejtë. Gjeni APOE ε4 është një faktor rreziku. Njerëzit që trashëgojnë këtë variant gjenetik kanë një rrezik më të lartë për Alzheimer, por nuk është e sigurt që do të zhvillojnë sëmundjen.

Forma familjare me fillim të hershëm: Kjo formë është më e rrallë dhe lidhet me mutacione të trashëguara në gjenet APP, PSEN1, dhe PSEN2.

Shfaqet shpesh para moshës 60 vjeç dhe është gjenetikisht e trashëgueshme në mënyrë autosomale dominante, që do të thotë se një prind me mutacion ka 50% mundësi t’ia kalojë fëmijëve.

Demenca frontotemporale (FTD): Rreth 30–50% e rasteve të FTD janë të trashëguara. Mutacionet në gjenet MAPT, GRN, dhe C9orf72 janë lidhur me këtë formë. Nëse një anëtar i familjes ka pasur FTD, ekziston një rrezik më i lartë për pasardhësit.

Demenca vaskulare: Zakonisht nuk është e trashëguar, por faktorët e rrezikut, si hipertensioni dhe diabeti, mund të kenë një komponent gjenetik në familje. Lidhja midis historisë familjare dhe demencës vaskulare është më e dobët krahasuar me Alzheimerin.

Demenca me trupëza të Lewy (LBD): Zakonisht nuk është e trashëguar. Megjithatë, në raste shumë të rralla, mund të ketë një histori familjare të sëmundjes së Parkinsonit ose LBD.

Demenca lidhur me sëmundje të tjera gjenetike: Sëmundja Huntington: Kjo është 100% e trashëguar dhe gjithmonë çon në simptoma demence në fazat e saj të avancuara. Sëmundjet metabolike: Si sëmundja Wilson ose galaktosemia, të cilat kanë një komponent gjenetik dhe mund të shkaktojnë simptoma të ngjashme me demencën.

Nëse ka histori familjare të demencës, çfarë mund të bëni?

Konsultimi me një gjenetist: Nëse ka pasur raste të demencës në familje, sidomos në moshë të re, konsultimi për testime gjenetike mund të jetë i dobishëm.

Parandalimi përmes jetesës së shëndetshme: Edhe nëse ka faktorë gjenetikë, shumica e tyre janë rrezikues dhe jo detyrues. Kjo do të thotë se një stil jetese i shëndetshëm (ushqim i ekuilibruar, aktivitet fizik, gjumë i mirë) mund të zvogëlojë rrezikun.

Diagnoza e hershme: Identifikimi i hershëm i shenjave dhe ndjekja e rregullt me mjekun ndihmon për të vonuar përparimin e sëmundjes dhe përmirësuar cilësinë e jetës.

Mesazhi kryesor

Demenca rrallëherë është e trashëguar në mënyrë të drejtpërdrejtë. Faktorët gjenetikë zakonisht veprojnë në kombinim me faktorët e mjedisit dhe stilin e jetesës. Për familjet me histori të demencës, kujdesi proaktiv dhe ndërhyrjet e hershme janë thelbësore.

Sigurisht se keni marë pjesë nëpër seminare dhe konferenca shkencore jashtë Zvicrës. Sa është larg mjekësia e Zvicrës me të vendeve të tjera?

Po, kam pasur fatin të marr pjesë në seminare dhe konferenca shkencore ndërkombëtare. Përvoja ime më ka lejuar të vërej ndryshimet dhe pikat e përbashkëta midis mjekësisë zvicerane dhe asaj të vendeve të tjera.

Mjekësia zvicerane: Avantazhet dhe standardet e larta

Zvicra është ndër vendet lider në botë për sistemin e saj shëndetësor, dhe disa nga pikat që e bëjnë të dallojë janë:

Qasja multidisiplinare dhe holistike: Kujdesi i bazuar në pacient është thelbësor. Mjekësia në Zvicër përfshin jo vetëm trajtimin e sëmundjeve, por edhe përmirësimin e cilësisë së jetës përmes qasjeve individuale dhe teknologjive moderne. Kjo është në harmoni me modelet që kam zhvilluar, si LIPAJ dhe MAKI, që fokusohen në kujdesin e personalizuar dhe etik.

Infrastruktura dhe teknologjia: Spitalet zvicerane kanë pajisjet më moderne dhe përdorin teknologji të avancuara për diagnostikim dhe trajtim. P.sh., përdorimi i inteligjencës artificiale dhe mjekësisë precize është shumë më i përhapur krahasuar me shumicën e vendeve të tjera. Edukim i avancuar mjekësor:

Trajnimi i mjekëve dhe infermierëve është ndër më të mirët në botë, me një theks të madh në praktikën klinike dhe kërkimin shkencor.

Institucionet si Universiteti i Cyrihut dhe ETH janë në pararojë të inovacionit shkencor.

Sistemi i financimit dhe sigurimeve shëndetësore: Zvicra ka një sistem të mirëorganizuar sigurimesh që siguron qasje të gjerë te shërbimet mjekësore. Megjithatë, ky sistem mund të jetë sfidues për disa grupe sociale për shkak të kostove të larta.

Mjekësia në vende të tjera: dallimet dhe sfidat

Vendet nordike: P.sh., Finlanda ka një qasje shumë progresive ndaj kujdesit shëndetësor, me theks te parandalimi dhe digjitalizimi. Megjithatë, përqendrimi te teknologjia nganjëherë mund të kufizojë aspektet më njerëzore të kujdesit.

Ndryshe nga Zvicra, financimi publik është dominues, duke garantuar akses universal, por duke u përballur me kufizime në burime.

Gjermania dhe Austria: Sistemet janë të ngjashme me atë të Zvicrës për sa i përket cilësisë, por shpesh kanë më pak fleksibilitet në trajtimin individual për shkak të strukturave më burokratike.

Ballkani dhe vendet në zhvillim: Në shumë vende të Ballkanit dhe të botës në zhvillim, sistemet shëndetësore përballen me mungesë fondesh, infrastrukture dhe kualifikimesh mjekësore të larta. Zvicra është shumë larg këtyre vendeve për sa i përket teknologjisë, cilësisë së kujdesit dhe qasjes ndaj pacientit, por bashkëpunimi ndërkombëtar mund të ndihmojë në zvogëlimin e hendekut.

Ku mund të përmirësohet Zvicra?

Edhe pse Zvicra është në pararojë, ka gjithmonë vend për përmirësim: Kostoja e lartë e shërbimeve: Kujdesi shëndetësor është ndër më të shtrenjtit në botë, gjë që mund të krijojë pabarazi te grupe të caktuara të popullatës.

Kujdesi ndaj të moshuarve dhe demencës: Edhe pse Zvicra ka standarde të larta, modelet si XHALI dhe DARDOR që unë kam zhvilluar mund të ndihmojnë për të ofruar një kujdes më të personalizuar dhe më njerëzor, sidomos për ata me demencë.

Përfundim

Zvicra është ndër liderët globalë të mjekësisë dhe shëndetësisë, por ajo ka ende potencial për të përmirësuar qasjen ndaj barazisë sociale dhe kujdesin ndaj grupeve vulnerabël. Duke ndarë përvojat dhe praktikat më të mira me vendet e tjera, Zvicra jo vetëm që mëson, por edhe kontribuon në përmirësimin e sistemit shëndetësor global.

Bashkëpunoni me kolegë tuaj në Kosovë?

Më vjen keq të them këtë, por për fat të keq interesi nga ana e kolegëve të mi në Kosovë nuk është në nivelin e duhur. Edhe pse kam dëshirë të bashkëpunoj dhe të kontribuoj për të mirën e vendit tim të parë, shpesh has mungesë angazhimi apo mirëkuptimi nga ata që do të mund të ishin pjesë e këtij misioni.

Kosova dhe mbarë shqiptaria kanë një nevojë të madhe për përmirësime në fusha të ndryshme, sidomos në sektorin e kujdesit shëndetësor dhe trajtimit të grupeve vulnerabël. Megjithatë, në shumë raste, vërehet një mungesë e qartë e vullnetit për të bërë hapa konkretë përpara në këtë drejtim. E shoh si një sfidë të madhe, por nuk e humbas besimin se përpjekjet e vazhdueshme dhe modelimi i shembujve të suksesshëm mund të sjellin ndryshim, sado i vogël të jetë ai fillimisht. Përkushtimi për të ndihmuar mbetet i njëjtë, pavarësisht këtyre pengesave.

Na thoni drejt, si e sheh mjekësinë në Kosovë?

Nëse duhet të jem i drejtë dhe i sinqertë, mjekësia në Kosovë përballet me sfida të mëdha dhe ndodhet në një gjendje që shpesh konsiderohet ndër më të dobëtat në Ballkan. Kjo situatë nuk është rezultat i mungesës së profesionistëve të aftë, por më shumë i një kombinimi faktorësh sistemikë, ekonomikë dhe institucionalë.

Problemet kryesore të mjekësisë në Kosovë

Infrastruktura e dobët: Spitalet dhe qendrat shëndetësore janë shpesh të pajisura me teknologji të vjetëruara dhe kanë mungesa të pajisjeve bazike për trajtimin e pacientëve. Investimet në infrastrukturën shëndetësore janë të pamjaftueshme, dhe kjo ndikon drejtpërdrejt në cilësinë e shërbimeve.

Mungesa e fondeve: Buxheti i alokuar për sektorin shëndetësor është i ulët krahasuar me vendet e tjera të rajonit. Shpesh profesionistët mjekësorë dhe institucionet përballen me mungesë ilaçesh dhe pajisjesh të domosdoshme.

Emigrimi i trurit mjekësor: Një numër i madh mjekësh dhe infermierësh të trajnuar dhe të kualifikuar largohen nga Kosova për të punuar në vende si Gjermania, Zvicra ose Austria, për shkak të kushteve më të mira pune dhe pagesave më të larta. Kjo krijon një boshllëk të madh në sistemin shëndetësor lokal.

Mungesa e qasjes ndaj kujdesit shëndetësor cilësor: Pacientët shpesh përballen me radhë të gjata, mungesë mjekësh specialistë dhe mungesë ilaçesh esenciale. Ata që kanë mundësi ekonomike shpesh zgjedhin të trajtohen jashtë vendit, ndërsa të tjerët mbeten në mëshirën e një sistemi të nënfinancuar.

Korrupsioni dhe burokracia: Korrupsioni në institucionet publike shëndetësore është një problem i njohur, që ndikon negativisht në shpërndarjen e drejtë të burimeve dhe shërbimeve. Burokracia shpesh pengon ndryshimet dhe përmirësimet e nevojshme.

Mungesa e strategjive afatgjata: Mungon një vizion i qartë dhe i konsoliduar për zhvillimin e sektorit shëndetësor. Strategjitë janë shpesh fragmentare dhe jo të koordinuara mirë.

Potencialet dhe mundësitë për përmirësim: Edhe pse situata është e vështirë, ekzistojnë mundësi për ndryshim:

Investimet në infrastrukturë dhe teknologji: Me mbështetjen e partnerëve ndërkombëtarë dhe menaxhimin e mirë të fondeve, infrastruktura shëndetësore mund të përmirësohet gradualisht.

Trajnimi dhe motivimi i profesionistëve lokalë: Ofrohen më shumë mundësi për specializime dhe zhvillim profesional në vend, si dhe përmirësohen kushtet e punës për të mbajtur mjekët në Kosovë.

Lufta kundër korrupsionit: Duke krijuar mekanizma më transparentë dhe efikas, shërbimet shëndetësore mund të bëhen më të drejta dhe më efektive.

Përqendrimi te kujdesi parësor dhe parandalimi: Duke zhvilluar qendrat shëndetësore lokale dhe duke investuar në edukimin e popullatës për shëndetin, mund të reduktohen barrat mbi sistemin terciar.

Përfshirja e diasporës: Profesionistët e diasporës mund të luajnë një rol kyç në ndarjen e përvojave dhe njohurive, duke sjellë praktikat më të mira në Kosovë.

Përfundim

Mjekësia në Kosovë ka nevojë për një transformim rrënjësor, që duhet të fillojë me një angazhim serioz nga institucionet shtetërore dhe shoqëria civile. Ka shumë profesionistë të aftë që mund të bëjnë ndryshim, por ata kanë nevojë për mbështetje dhe për një sistem që funksionon drejt dhe me integritet. Përndryshe, pa investime dhe përkushtim të sinqertë, Kosova do të mbetet në një pozitë të pafavorshme në krahasim me vendet e tjera të rajonit. /heveticALforum.ch