Perëndimi duhet të përballet me realitetin në Turqi

Tani që Turqia është në vështirësi me aleatin e saj të mëparshëm, Shtetet e Bashkuara, kriza e monedhës së vendit është shndërruar në një problem politik me përparësi të madhe. Problemi i menjëhershëm është refuzimi i Turqisë për të liruar pastorin amerikan Andrew Brunson, i cili po mbahet me akuza për terrorizëm dhe spiunazh për rolin e tij të dyshuar në grushtin e dështuar të shtetit të korrikut 2016 kundër presidentit turk Recep Tayyip Erdogan.

Qeveria amerikane ka të drejtë të kundërshtojë ndalimin e Brunsonit. Por, reagimi i saj ka qenë kundërproduktiv. Sidomos vendosja e tarifave shtesë nga SHBA-ja për importet e çelikut dhe aluminit turk mund të dëmtojnë më tej besimin në ekonominë e Turqisë, duke shkaktuar një krizë më të gjerë që do të dëmtonte rëndë ekonominë globale. Për më tepër, tarifat e lejojnë Erdoganin të fajësojë Amerikën për problemet ekonomike të vendit të tij dhe jo në paaftësinë e vetë qeverisë së tij.

Është ende e mundur që qeveria turke të gjejë një mënyrë për të liruar Brunsonin dhe se presidenti amerikan Donald Trump, i etur për të demonstruar besnikëri për ungjillorët që përbëjnë një pjesë të rëndësishme të bazës së tij, do të anulojë tarifat. Por edhe nëse kriza e menjëhershme zgjidhet, kriza strukturore në marrëdhëniet SHBA-Turqi – dhe marrëdhëniet Perëndim-Turqi në përgjithësi – do të mbetet. Ne po dëshmojmë një prishje graduale, por të qëndrueshme të një marrëdhënieje që tashmë është thjesht një aleancë vetëm në emër. Edhe pse administrata Trump ka të drejtë të përballet me Turqinë, ajo zgjodhi jo vetëm përgjigjen e gabuar, por edhe çështjen e gabuar.

Marrëdhënia mes Turqisë dhe Perëndimit ka qenë prej kohësh e bazuar në dy parime, asnjëri nga të cilët nuk ekziston më. I pari është se Turqia është pjesë e Perëndimit, gjë që nënkupton se ai është një demokraci liberale. Megjithatë, Turqia nuk është as liberale, as demokraci. Ajo në fakt i është nënshtruar sundimit të një partie, Parisë për Drejtësi dhe Zhvillim (AKP), dhe pushteti është përqendruar në duart e Erdoganit, i cili është gjithashtu kryetari i AKP-së.

Nën sundimin e Erdoganit, kontrollet dhe ekuilibrat janë larguar kryesisht nga sistemi politik turk dhe presidenti kontrollon mediat, burokracinë dhe gjykatat. I njëjti grusht shteti i dështuar që citon Erdogani si bazë për të burgosur Brunsonin ka shërbyer gjithashtu si një justifikim për arrestimin e mijëra të tjerëve. Në këtë pikë, është e pamundur të shihet se si Turqia e Erdoganit mund të kualifikohet ndonjëherë për anëtarësim në BE.

Parimi i dytë që thekson statusin “perëndimor” të Turqisë është shtrirja në politikën e jashtme. Turqia kohët e fundit bleu më shumë se 100 avionë luftarakë F-35 nga SHBA-ja. Megjithatë, në vitet e fundit, Turqia ka mbështetur gjithashtu grupet xhihadiste në Siri, u afrua më pranë Iranit dhe u angazhua për blerjen e raketave S-400 tokë-ajër nga Rusia.

Mbi të gjitha, Turqia dhe SHBA-ja e gjejnë veten në anët e ndryshme në Siri. Ndërsa kurdët sirianë kanë qenë partnerë të ngushtë të SHBA-së, ata janë konsideruar terroristë nga Turqia, për shkak të lidhjeve të tyre me grupet kurde brenda Turqisë që historikisht kanë kërkuar autonomi, nëse jo pavarësi. Në këtë sfond, nuk është e vështirë të imagjinohet që forcat amerikane dhe turke të fillojnë të përballen.

Disa mund të thonë se niveli aktual i fërkimeve amerikano-turke nuk është asgjë e re; të dy vendet kanë kohë që kanë pasur pjesën e tyre të mosmarrëveshjeve. Turqit nuk ishin të kënaqur me vendimin e SHBA-së për të tërhequr raketat e mesme nga Turqia si pjesë e marrëveshjes që i dha fund Krizës Kubane të Raketave 1962. Të dy vendet u përplasën vazhdimisht për ndërhyrjen turke dhe pushtimin pasues të Qipros Veriore në vitin 1974 dhe për mbështetjen e SHBA-së për Greqinë. Turqia nuk pranoi t’i jepte forcave ushtarake amerikane të drejtë aksesi në Bazën Ajrore të Incirlik gjatë luftës në Irak në vitin 2003. Dhe në vitet e fundit, qeveria turke është zemëruar nga refuzimi i Amerikës për të ekstraduar klerikun me bazë në Pensilvani Fethullah Gylen, që Erdogan beson se ka organizuar përpjekjen e grushtit të shtetit në vitin 2016.

Megjithatë, ajo që po shohim sot është diçka ndryshe. Ngjitësi anti-sovjetik që mbajti i mbajti të dy vendet pranë gjatë Luftës së Ftohtë është zhdukur prej kohësh. Tani kemi një martesë pa dashuri në të cilën të dyja palët vazhdojnë të bashkëjetojnë nën të njëjtën çati, edhe pse nuk ka më lidhje të vërtetë midis tyre.

Problemi është se traktati i NATO-s nuk ofron mekanizëm për divorc. Turqia mund të tërhiqet nga aleanca, por nuk mund të detyrohet të largohet. Duke pasur parasysh këtë realitet, Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian duhet të mbajnë një qasje me dy degëzime ndaj Turqisë.

Fillimisht, politikëbërësit duhet të kritikojnë politikën turke kur autorizohen. Por ata gjithashtu duhet të zvogëlojnë mbështetjen e tyre në qasjen në bazat turke si Incirliku, të mohojnë qasjen e Turqisë në pajisje të avancuara ushtarake si F-35 dhe të rishikojnë politikën e bazës së armëve bërthamore në Turqi. Për më tepër, SHBA-ja nuk duhet ta ekstradojë Gylenin nëse Turqia nuk mund të vërtetojë përfshirjen e tij në grushtin e shtetit me prova që do të paraqiteshin në një gjykatë amerikane dhe do të kënaqnin dispozitat e traktatit të përbashkët të ekstradimit të vitit 1981. SHBA-ja gjithashtu nuk duhet të braktisë kurdët, duke pasur parasysh rolin e tyre të paçmuar në luftën kundër Shtetit Islamik (ISIS).

Së dyti, SHBA-ja dhe Evropa duhet të presin derisa epoka e Erdoganit të mbarojë dhe pastaj t’i qasen lidershipit të ri të Turqisë me një ujdi të madhe. Oferta duhet të jetë mbështetja perëndimore në këmbim të një angazhimi të Turqisë ndaj demokracisë liberale dhe një politike të jashtme të fokusuar në luftën kundër terrorizmit dhe kundër Rusisë.

Erdogani së fundmi paralajmëroi në New York Times se partneriteti amerikano-turk “mund të jetë në rrezik” dhe se Turqia së shpejti do të fillojë të kërkojë miq dhe aleatë të rinj nëse unilateralizmi dhe mosrespektimi i SHBA-së nuk do të ndryshonin. Në fakt, partneriteti ishte tashmë në rrezik, kryesisht për shkak të veprimeve turke dhe Erdogani kishte filluar tashmë procesin e kërkimit të miqve dhe aleatëve të rinj. Është koha që SHBA-ja dhe Evropa të përshtaten me këtë realitet. /Project Syndicate/BIRN/