2009 – vit me vlerësim negativ

Janë një varg argumentesh që të çojnë në vlerësim negativ për vitin 2009. Të gjitha këto arsye kanë adresë të qartë, përgjegjësi të përcaktuar, shkaqe dhe qëllime, si dhe ka pasur mundësi reale për t’u shmangur. Për 2 deri në 4 minuta, mund të renditen 24 argumentet kryesore të vlerësimit negativ për vitin 2009

Viti që po lëmë pas mund të vlerësohet si vit i rëndë. Për shumë arsye, Kosova, institucionet shtetërore, qytetarët e saj dhe partnerët ndërkombëtarë nuk mund të krenohen me atë që kaloi. Rrjedha e zhvillimeve ishte shumë më e keqe sesa edhe më pesimistët kanë pritur.

Ky vlerësim negativ është i pakontestueshëm sa i përket rolit që kanë luajtur institucionet e shtetit gjatë këtyre dymbëdhjetë muajve. Përkatësisht, dëmit që i është shkaktuar Kosovës gjatë kësaj periudhe nga vetë ata që do të duhej të ruanin dhe promovimin interesin e vendit.

Por, tjetër vlerësim duhet të jepet për popullin e Kosovës, që tregoi edhe njëherë e mirë për nivelin e lartë të durimit dhe qetësisë së dëshmuar karshi problemeve të mëdha me të cilat ballafaqohet për çdo ditë. Qytetarët e Kosovës edhe gjatë vitit 2009 nuk vendosën emocionin përpara proceseve politike, edhe pse (dorën në zemër) nuk ka qenë e lehtë të ruhet qetësia.

Jo shumë lajme të mira kanë dalë nga Kosova apo janë dhënë brenda Kosovës gjatë këtij viti. Ky konstatim mund të jetë i përbashkët si në sytë e qytetarëve, po ashtu edhe në sytë e botës. Kosova ka pasur një vit me plotë dëmtim, harxhim dhe kthim prapa.

Janë një varg argumentesh që të çojnë në vlerësime të këtilla negative. Të gjitha këto arsye kanë adresë të qartë, përgjegjësi të përcaktuar, shkaqe dhe qëllime, si dhe ka pasur mundësi reale për t’u shmangur. Për 2 deri në 4 minuta, mund të renditen 24 argumentet kryesore të vlerësimit negativ për vitin 2009:

1. Shteti nuk është funksionalizuar. Qytetarët e Kosovës nuk kanë arritur të shohin atë që quhet “dora e shtetit” në asnjërën prej fushave të jetës së përditshme, në kuptimin e përmirësimit të kushteve të jetesës. Thjesht, shteti i Kosovës është shpallur në shkurt të vitit 2008, por ai nuk është ndërtuar përbrenda. Kosova ka vazhduar të ketë probleme të njëjta (por të thelluara tashmë) edhe dy vjet pas pavarësisë. Populli i Kosovës nuk është ndier më krenar as gjatë vitit 2009, përkundër është turpëruar nga niveli i lartë i zhvillimeve negative që kanë ndodhur gjatë kësaj periudhe të rëndë për jetën dhe xhepin e tyre.

2. Institucionet jostabile. Kosova është ballafaquar me probleme në stabilitetin e institucioneve të veta shtetërore. Qeveria e Kosovës ka vazhduar të kontrollojë plotësisht Kuvendin e Kosovës, duke bërë kështu që mekanizmat ndërkombëtarë të kritikojnë pandalshëm humbjen e pavarësisë së degëve të qeverisjes në demokraci. Edhe gjyqësori është ndikuar nga politika e qeverisë, ndërsa mekanizmat e rinj shtetëror (shumë të nevojshëm) nuk janë krijuar fare. Para së gjithash, Agjencia Kosovare për Inteligjencë dhe mekanizmat tjerë kanë mbetur nën fatin e kohës dhe individëve të caktuar.

3. Njohjet e shtetit kanë ngecur. Gjatë vitit 2009 Kosova nuk është ‘vërshuar’ nga njohjet ndërkombëtare të shtetit ashtu sikurse ishte premtuar dhe parashikuar nga qeveria e Kosovës. Numri nuk ka arritur ende 65-shin, edhe përkundër faktit se kryeministri i Kosovës, Thaçi, thoshte se shtetet e botës po bëjnë garë kush ta njeh e para Kosovën. Mirëpo, si për inati, Qeveria e Kosovës nuk ka bërë lobimet dhe as strategjitë e nevojshme për të lobuar për njohjen e shtetit të Kosovës. As gjatë vitit 2009 nuk kemi parë ndonjë ofensivë diplomatike të Kosovës nëpër botë, edhe pse Serbia nuk është ndalur pothuajse asnjë ditë.

4. Siguria e brishtë. Nuk është arritur që vitit 2009 të përmbyllë edhe problemet e shumta të sigurisë që ka Kosova. Integriteti dhe sovraniteti i Kosovës është shkelur për çdo ditë, ndërsa qeveria e Kosovës ka qëndruar indiferente ndaj kësaj. Veriu i Kosovës ka mbetur plotësisht jashtë kontrollit ligjor të shtetit, derisa qytetarët shqiptarë të asaj pjese janë detyruar edhe më tutje të lëshojnë apo të shesin shtëpitë e veta. Siguria publike është keqësuar, sidomos me vjedhjen e shumë bankave në qendër të kryeqytetit.

5. Autoriteti i shtetit i cunguar. Kryeministri dhe Presidenti i Kosovës nuk mund të qëndrojnë, vizitojnë apo të punojnë qoftë për pak minuta në rreth 30 për qind të territorit të vendit. Qytetarët e komunitetit serb vazhdojnë jetën me ‘targa’ të Serbisë dhe shteti i Kosovës nuk ekziston për këto pjesë të territorit. Gjithçka është Serbi sapo të kalosh Urën e Ibrit në mes të Mitrovicës.

6. Strukturat paralele vazhdojnë qetësisht. Askush nga institucionet kompetente të shtetit të Kosovës nuk ka tentuar, planifikuar apo shkatërruar strukturat paralele të shtetit të Serbisë në Kosovë as gjatë vitit 2009. Madje, Qeveria e Kosovës ka ndihmuar financiarisht rindërtimin e një ambulance të menaxhuar nga strukturat paralele serbe në rrethinën e Dardanës. Dokumentet e Serbisë lëshohen edhe më tutje në mes të Prishtinës.

7. Kufijtë më të pasigurtit në rajon. Kosova nuk ka arritur që gjatë vitit 2009 të ndërtojë sistemin e vetë të rregullt të menaxhimit të kufirit të saj. Kufijtë e Kosovës janë cilësuar edhe nga Departamenti Amerikan i Shtetit si kufijtë më të pasigurt në rajon. Bordi i Menaxhimit të Integruar të Kufirit nuk është funksionalizuar pothuaj fare gjatë këtij viti, derisa ky është një prej kushteve kryesore për integrimet evropiane.

8. Veriu pa pika kufitare dhe pa dogana. Kosova ka vazhduar të humbë miliona e miliona euro për çdo javë për shkak të moskthimit të pikave kufitare dhe pikave doganore në veri të vendit. Që nga shkurti i vitit 2008, policët kosovarë dhe doganierët e Kosovës nuk kanë mundur të kryejnë detyrën e tyre në pikat 1 dhe 31 në veri të vendit. Madje, as prezenca e EULEX-it nuk është shfrytëzuar për të arritur përmirësim dhe sundim të ligjit në këtë aspekt.

9. EULEX-i jofunksional. Gjatë vitit 2009 është parë vetëm vendosja fizike e misionit evropian për sundim të ligjit në Kosovës (EULEX), por jo edhe funksionalizimin e plotë të tij. Apo thënë më ndryshe, nuk është parë asnjë rezultat i punës së policëve, prokurorëve dhe gjyqtarëve të EULEX-it as në veri të Kosovës, as në pjesët tjera të vendit. As në Mitrovicë, as të Prishtinë, përkundër nevojës së pakontestueshme për veprime të shpejta dhe energjike të ndërkombëtarëve përgjegjës për sundim të ligjit.

10. Korrupsioni në kulm. Gjatë vitit 2009, Kosova ka kaluar të gjitha nivelet e korrupsionit që është parë ndonjëherë në vend. Qeveria e Kosovës është kthyer në adresën kryesore të korrupsionit, derisa Komisioni Evropian në Kosovës ka konstatuar në dhjetor të vitit 2009 se Kosova po afrohet “zaptimit të shtetit” nga ana e qeveritarëve të tashëm.

11. Krimi i organizuar në bashkë-jetesë me qeverinë. Kosova është kritikuar gjatë këtij viti edhe për mos-luftimin e krimit të organizuar në vend, që ka arritur të lulëzojë pa ndonjë pengesë nga Qeveria e vendit. Që nga trafiqet e ndryshme e deri te krimi i organizuar financiar, Kosova ka arritur të jetë ‘parajsë’ për bosët e mëdhenj që po fuqizohen tërë kohën. Si e tillë, Kosova është konstatuar se nuk përmbush kriteret e Bashkimit Evropian për luftën kundër krimit të organizuar.

12. Policia e vjedhur. Kosova është dëmtuar pothuajse në mënyrë të pandreqshme edhe në një institucion tjetër vital të shtetit: Policinë. Më 25 prill është njoftuar se Dhoma e Dëshmive e Policisë së Kosovës është vjedhur, ndërsa sot e asaj dite askush nuk ka dhënë përgjegjësi as profesionale, as morale dhe as politike. Pengimi nga ana e Qeverisë së Kosovës për zbardhjen e rastit më të rëndë të vjedhjes në Kosovë ka shkaktuar humbjen e fuqishme të besimit të qytetarëve tek uniformat policore në vend.

13. ‘Reformat’ në institucione. Kosova ka vazhduar të sheh “reformat” në institucionet kryesore të shtetit, derisa me mentalitetin e tashëm qeverisë këto nënkuptojnë largimin e njerëzve të “papërshtatshëm” dhe zëvendësimin e tyre me militantë partiakë, dajë, teze e halla të qeveritarëve. Kjo ka bërë që administrata e Kosovës të jetë jofunksionale, joprofesionale dhe e politizuar. Edhe për këtë, Komisioni Evropian ka hedhur një grumbull kritikash në drejtim të qeverisë.

14. Kosova e kritikuar. Gjatë vitit 2009, nuk ka lënë institucion apo organizatë ndërkombëtare që nuk ka kritikuar Kosovën për mënyrën e qeverisjes në vend. Të gjithë ata që janë marrë me hulumtime, vlerësime apo analiza të rajonit të Ballkanit, kanë vënë Kosovën në vendin e fundit sa i përket zhvillimeve të përgjithshme politike, ekonomike dhe shoqërore, sikurse edhe të procesit të integrimeve evropiane.

15. Qytetarët e Kosovës të izoluar. Gjatë vitit 2009 ka ndodhur edhe izolimi më i drejtpërdrejtë i qytetarëve të Kosovës në raport me vendet e rajonit. Derisa Maqedonia, Mali i Zi dhe Serbia kanë arritur që t’i mundësojnë qytetarëve të tyre qarkullimin e lirë pa viza për në vendet e Bashkimit Evropian, dhe Shqipëria e Bosnja dhe Hercegovina do ta bëjnë këtë në vitin 2010, Kosova ka mbetur plotësisht mbrapa për shkak të padijenisë dhe neglizhencës së qeverisë së vetë.

16. Drejtësia e politizuar. Kosova nuk bërë ndonjë hap pozitiv gjatë vitit 2009 as në aspektin e zhvillimit të sistemit të drejtësisë. Prokuroritë dhe gjyqet e Kosovës mbeten edhe më tutje vrima të zeza sa i përket avancimit të shpejtë dhe të nevojshëm të zhvillimeve të përgjithshme në vend.

17. Ekonomia ka kolapsuar. Gjatë vitit 2009 ekonomia e Kosovë ka kaluar nga niveli i krizës në kolaps. Dhjetëra e qindra biznese në Kosovës mbyllen brenda muajit, derisa ekonomia joformale ka zënë frymën zhvillimit normal të bizneseve në vend. Në Kosovë, bilanci tregtar midis importit dhe eksportit nuk është përmirësuar fare gjatë vitit 2009, derisa CEFTA ka dëmtuar jashtëzakonisht shumë sipërmarrësit dhe tregtarët vendorë.

18. Shëndetësia në koma. Vitit 2009 nuk ka sjellë pothuajse asnjë përmirësim në sistemin shëndetësore të Kosovës. Thjesht, shëndetësia në Kosovës nuk mund ta shërojë as veten, e lëre më qytetarin e Kosovës. Mungesa e furnizimit me barna dhe pajisje mjekësore të nevojshme, edhe më tutje shkel të gjitha limitet e mundshme për të arritur nivelin minimal të funksionimit të sistemit shëndetësor. Ndërsa, 44 eurot për punëtorët shëndetësorë duket se janë harruar fare nga Qeveria e Kosovës.

19. Arsimi i shkatërruar dhe arsimtarët e drekuar. Sistemi arsimor në Kosovës ka pësuar goditjet e radhës gjatë vitit 2009, derisa arsimtarët janë “qarrosur” me dreka e darka të Qeverisë. Reformat në arsim mbeten edhe më tutje vetëm një ëndërr për kosovarët, derisa MASHT-i është drejtuar i tëri në Zyrën e vet të Prokurimit për të vendosur për tenderët për ndërtimin e objekteve. Në Kosovë gjatë vitit 2009 ka pasur ndërtim të objekteve, por jo ndërtim të shkollave. Arsyet janë të dukshme, ato financiare. Shumë punë për EULEX-in dhe vendorët mund të ketë në dokumentacionin e kësaj Ministrie.

20. Asfalti i gropuar. Viti 2009 ka vënë në pah edhe prishjen totale të manipulimit me shtrimin e asfaltit në Kosovë. Qeveria që identifikonte veten si “Qeveri e Asfaltit” tash mund të identifikohet si “Qeveri e Gropave Milionëshe”. Asfalti në Kosovë kushton më shtrenjtë se në vendet Perëndimore, derisa qëndrueshmëria e tij nuk kalon periudhën dy-tre mujore. Kushdo që merr qeverinë e Kosovës, duhet të rishtrojë këto rrugë. Dëmi që i është shkaktuar buxhetit të Kosovës nga Ministria e Asfaltit është jashtëzakonisht i madh.

21. Mediat e shkelura. Kosova gjatë këtij viti është ballafaquar me shkeljet më të rënda të lirisë së shprehjes që nga përfundimi i luftës në vitin 1999. Dhjetë vjet më vonë, media në Kosovës është vendosur nën trysni të paparë, përderisa kjo ka shkaktuar reagimin e shumë instancave ndërkombëtare.

22. Kultura e humbur. Gjatë vitit 2009 nuk mund të flitet fare për kulturën. As nuk pati buxhet, e as nuk pati kreativitet. Asgjë nuk ka ndodhur gjatë këtij viti, që në fakt do të thotë se ka ndodhur mbytja e jetës shpirtërore të kosovarëve.

23. Sporti i harruar. Qeveria e Kosovës duket se ka harruar fare ta fus sportin në ndonjërën prej prioriteteve të veta të punës. Gjatë vitit 2009 sporti i Kosovës ka vazhduar tatëpjetën. Madje, nuk është folur asnjëherë në nivele të larta politike çështja e ngritjes së cilësisë së sportit apo të ndërkombëtarizimit të tij.

24. “Zgjedhjet” për demokracinë e përmbytur. Kosova në fund të vitit 2009 ka përmbytur edhe demokracinë e vet. Zgjedhjet lokale të 15 nëntorit dhe balotazhi më 13 dhjetor kanë treguar se Kosova nuk është as afër ndërtimit të demokracisë. Dy partitë në pushtet (PDK dhe LDK) detyrohen të përsërisin zgjedhjet në disa komuna, për shkak të vjedhjes së manipulimit të votës së lirë të qytetarit.
Ëh. Edhe kjo na u deshtë!

(Autori është Sekretar i Përgjithshëm i Aleancës për Ardhmërinë e Kosovës – AAK)