Opinione

Dy fjalë për dhembjen

(Për librin “Vjeshtë e ngrime”, bashkëautor me Naxhije Gashani)

“Ma e hidhëta dhembje… nuk asht dhembja që e ndien në atë çast. Asht dhembja që e ndien atëherë kur ma nuk ke ç’me i ba. Koha, thonë, i shëron të tana plagët, por nuk jetojmë kurrë aq sa me e sprovue këtë teori…” – José Saramago, “ Shpella”.

Në jetë ka një çast kur koha pritet si me thikë. Me forcën e ngjarjes që përçon, koha bën një prerje, një ndarje. Pastaj, çdo gjë ndahet në atë që ka ndodhur para dhe pas kësaj prerjeje. Prandaj, popujt e vjetër kanë filluar matjen e kohës nga një ngjarje që sikur një shpatë gjigante ka vrarë momentin, ka bërë një shenjë, një vrragë, një prerje në pëlhurën e kohës.

Për ata që kanë humbur dikë të dashur të jetës së tyre, koha ndalet dhe ndahet në atë ditë, në atë çast. Jeta fillon të llogaritet para dhe pas asaj humbjeje. Për ne, kjo ditë është 26 shtatori 1998. Edhe pse jo e gjithë familja jonë e ka kuptuar në të njëjtën kohë çfarë ka ndodhur në atë ditë, prapëseprapë aty fillon llogaritja. Nga aty e prapa. Nga aty e këndej.

Sot, gati 19 vjet pas 26 shtatorit 1998, Naxha dhe unë po e sjellim këtë libër për ju. E kemi shkruar në emër të familjes Gashani. Por, edhe në emër të familjes Deliu, familjes Murtezaj e mijëra familjeve tjera të Kosovës. Më saktë, i kemi grumbulluar të gjitha shkronjat e fjalët, që janë formuar nga kujtimet, përkujtimet, ofshamat, mungesa e sidomos nga dhembja që ka pasuar këtë datë.

Bashkë me Naxhën, e kemi shkruar këtë libër për dhimbjen. Ne mendojmë se, të ekzaltuar dhe të hutuar nga liria, e kemi harruar atë. Pas lufte e vërenim se më së shumti kishim dhimbje, por më së paku flisnim për të. Vendin e dhimbjes e mbushëm me krenari, me parakalime, me deklamime, me fodullëk primitiv dhe me folklorizëm romantik. Sidomos me krenari, me krenari të paqenë. Hipokrizi, falsitet. Dhe, kështu, pak nga pak, dhimbja mbeti margjinave dhe filluam të recitojmë për heroizmin, shumicën e herave për një heroizëm të paqenë.

E përsëritëm aq shumë dhe aq me emocione, sa filluam ta besojmë edhe vetë. Dhe, papritmas, përkujtimet u mbushën vetëm me krenari, s’kishte vend më për dhembje. Ishte e pabesueshme, kur edhe në shënimin e masakrave të civilëve pleq, gra e fëmijë, flitej për krenari. “Sot, në këtë ditë krenarie”, deklamonin klasa e komisarëve politikë, që u bënë ndërmjetësues në shkatërrimin e çdo gjëje normale në këtë shoqëri. Të shkatërrimit të ndjenjës së dhembjes, po ashtu. Njerëzit nuk shkonin më në përvjetorë masakrash për të kujtuar dhimbjen nga vrasjet e pamëshira të fëmijëve tanë, por për t’u mbushur me krenari. Me një krenari të paqenë, të fabrikuar, të stisur, false. Dhe kaluan vjet kështu.

Ne duam të flasim jo vetëm për dhimbjen, por edhe për kujtesën. Jo vetëm për kujtesën, por edhe për detyrën, obligimin. Jo vetëm për të shkuarën, por edhe për të tashmen dhe të ardhmen. Duam të flasim jo për luftën si e kaluar, por për luftën si e tashme. Duam të flasim jo për heroizëm, por për dhimbje, jo për trima, por për viktima të pafajshme, jo për burra me fletë, por për gra, fëmijë, foshnje e pleq, jo për të kaluarën, por për të tashmen, për të ardhmen.

Pse kemi pritur kaq gjatë të grumbullojmë këto shkronja?

Së pari ndodhi trauma. Babai im është kthyer i pari në shtëpi pas plojës së vitit 1999. Ai tregon se kur kishte hyrë në oborrin e shtëpisë, kishte parë se bari jo vetëm që ishte rritur deri në fyt, por kishte filluar ta mbyllte edhe portën e shtëpisë. Që nga momenti kur kishte parë derën e shtëpisë gati të mbyllur nga barishtet, nuk kujtonte më asgjë. Gjithçka ishte shlyer. Një zhurmë po bllokonte krejt qenien e tij. Qetësia që vinte nga oborri dhe shtëpia, dikur aq e gjallë, po krijonte një ushtimë në kokën e tij, po ulëronte. Po e vriste, po ia vriste kujtimet babait tonë.

Pastaj erdhi mbijetesa. Strehimi, banimi, ushqimi, pastrimi i shtëpisë dhe i trollit, rehatia minimale që të kthehemi prapë në qenie humane.

Pastaj ekzistenca. U përpoqëm t’i kthehemi punës, t’i kthehemi mësimit, t’u kthehemi studimeve, t’i kthehemi jetës.

Pas kësaj, erdhi koha për shërimin e traumës. Mu në këtë kohë, u kthjellëm pak dhe shikuam përreth. Ajo çfarë pamë nuk na e hoqi traumën, përkundrazi na e shtoi, na e acaroi. Na alarmoi!

Me lemeri, pamë se sharlatanët e kishin okupuar jetën tonë. Injorantë, kriminelë, primitivë e militantë të një kauze morbide, kishin okupuar krejt hapësirën, ku kjo popullatë do të mund të shëronte traumat e veta. Dhe, në këtë kohë, e pamë se kujtimi i viktimave të luftës po bëhej jo më për ta apo për Kosovën, por për një klasë rishtas në pushtet. Një klasë që po e ngulfaste këtë popull dhe po e shkatërronte Kosovën. Dhe, filluam refuzimin tonë.

E refuzuam krenarinë e paqenë, retorikën boshe e të jashtëkohshme. I refuzuam tubimet që bëheshin një herë në vit, jo për t’i kujtuar viktimat e pafajshme, por për të dëshmuar e vërtetuar forcën dhe pushtetin e një klase primitive. E refuzuam një gjuhë, e cila flet se qenka krenari kur përkujtojmë ditën kur ishin vrarë fëmijët tanë.

Me këtë libër ne vazhdojmë ta refuzojmë këtë gjuhë. Ne ndjejmë krenari që i kemi pasur në jetë familjarët tanë, jo që na i kanë vrarë. Përveç se është një rrenë e madhe dhe një krenari artificiale, kjo do të ishte përbuzja më e madhe ndaj gjakut të tyre të pafajshëm.

Librin ia kemi kushtuar motrës sonë, Mihane Gashani – Deliu. Përveç përkujtim, libri është protestë, protestë e dhimbjes, një protestë me dhimbje. Megjithatë, përkujtimi dhe protesta nuk është vetëm për familjarët tanë, për të afërmit tanë, për të njohurit tanë. Është protestë me dhimbje për të gjithë shqiptarët e Kosovës që u vranë në mënyrë mizore.

Mirëpo, ne nuk protestojmë për Valmirin, ne nuk protestojmë kundër vrasësve të Valmirit, sepse ne nuk duam asgjë nga ta. Me këtë libër ne protestojmë kundër vrasësve të ardhmërisë së mocanikëve të Valmirit (shihni shkrimin “Valmiri, Genti dhe morali kosovar”). Ne nuk protestojmë për xhaxhain tonë, por protestojmë kundër përgjegjësve të arsimit që i kanë lënë shumicën e shkollave pa pedagogë dhe e kanë shkatërruar arsimin kosovar. Ne nuk protestojmë për vrasjen e familjes Deliu, por kundër vrasjes së kujtesës për këtë familje martire dhe, po ashtu, për familjen Dvorani.

Dhe në fund, ne nuk protestojmë për Merita Murtezajn por tregojmë për triumfin e familjes Murtezaj. Një Meritë e vogël, e shëndetshme si dielli dhe e bukur si hëna, prapë e mbush jetë familjen Murtezaj.

Po ashtu, ne protestojmë edhe kundër atyre që duan pajtim me agresorët, pa u plotësuar kushtet elementare për këtë. Dhe përpiqemi të tregojmë se pajtimi ka rregulla. Me anën e këtij libri, ne i tregojmë lexuesit se as nuk kemi harruar dhe as nuk kemi falur për shkak se lufta duket se është ndalur, por nuk ka përfunduar.

Megjithatë, familja Gashani çuditet për një gjë: sa shpejt solidariteti e dhimbja e thellë ia ka lëshuar vendin një arrogance dhe mungese të paparë solidariteti në këtë shoqëri. Sa shpejt gjithçka është reduktuar në poza, fjalime, recitime, mendjemadhësi e rrena tyrlifare një herë në motmot, në përvjetorët e vrasjes së civilëve shqiptarë nga regjimi kriminal serb! Në përvjetorët që organizohen jo më për viktimat – sepse kujtimi për ta nuk bëhet me poza e rrena, por duke e ndërtuar Kosovën, e cila lindi mbi gjakun e tyre të pafajshëm!

Filmi “Gladiatori”, edhe pse një film epik, fokusin e ka në dhimbjen e protagonistit për humbjen e gruas dhe djalit. Dhimbja është më e shprehur se trimëria, krenaria, fama, lavdia, historia…

Filmi “La vita e bella” (“Jeta është e bukur”) me aktorin legjendar Roberto Benigni, përfundon me një brohoritmë të çunit hero. “Ne kemi fituar”, klith nga gëzimi djaloshi dhe ngrit duart lart nga qielli.