Nata e Kristaltë

Më 7 nëntor 1938, një djalosh i ri hebre qëlloi për vdekje diplomatin gjerman Ernst vom Rath, në Ambasadën gjermane në Paris. Akti vjen si pasojë e revoltimit të të riut, si pasojë e torturave që kishte filluar të shfaqte regjimi nazist ndaj popullatës hebraike. Familja e të riut ishte dëbuar dhunshëm për në Poloni me urdhër të autoriteteve naziste. Ngjarja bëri bujë në shtypin ndërkombëtar dhe bota që nga ajo natë u fut në panik.

Dyqanet filluan të mbuloheshin me grafite antisemite. Ministri gjerman, Joseph Goebbles, urdhëroi që lajmi për vrasjen e Rathit të jetë në të gjitha ballinat e gazetave ditore gjermane. Kjo vrasje u përdor si pretekst nga autoritet naziste për të nisur torturat dhe shfarosjen e komunitetit hebre në Gjermani dhe në Evropë.

Ishte nata e 9 nëntorit të vitit 1938, kur nazistët gjermanë filluan terrorin ndaj hebremjve në Gjermani dhe Austri. Në këtë natë të kobshme për popullin hebre, por edhe për gjithë njerëzimin, u dogjën më shumë se dyqind sinagoga, u përdhosën varrezat e hebrenjve dhe u thyen gjithë dyqanet e tyre. Nga gjithë xhamat e thyer dhe të rënë nëpër tokë, që dukeshin si kristale në atë natë mizore, 9 nëntori njihet në historinë moderne të njerëzimit si Nata e Kristaltë (Kristallnacht). Kështu nisi një ndër tragjeditë më të mëdha të epokës moderne që njehë bota. Atëherë, kur mendohej se Evropa arriti nivelin e qytetërimit, pikërisht Evropa i servoi botës skena horrori të cilat arritën t’i krijojnë mendjet e çmendura nga manitë e vetadhurimit .

Ndryshe prej popujve të tjerë që i bënë bashkëfajtorë në këtë çmenduri, populli hebre e pat një derë të hapur dhe të sigurt. Politika shqiptare, në krye me mbretin Zog, nuk pranoi që të vuloset me vulën e krimit. Njashtu dhe populli i përvuajtur shqiptar hapi zemrën për popullit hebre. U mundësua sigurimi i tyre, por edhe heqja e vizave, në mënyre që të shpëtonin sa ma shumë jetë. Ishin mijëra familje hebraike që u futën dhe qëndruan në të gjitha trojet shqiptare. Ata u strehuan e u mbrojtën. Nuk ekziston një rast në histori që shqiptari ta dorëzojë një hebre në duart e autoriteteve gjermane. Shqiptari e ka zakon që mikun dhe mysafirin ta ruajë edhe nëse kjo i kushton me jetë.

Në vitin 1934, ambasadori amerikan në Shqipëri, Herman Bernstain shkruante: “Nuk ka gjurmë të diskriminimit të hebrenjve në Shqipëri, sepse Shqipëria del të jetë një nga trevat e rralla në Evropë sot, ku paragjykimi dhe urrejtja fetare nuk ekziston, edhe pse vetë shqiptarët janë të ndarë në tri besime fetare.”