Aty ku vdekja nuk do të thotë lamtumirë: Në një pjesë të largët të Indonezisë, të ndjerët – dhe trupat e tyre – mbeten pjesë e familjes

Për Torajanët, vdekja e trupit nuk është një fund i papritur, përfundimtar, i ashpër

Në vend të kësaj, vdekja është vetëm një hap në një proces të gjatë që zhvillohet gradualisht. Ata besojnë se shpirtrat e të vdekurve do të qëndrojnë në botë përpara ceremonive të tyre të varrimit dhe do të fillojnë udhëtimin për në tokën e shpirtrave, pasi shpirtrat e tyre të përjetësohen.

Torajanët janë një grup etnik që numëron rreth një milion njerëz në ishullin Sulawesi. Ata kanë pak shqetësime kur bëhet fjalë për të folur me një kufomë të balsamosur, për t’i veshur ato, për t’i krehur flokët apo edhe për të bërë foto me një të afërm të mumifikuar. Për të vdekurit e dashur kujdesen në shtëpi për javë, muaj, madje edhe vite, transmeton Telegrafi.

Një mbrëmje, pak para orës shtatë, Elizabeth Rante, heq perden e artë nga dera e hyrjes. Ne hyjmë brenda së bashku. Ajo i drejtohet burrit të saj. “Babi…Babi”, pëshpërit ai. “Kemi një mysafir nga larg”. Xhemi, djali i dytë, hyn në dhomë me një tabaka dhe i afrohet qetësisht. “Ja orizi yt, babi. Ka edhe peshk. Dhe ka speca djegës”, thotë ai.

Ndërsa largohemi të qetë nga dhoma, Elizabeta thotë butësisht: “Zgjohu babi. Është koha që të hani darkë”. Unë kthehem për një moment ndërsa djali i tyre i madh Joke shpjegon: “Ajo po ju bën një foto, babi”.

Një skenë prekëse familjare. Asgjë që nuk mund të ndodhte askund në planet. Përveç një gjëje. Burri i Elizabethes, një ish-nëpunës në zyrën e gjendjes civile, ka vdekur para gati dy javësh. Këtu, në këtë shtëpi të bukur e të verdhë prej betoni të një familjeje të respektuar dhe të suksesshme, Petrus Sempi shtrihet si një njeri i thjeshtë në një shtrat prej druri, i mbështjellë deri në mjekër në një batanije me kuadrate të kuqe.

Petrus do të shtrihet edhe për disa ditë në këtë shtëpi në periferi të qytetit Rantepaoa, në malësitë e largëta të ishullit indonezian të Sulawesi.

Gruaja dhe fëmijët e tij do t’i drejtohen atij ndërsa i sjellin ushqim katër herë në ditë – mëngjes, drekë, darkë dhe çaj pasdite. “Ne e bëjmë këtë sepse e duam dhe e respektojmë shumë”, thotë Joke. “Ne hëngrëm drekë së bashku më herët. Ai është ende në shtëpi – duhet ta ushqejmë,” shton Elizabeth. Kur trajtohet me formalinë (formaldehid i tretur në ujë) menjëherë pas vdekjes, trupi nuk kalbet, por mumifikohet me kalimin e kohës. Në dhomë mund të ndjeni vetëm erën e butë të drurit të sandalit, e zakonshme në shtëpitë Torajan. Në mur është varur një fotografi e Krishtit me qengjin.

Katër ditë më vonë, pasi lëshuan muzikën gjatë shërbimit të funerali i krishterë dhe një darke për njëqind njerëz, gjatë së cilës u shërbyen mish derri me perime dhe oriz, anëtarët e familjes e heqin Petrusin nga shtrati i tij dhe e vendosin në një arkivol. Xhiruesit e incizojnë ngjarjen me videokamera. Tetë ose më shumë fëmijë – të afërm dhe miq nga lagjja – shtrëngohen dhe shtyhen për ta parë më të mirë.

Pas kësaj, Petrus do të qëndrojë në shtëpi, në arkivolin e tij, deri në varrimin e tij në dhjetor, që është pas katër muajsh. Deri atëherë, gruaja e tij do të jetojë me të në shtëpi. Disa familje praktikojnë zakonin e vjetër për të mos i lënë kurrë të vdekurit vetëm. Elizabeta dhe fëmijët do ta quajnë atë macula’ – i sëmurë deri në varrim. “Edhe pse babai është macula, shpirti i tij është ende në shtëpi”, thotë Joke, transmeton Telegrafi.

Për Torajanët, vdekja e trupit nuk është një fund i papritur, përfundimtar, i ashpër. Në vend të kësaj, vdekja është vetëm një hap në një proces të gjatë që zhvillohet gradualisht. Për të vdekurit e dashur kujdesen në shtëpi për javë, muaj, madje edhe vite. Varrimet shpesh vonohen për aq kohë sa është e nevojshme për të mbledhur të afërmit nga vende të largëta. Ceremonitë më madhështore të varrimit zgjasin një javë dhe marrin pjesë Torajanë nga diaspora në një numër të madh, në formën e një lloj migrimi të kundërt, pavarësisht se ku ndodhen në botë. Kur më shumë se një për qind e motoçikletave dhe makinave kalojnë zhurmshëm nëpër qytet të shoqëruar nga një i vdekur që kthehet në shtëpi nga larg, qarkullimi ndalet për të mos u shqetësuar nga autoambulancat apo kontrollorët e trafikut. Këtu vdekja respektohet më shumë se jeta.

Zhvarrosja e trupave kështu është një skenë tronditëse dhe e frikshme për turistët perëndimorë, por banorët atje janë më se të lumtur të pastrojnë trupat, të bëjnë fotografi dhe të luten për shpirtrat e tyre.

Torajanët nuk e refuzojnë trajtimin mjekësor në kushtet kur rrezikohet jeta e tyre. Ata as nuk ikin nga pikëllimi kur të dashurit e tyre vdesin. Megjithatë, në vend që të ngulitin vdekjen në vetvete, pothuajse të gjithë këtu e trajtojnë vdekjen si qendër të jetës. Torajanët besojnë se të vdekurit nuk janë vërtet të vdekur dhe se lidhjet e thella me të gjallët zgjasin shumë pas vdekjes. Shumë Torajanë e konsiderojnë vdekjen jo një mur, por një vello transparente. Nuk sjell një fund përfundimtar dhe të papritur, por vetëm një lloj lidhjeje tjetër. Një lidhje e thellë me një të dashur në Toraja shpesh nuk përfundon në varr. Disa Torajanë nga veriu i vendit i nxjerrin herë pas here të afërmit e tyre nga varret për t’i kthyer me rroba të pastra dhe i mbështjellin me një qefin të pastër.

Askush nga Torajanët nuk e di saktësisht se kur filluan të praktikohen këto zakone që lidhen me vdekjen. Gjuha Toraj e mori formën e saj të shkruar vetëm në fillim të shekullit të 20-të, kështu që shumica e zakoneve të vjetra transmetohen ende gojarisht. Vetëm kohët e fundit, duke datuar fragmente arkash druri, arkeologët kanë arritur në përfundimin se zakonet e Torajve e kanë origjinën të paktën nga shekulli i nëntë. Anijet e para holandeze mbërritën në Indonezinë e sotme në fund të shekullit të 16-të, në kërkim të arra shqeme dhe karafilit. Vetëm më shumë se 300 vjet më vonë ata arritën në Toraja, një zonë kulturore dhe historike që sot përfshin zonat e Toraja Utara dhe Tana Toraja.

Falë misionarëve holandezë, është një enklavë e krishterë e përbërë kryesisht nga protestantë, por edhe katolikë romakë, në këtë vend me shumicë myslimane. Krishterimi pak a shumë u përpoq të përshtatej me zakonet tradicionale. Pothuajse çdo zakon që lidhet me të ndjerin shoqërohet me lutje, leximin e kapitujve nga Ungjilli sipas Mateut
ose Gjonit dhe recitimin e lutjes së Zotit.

Toraja është e mbushur me fshatra, të vendosura lart në anët e shkëmbinjve ose të vendosur thellë në lugina. Nga Makasara, qyteti më i madh në Sulawesi, në Rantepao, një qytet plot pluhur me 26,000 banorë, është më shumë se 300 kilometra dhe zakonisht duhen rreth tetë orë për të arritur atje në një rrugë spirale rreth shkëmbinjve.

Nga ana tjetër, fshatrat lidhen vetëm me rrugë dredha-dredha, të ngushta të paasfaltuara, me trafik të dyanshëm dhe ku bredhin qen dhe fëmijë duke ecur, përveç faktit që rruga është e stërmbushur me lecka që krijojnë nyje në kokën e shoferëve dhe shokëve të tyre.

/Telegrafi/