A mund t’ia dalë vetëm një ushtri evropiane?

“Një ëndërr, një fantazi”, janë vetëm dy nga frazat e përhapura sa herë që rishfaqet ideja e një ushtrie evropiane ose e Bashkimit Evropian, shkruan Newsweek.

Këtë herë, ishte ministri i Jashtëm italian, Antonio Tajani, ishte ai që e riktheu këtë temë, transmeton Telegrafi.

“Nëse duam të jemi paqeruajtës në botë, na duhet një ushtri evropiane”, i tha Tajani gazetës italiane La Stampa në fillim të janarit.

“Ky është një parakusht themelor për të pasur një politikë të jashtme efektive evropiane”, shtoi ministri i Jashtëm italian.

Ideja është e lidhur me ndërlikime që nga fillimi. Nuk ka harmoni as në terminologjinë – a do të ishte kjo një forcë evropiane apo e hapur vetëm për anëtarët e Bashkimit Evropian? A do të ishte një ushtri, apo një ushtri e plotë me të gjitha aftësitë që vijnë me të?

“Asnjëherë nuk i afrohet asgjëje reale”, tha ish-zyrtari i NATO-s, Edward Hunter Christie për Newsweek.

Por kohët po ndryshojnë. Lufta është e ndezur në Ukrainë për dy vjet dhe shumë vende të NATO-s, përfshirë vendet anëtare të BE-së, kanë pasur një alarm të keq për shpenzimet e dobëta të mbrojtjes.

“Më shumë përpjekje dhe para nevojiten në Evropë, një kontinent ku shumica e aleatëve nuk e kanë kuptuar ende koston e sigurisë”, argumentoi Qendra për Analizën e Politikave Evropiane në fund të nëntorit.

Komentet e ish-presidentit amerikan Donald Trump, kandidati kryesor për nominimin presidencial republikan, ndezën zjarrin.

Duke folur gjatë një mitingu në Karolinën e Jugut në shkurt, Trump tha se SHBA nuk do të mbronte anëtarët e tjerë të NATO-s që mbesin prapa në shpenzimet e mbrojtjes.

Fjalët ishin një ujë i ftohtë i padëshiruar dhe nxitës i ankthit për aleatët evropianë të SHBA-së. Me vetëm disa fjali, lideri i mundshëm i ardhshëm i SHBA-së minoi Nenin 5 të NATO-s, themelin e aleancës.

Vërejtjet e Trump tërheqin përsëri në dritë konceptet e paqarta të një ushtrie të BE-së ose evropiane. Nëse kombi dominues i NATO-s largohet nga angazhimi për të mbrojtur çdo vend në aleancë me të gjitha forcat e tij, Evropës i duhet një mënyrë për të mbrojtur veten dhe mund t’i duhet së shpejti.

“Është një goditje paralajmëruese më e rëndë se sa kemi pasur në një kohë të gjatë”, tha Christie për Newsweek.

Megjithatë, pa kolapsin dramatik të besueshmërisë së NATO-s, ose vdekjen e aleancës siç e njohim ne, ka shumë pak mundësi që një ushtri formale evropiane të vijë në jetë.

Nuk ka asnjë nxitje dhe vendet evropiane të NATO-s janë gjerësisht të etur për të mbajtur SHBA-në sa më të lidhur me mbrojtjen kontinentale të jetë e mundur. Nëse NATO ende funksionon, një ushtri e re evropiane mund të shkelë gishtat e aleancës, ose ta minojë atë.

“Të tjerët janë më optimistë se NATO dhe një forcë ushtarake evropiane mund të bashkëjetojnë në harmoni. Uashingtoni ka ushtruar presion ndaj vendeve evropiane për të investuar në aftësitë e mbrojtjes për dekada, dhe do të gëzohej që Evropa të ndërtonte rezervat e veta të asaj që SHBA-ja aktualisht ofron për kontinentin”, tha për Newsweek, Kurt Volker, ish-ambasador i SHBA në NATO.

NATO dhe një ushtri evropiane “mund të punojnë drejt të njëjtit qëllim dhe duhet të punojnë drejt të njëjtit qëllim”, shtoi ai.

Edhe vetë BE-ja duket se mendon të njëjtën gjë.

“Një BE më e fortë dhe më e aftë në siguri dhe mbrojtje do të kontribuojë pozitivisht në sigurinë globale dhe transatlantike dhe është plotësuese e NATO-s, e cila mbetet themeli i mbrojtjes kolektive për anëtarët e saj”, u tha nga blloku.

Duke lënë anash komentet e Trumpit, sinjali nga SHBA-ja është se Uashingtoni mund të dëshirojë që evropianët të shpenzojnë më shumë për mbrojtjen, por nuk po e braktis Evropën.

Në muajt e fundit, SHBA nënshkroi disa marrëveshje të bashkëpunimit të mbrojtjes me vende duke përfshirë Danimarkën dhe Suedinë.

Nëse nuk ka një ndryshim të madh me SHBA-në dhe NATO-n, dekadat e pasigurisë dhe pavendosmërisë për një ushtri evropiane nuk kanë gjasa të arrijnë në asnjë lloj zgjidhjeje.

Si do të dukej një ushtri evropiane?

“Përcaktimi i asaj se çfarë do të ishte një ushtri evropiane dhe si do të dukej, është pengesa e parë për të bërë një lëvizje drejt një ushtrie evropiane funksionale dhe është një pengesë që është e vështirë të kalohet”, tha William Freer, hulumtues në “Këshilli i bazuar në Gjeostrategji” me seli në Mbretërinë e Bashkuar.

“Teoria tingëllon e mrekullueshme, përveç se teoria gjithmonë themelohet në gurët e realitetit”, tha për Newsweek gjenerali në pension i ushtrisë amerikane dhe ish-drejtori i CIA-s, David Petraeus.

Dy opsione kryesore dalin për një ushtri evropiane. Secili shtet mund të shpërndajë forcat e tij, duke e shpërndarë forcën e tij ushtarake në një super-forcë më të madhe dhe të përbashkët.

Ekspertët janë skeptikë – interesat kombëtare dhe lidhjet e thella ndaj sovranitetit ka të ngjarë të mbizotërojnë gjithmonë.

“Është shumë, shumë e pazakontë të përpiqesh të bashkosh forcat e tua të armatosura me ato të një shteti tjetër”, tha Christie.

Ose shtetet anëtare mund të ofrojnë një pjesë të burimeve për një grup të përbashkët, njësoj si funksionon NATO. Ka edhe më shumë precedent; tashmë ka një staf ushtarak të BE-së, Gjermania dhe Holanda kanë brigada të integruara, dhe jashtë BE-së, Mbretëria e Bashkuar ka Forcën e Përbashkët të Ekspeditës me një sërë shtetesh si Letonia, Norvegjia, Estonia dhe Holanda.

‘Xhepat’ e bashkëpunimit rajonal ekzistojnë, të tilla si Bashkëpunimi Nordik i Mbrojtjes, i njohur gjithashtu si NORDEFCO, dhe një formë e ushtrisë evropiane mund të ndërtohet mbi strukturat para-ekzistuese.

BE-ja tashmë ka grupe për fushëbetejë, ose njësi prej rreth 1,500 personash nga vende të ndryshme, me vendosjen e tyre vetëm me dritën jeshile me një vendim unanim nga Këshilli Evropian. Por edhe BE-ja pranon dështimet e saj.

“Çështjet në lidhje me vullnetin politik, përdorshmërinë dhe solidaritetin financiar i kanë penguar ato të vendosen”, tha blloku.

Në fund të fundit, “nuk ka konsensus”, tha Ed Arnold, hulumtues për sigurinë evropiane në Institutin e Shërbimeve Mbretërore me seli në Londër.

BE ‘kundër’ NATO-s

Konsiderata kritike është se ku qëndron NATO. Në një botë të një NATO-je të fortë, një ushtri evropiane e endur në strukturat e BE-së, “do të rrezikonte të dyfishonte jo vetëm rolin e forcave të NATO-s, por edhe burokracinë” pa ofruar ndonjë forcë shtesë ushtarake për Evropën, argumentoi Freer.

“Gjithashtu i vë vendet që janë pjesë e NATO-s dhe BE-së në një pozicion të ndërlikuar”, tha Christie.

“Ata të gjithë kanë mendime paksa të ndryshme rreth asaj se ku duhet të jetë përpjekja më e madhe, ose cilat duhet të jenë prioritetet”, shtoi Christie.

“Drejtuesit e mëdhenj të reformës dhe inovacionit ushtarak në Evropë shpesh anojnë më shumë drejt NATO-s sesa kornizat ushtarake evropiane”, tha për Newsweek, Mathieu Boulègue i Qendrës për Analizën e Politikave Evropiane.

Me daljen e Mbretërisë së Bashkuar nga blloku pas referendumit të Brexit të vitit 2016 dhe Finlandës dhe Suedisë që hynë në aleancën e NATO-s, “ideja se BE-ja është një vend i vlefshëm për të folur për çështjet e mbrojtjes ka rënë në fakt si një gur”, tha William Alberque, drejtor i strategjia, teknologjia dhe kontrolli i armëve në Institutin Ndërkombëtar për Studime Strategjike (IISS) dhe ish-zyrtar i NATO-s.

Pa NATO-n, llogaritjet rreth një ushtrie evropiane janë disi më të lehta. BE-ja ose një koleksion vendesh evropiane mund të përdorin kockat e aleancës për skeletin e një force të re evropiane sipas imazhit të NATO-s.

“Por mund të ketë vështirësi për të trashëguar rolin. Një ushtri evropiane do të dukej si NATO pa SHBA-në, dhe kështu nuk mund të shpresohej se do të përmbushte të njëjtin rol pa një rritje masive të shpenzimeve të mbrojtjes nga shtetet evropiane”, tha Freer.

Shtetet e Bashkuara kanë marrë mbi supe barra të shtrenjta ushtarake në Evropë për vite, duke përfshirë ofrimin e logjistikës, transportit ajror, komunikimit, inteligjencës dhe aftësive të zbulimit. Pa SHBA-në, vendet evropiane do të duhej ta siguronin vetë këtë.

“Për momentin, nuk ka asnjë ushtri evropiane që mund të kryejë operacione luftarake të qëndrueshme, jashtë zonës”, tha Alberque për Newsweek.

“BE-ja e di këtë. Nëninvestimi i vazhdueshëm dhe bashkëpunimi i pamjaftueshëm evropian kanë krijuar boshllëqe të konsiderueshme të aftësive të mbrojtjes”, pranoi Agjencia Evropiane e Mbrojtjes në nëntor 2023.

“SHBA udhëheq NATO-n sepse ka aftësitë që pak të tjerë i posedojnë për të gjitha llojet e operacioneve, nga furnizimi me karburant, inteligjenca e bazuar në hapësirë dhe logjistika e deri te mundësitë e tjera. Gjithçka varet nga aftësia”, tha Volker.

Me NATO-n ende në ‘lojë’, atëherë, një ushtri e BE-së ose evropiane ka më shumë gjasa të jetë stenografi për shpenzimet e rritura të mbrojtjes në të gjithë Evropën, dhe vazhdimi i shtytjeve tashmë në lëvizje për t’i sjellë vendet e BE-së në përputhje me objektivin e NATO-s prej 2 për qind të GDP-së në shpenzimet e mbrojtjes.

Shpenzimet globale të mbrojtjes arritën një rekord të ri prej 2.2 trilion dollarësh në vitin 2023, duke u rritur me 9 për qind, sipas grupit të ekspertëve IISS, të motivuara kryesisht nga lufta në Ukrainë.

NATO është në mes të një shtytjeje reale që anëtarët e saj të arrijnë pragun e 2 përqindëshit, megjithëse mbetet për t’u parë se cilat vende e kalojnë ‘shiritin’ në vitin 2025. Por pranimi se Evropa është prapa, gjendet atje.

“Bashkimi Evropian duhet urgjentisht të marrë më shumë përgjegjësi për sigurinë e tij duke vepruar në fqinjësinë e tij dhe më gjerë”, tha Parlamenti Evropian në një rezolutë në prill 2023.

Kush do ta drejtonte?

Pa Uashingtonin që të nxisë vendimet kryesore të mbrojtjes, ‘fotografia’ e udhëheqjes së një force ekskluzivisht evropiane është e errët.

Pa një udhëheqës të qartë, nuk ka njeri që të analizojë dinamikën e ndërlikuar në lojë dhe të shtyjë ndryshimet.

“Të fitosh konsensus është vërtet mjaft e vështirë”, tha Arnold për Newsweek, veçanërisht në një Evropë të “fragmentuar”.

Udhëheqësit e paracaktuar tradicionalisht do të ishin Franca dhe Gjermania. Çfarë është më e rëndësishmja, Franca do të ishte e vetmja fuqi bërthamore, por ekspertët vërejnë se në çdo ushtri evropiane, do të duhej të kishte diskutime të sinqerta dhe të qarta rreth asaj, se kur Parisi do të ishte i gatshëm të përdorte arsenalin e tij bërthamor për mbrojtjen e grupit, dhe saktësisht se cili deklaron se do të mbronte.

“Gjermanisë tani i mungon aftësia dhe besueshmëria për të qenë në ballë të një force ushtarake evropiane të kësaj natyre”, tha Alberque.

“Por Polonia është në ngjitje, një fuqi ushtarake lindore në lulëzim në krahun lindor, duke vështruar Rusinë. Varshava ka derdhur shumë para për mbrojtjen, e cila së shpejti do të bëhet ushtria tokësore më e madhe dhe më e aftë në Evropë”, tha Alberque.

Një forcë e rreptë e BE-së do të nënkuptonte uljen e Mbretërisë së Bashkuar dhe parandalimin e saj bërthamor.

“Mbretëria e Bashkuara do të dëshironte të ndihmonte në formimin e mënyrës se si u krijua kjo ushtri evropiane, dhe shumica e vendeve evropiane do të kërkonin përfshirjen britanike, veçanërisht për fuqinë e saj detare dhe armët bërthamore”, argumentoi Freer.

Në fund të fundit, me Mbretërinë e Bashkuar jashtë Evropës dhe si Finlanda dhe Suedia që i përkushtohen me gjithë zemër NATO-s, “ideja e një strukture ushtarake evropiane të ndarë nga NATO ka më pak kuptim sesa një vit më parë ose dy vjet më parë”, tha Alberque. /Telegrafi/