Historia e rrobaqepëseve të Aushvicit

Kur lexoi për një “studio rrobaqepësie” në Aushvic, historiania Lucy Adlington u përpoq të zbulonte më shumë rreth të burgosurve të kampit të shfarosjes të punësuar si rrobaqepëse.

Lucy Adlington përshkruan se si ajo po shfletonte dokumentet arkivore të viteve 1930 dhe 1940 për të mësuar se çka tjetër përjetuan gratë gjatë luftës.

“Kam hasur në një referencë për një sallon mode në Aushvic, por kishte shumë pak informacion”, thotë ajo.

Adlington u nis nga Londra për të kërkuar të dhëna për të mësuar më shumë rreth ish-rrobaqepësve. Në këtë proces zbuloi histori frymëzuese të rezistencës dhe mbijetesës. Gjetjet e autores dhe historianes tani janë duke u botuar në një libër të ri të titulluar “Rrobaqepëset e Aushvicit”.

Në fund të viteve 1930 dhe në fillim të viteve 1940, Hedwig Hoss, gruaja e komandantit nazist të kampit të vdekjes Aushvic, drejtoi një sallon mode në Aushvic që punësonte gra të burgosura. I njohur si “Obere Nähstube”, ose “studio e nivelit të lartë të rrobaqepësisë”, salloni krijoi dhe përshtati veshje të nivelit të lartë për elitën naziste.

Historiania Lucy Adlington e quan atë një “anomali të tmerrshme”, që qëndronte në kundërshtim të ashpër me mizoritë e kryera nga nazistët kundër 1.3 milion të burgosurve në kampin e vdekjes.

Nazistët e kishin kuptuar gjithmonë fuqinë e veshjeve, nga uniformat në modën e lartë, vëren Adlington. Magda Goebbels, gruaja e ministrit të propagandës së Hitlerit, Joseph Goebbels, nuk iu shmang veshjes së krijimeve hebreje.

“Çfarë diferencimi: Ju jeni veshur me lecka të ndyra dhe këto gra po vijnë duke thënë: E dashur, më bëj një fustan të ri”, thotë Adlington për DW.

Fillimisht, historiania kishte vetëm një listë me emrat e parë të rrobaqepëseve: Irene, Renee, Bracha, Hunya, Mimi … e kështu me radhë. “Përpjekja për të gjetur emrat dhe mbiemrat e grave në regjistrime është e ndërlikuar”.

Shumë gra u bënë me pseudonime ose ndryshuan emrat kur u martuan më vonë. Disa gra hebreje gjithashtu morën emra hebraikë pas luftës.

Më 2017, Adlington i përfytyroi këto gra në një roman të titulluar “Shiriti i Kuq” (botuar në gjermanisht në korrik 2021, si “Das Rote Band der Hoffnung”).

Rrëfimi i saj trillues për rrobaqepësit tregon historinë e katër grave të reja, Rose, Ella, Marta dhe Carla, të cilat qepnin rroba në dyqanin e veshjeve në kampin e përqendrimit Aushvic-Birkenau si një mjet mbijetese në një mjedis armiqësor.

“Nuk kisha informacion të mjaftueshëm, kështu që imagjinova se si do të ishte një grua e re që qepte në Aushvic për gruan e komandantit”, tregoi autorja. “Dhe, kur doli ky roman, njerëzit filluan të kontaktojnë me mua për të më thënë: Në fakt, ajo ishte tezja ime, ajo ishte nëna ime, ajo ishte gjyshja ime”.

Adlington së shpejti pati një ndjenjë të fortë se historia nuk është varrosur.

Studiuesja filloi të kontaktonte me familjet e rrobaqepëseve të Aushvicit dhe në vitin 2019 takoi në San Francisko një rrobaqepëse të mbijetuar, Bracha Kohut, që ishte 98 vjeç.

“Kjo ishte një lidhje e mahnitshme”, tha ajo. “E shikoja duke menduar: Kjo është e njëjta grua përvojat e së cilës kam lexuar. Jam duke u përpjekur të kuptoj se si ajo, në një moshë aq të re, mundi ta durojë atë traumë”.

Për shumë të burgosur, puna në studion e rrobaqepësisë ishte një mënyrë për të mbijetuar. Rrobaqepësja drejtuese ishte një grua e quajtur Marta, e cila me qëllim krijoi sallonin e modës si një parajsë.

“Ajo donte të shpëtonte sa më shumë gra që të mundte. Pra, po, ata kishin rroba të pastra. Ata kishin mundësinë për të larë. Dhe, siç tha një grua, kishin punë domethënëse”, thotë  Adlington. “Pra, në vend që të trajtoheshin më keq se kafshët …si skllevër që u traumatizuan duke ndërtuar dhomat e gazit që do t’i vrisnin ata dhe familjet e tyre, ato në fakt kishin diçka të bukur për të bërë. Mendoj se kjo duhet të ketë qenë e jashtëzakonshme për vetëvlerësimin e tyre.”

Por, gratë në studion e rrobaqepësisë nuk bënin vetëm veshje të bukura dhe nuk ofronin kohën e tyre. Shumë ndihmuan fshehurazi lëvizjet e rezistencës duke përdorur pozicionet e tyre relativisht të privilegjuara për të komunikuar me njerëzit jashtë kampit.

“Ato mblodhën ilaçe dhe i shpërndanë ato. Vodhën gjithçka që mundën …dhe, mendoj se më e rëndësishmja është se ato e mbajtën lart moralin”, thotë autorja. “Ato ishin në gjendje të hynin në gazeta dhe të dëgjonin fshehurazi radiot në mënyrë që të mund të thoshin: Shikoni, aleatët kanë pushtuar Francën. Fitorja po vjen, qëndro aty”.

Shefja e rrobaqepësisë, Marta, gjithashtu po përgatitej të ikte nga Aushvici për t’i treguar botës së jashtme për mizoritë e nazistëve.

Teksa Adlington ishte në gjendje të fliste me Bracha Kohutin dhe familjet e rrobaqepësve të tjerë për librin e saj, ajo nuk ka qenë në gjendje të gjejë gjurmë të veshjeve që ishin përshtatur nga këto gra.

“Në dijeninë time, asnjë veshje nuk dihet nëse ka mbijetuar nga ky sallon mode. Kishte një libër porosish në sallon që një dëshmitar thotë se kishte emrat e nazistëve të nivelit më të lartë, në Berlin, kështu që klientët nga Berlini porositnin rrobat e tyre nga Aushvici. Por, urdhrat nuk kishin mbijetuar”, shprehet autorja.

Sidoqoftë, Adlington që është një koleksioniste e rrobave të cilësisë së lartë, tha se njëra prej rrobaqepëseve që i mbijetuan Aushvicit ia qeli më vonë një kostum mëndafshi mbesës së saj.

“Mbesa e saj më dërgoi kostumin. Kështu që e kam një kostum të bërë nga një prej rrobaqepëseve dhe më bën të qaj sa herë e shoh. Është aq e bukur të mendosh se çfarë duhej të bëje në kampe për të mbijetuar kjo grua e quajtur Hunya”, tha Adlington, e cila përsëriste se puna e tyre ishte në thelb punë skllevërish. “Por, kjo veshje që ajo bëri për mbesën e saj ishte e qepur me dashuri”. /DW/