Kultura Histori

Viti 1921: Shpallja e Republikës së Mirditës, me ndihmën e Serbisë

Parlamenti i parë shqiptar, më 1921. Emrat sipas rreshtave: 1 - Llambi Goxhomani, Bahri Omari, Ali Koprenca, Milto Tutulani; 2 - Luigj Gurakuqi, Atë Gjergj Fishta, Shefqet Vërlaci, Osman Haxhia, Ahmet Zogolli, Eshref Frashëri…; 3 - Shefqet Daiu, Ali Këlcyra, Kolë Thaçi, Halit Rroji, Banush Hamdi Bega, Qemal Vrioni, Ahmet Hastopalli, Dom Ndre Mjeda, Maliq Bushati, Pandeli Cale, Anton Beça; 4 - Spiro Koleka, Shuk Gurakuqi, Masar Këlliçi, Rexhep Mitrovica, Spiro Papa, Agatokli Xhitoni, Leonidha Frashëri, Syrja Pojani, Stavri Vinjau, Patuk Saraçi, Taqi Buda, Ibrahim Xhindi…; 5 - Leonidha Koja, Koço Tasi, Mustafa Kruja, Qazim Kokoshi, Loni Kristo, Bajram Fejziu, Mustafa Maksuti, Qemal Mullaj, Sejfi Vllamasi, Bektash Cakrani.

Agron Shala

Para 2 vitesh

Cilat janë ngjarjet që kanë shënuar shqiptarët dhe botën në vitin 1921?

Komunizmi nis të përhapet nëpër botë. Më 1921 formohet Partia Komuniste e Italisë, e Çekosllovakisë, e Portugalisë, e Spanjës, e Kinës … Ushtria e Kuqe invadon në Gjeorgji, ndërsa ndodh puçi ushtarak i udhëhequr nga Reza Khan dhe Zia’eddin Tatabaee, që më 1925 do të sjell fundin e dinastisë Qajar në Iran.

**Shkatërrimet gjatë luftimeve për pavarësinë e Irlandës**

Në Irlandë vazhdon lufta për pavarësi, me sulme ndaj forcave britanike. Luftimet marrin fund më 6 dhjetor, kur Traktati Anglo-Irlandez e pranon Shtetin e Lirë të Irlandës që përfshinte 26 prej 32 konteve irlandeze.

Më 12 mars, Marshi i Pavarësisë miratohet si himn zyrtar i Turqisë. Autor i himnit është shqiptari me origjinë nga Shushica e Istogut në Kosovë, Mehmet Akif Ersoj. Ndër vargjet që këndohen në himn janë edhe këto:

Mos ki frikë! Nuk shuhet flamuri i kuq që valon në këtë qiell
Pa u fikur oxhaku i fundit që tymos mbi atdheun tim
Ai është ylli i popullit tim, do të shkëlqejë
Ai është imi,imi, vetëm popullit tim
T’u bëfsha kurban! Mos u ngrys moj hënë me naze!
Buzëqeshi popullin tim hero, ç’është kjo forcë dhe kjo madhështi!
Se nuk të falet gjaku që është derdhur për ty
Pavarësia është e drejta e popullit tim që beson në Zot.

**Pamje nga ceremonia e varrimit e Mehmet Akifit, më 26 dhjetor 1936 në Stamboll**

Këshilli Kombëtar i Shqipërisë që del nga zgjedhjet e 5 marsit 1921, i nis punimet më 21 prill 1921 (më vonë do të quhet Parlament). Kryetar i Këshillit Kombëtar u zgjodh Pandeli Evangjeli, ndërsa në vitin 1922, Eshref Frashëri. Atë kohë dalloheshin dy grupime politike: Partia Popullore e kryesuar nga Fan Noli dhe Partia Përparimtare e kryesuar nga Hoxhë Kadri Prishtina.

Derisa të gjithë mendonin se Shqipëria po shmang problemet e brendshme, shfaqet një tjetër: e ashtuquajtura Republika e Mirditës. Se një gjë e tillë do të ndodhte, këtë e kishte paralajmëruar edhe Baroni Nopça (Franz Nopcsa von Felso-Szilvas). Në veprën “Udhëtime në Ballkan: kujtimet e baronit Franc Nopça”, flitet për Kongresin e Shqiptarëve në Trieste, të mbajtur nga 27 shkurti deri më 6 mars të vitit 1913, nën organizimin e Faik Konicës dhe Sotir Kolesë, me mbështetje të Perandorisë Austro-Hungareze. Në atë kongres i pranishëm ishte edhe Nopça. Sipas tij, gjatë kohës kur po mbahej ende Konferenca e Londrës, në fronin e Shqipërisë hipi princ Wied. Në këtë kohë doli në pah edhe Prenk Bibë Doda, i cili udhëtonte midis Vjenës dhe Romës. “E kisha të qartë prej kohësh qëndrimin e tij proserb dhe promalazez, me anë të të cilit ai kërkonte njohjen e tij si princ i Mirditës. Që prej fillimit të luftës ballkanike ai u bashkua me Malin e Zi dhe më vonë, bashkë me Marka Gjonin, gjatë përparimit të trupave serbe kundër Lezhës, iu hapi rrugën trupave të tyre. Pas këtyre gjërave nuk më habiti kur më njoftoi, duke më trajtuar si mikun e tij personal, gjatë një darke festive në Hotelin Zaher [Hotel Sacher], se ai kishte ndërmend të kthehej në Mirditë jo nga Durrësi, por nga Beogradi. Besimi i tij shkonte aq larg sa që ai më kërkoi të ndërhyja pranë Berhtoldit në këtë çështje”.

Republika e Mirditës u shpall në Prizren, pra në Kosovën e sunduar atëbotë nga serbët, më 17 korrik të vitit 1921. Kjo republikë ishte në interesin e Serbisë sepse do ta mbante peng shtetin shqiptar dhe do të krijonte përçarje fetare. President i Republikës së Mirditës ishte Marka Gjoni.

Fatmirësisht, ishte Britania e Madhe që njohu qeverinë shqiptare në nëntor 1921, ndërsa kryeministri Lloyd George e detyroi Beogradin të mos e mbështeste më Marka Gjonin. Ahmet Zogu më pas u dërgua në rajonin e Mirditës me një kontingjent të trupave shqiptare dhe forcave të parregullta, që mundën lëvizjen separatiste e që më 20 nëntor 1921 ia dhanë fundin kësaj republike. Marka Gjoni iku në Jugosllavi. Me këtë rast u shfuqizuan marrëveshjet e mëparshme nga periudha osmane, që i dhanë Mirditës autonomi përmes sundimit indirekt.

**Pullë postare e “Republikë së Mirditës”**

Në vitin 1921 lindën: nobelisti japonez Yoichiro Nambu, aktorët Carol Channing, Dirk Bogart dhe Charles Bronson, filozofi gjerman Hans Albert, pulmologu i njohur nga Kosova, Ali Sokoli, regjisori Lec Shllaku, si dhe Nexhmije Hoxha, gruaja e diktatorit komunist shqiptar, Enver Hoxha. Më 1921 lindi edhe politikani i cokatun Jean-Bedel Bokassa, që shpall veten perandor të Republikës Qendrore Afrikane, si dhe aktivisti i të drejtave të njeriut, Andrei Sakharov. Çmimin Sakharov që e ndan Parlamenti Evropian e fituan edhe Adem Demaçi (më 1991) dhe Ibrahim Rugova (më 1998).