Viti 1970: Universiteti, topat, vëllezërit kinezë dhe miqtë kosovarë

Cilat janë ngjarjet që kanë shënuar shqiptarët dhe botën në vitin 1970?

Bota fluturonte. Hëna u pushtua. Njeriu më në fund arriti t’u përgjigje të gjitha dilemave për Hënën: Në Hënë nuk ka asgjë interesante dhe Toka është shumë më vogël seç e kemi menduar.

Në Kosovë, ata pak fatlumë që kishin TV, mahniteshin me të arriturat njerëzore dhe këtë përjetim vizual, verbalisht e ndanin me të tjerët. Mirëpo, reagimi më i shpeshtë ishte: mos fol pa lidhje!

Hëna ishte e pushtuar dhe miti mbi shkëlqimet në errësirë nuk i preokuponte më njerëzit. Mirëpo, senzacionkërkuesit mbollën dilemat të reja: amerikanët nuk kanë shkuar në Hënë, kjo është pjesë e propagandës anti-sovjetiko-komuniste!

Njeriu gjithçka mendon?! Por, një gjë ishte e vërtetë: bota normale mendonte ta shkatërronte komunizmin rus, “fëmijën kopil të Karl Marksit dhe Katarinës së Madhe”, siç e kishte quajtur politikani anglez Clement Attlee. Ndërsa, ne shqiptarët, andej dhe këtej kufirit, jetonim në iluzione, në tregimet e rrejshme për të drejtat e barabarta, për shoqërinë pa klasa, vëllazërim-bashkimin, tregimet partizane, heroizmin në filmat “Beteja e Neretvës”, “Sutjeska”, “Lugina e pushkatarëve” apo “I teti në bronz”, dhe vendosmërinë për të ecur rrugës së shokut Tito (apo të Enver Hoxhës).

Bota fluturonte e ne nuk dinim a jemi në tokë a në qiell…

Jumbo Jet-i i parë fluturoi prej Nju-Jorkut në Londër; katër studentë të Universitetit Kent State, në Ohajo u vranë nga garda nacionale gjatë demonstratave kundër luftës në Vietnam; ushtria britanike përdori për herë të parë plumbat e gomës në Belfast; vdiq Charles de Gaulle, njeriu i cili mbijetoi numrin më të madh të atentateve; Fronti Liberal Anglez i homoseksualëve bëri demonstratën e parë publike; BBC-ja emetonte program të gjuhës angleze në të cilin Sandra Freeman bënte striptiz, ndërsa gjestet e saj komentoheshin dhe shkruheshin në tabelë.

Ec e mos mëso anglisht?!

Këto ishin disa nga ngjarjet më të rëndësishme atë kohë në botë.

Ndërsa, në Kosovë vitin e shënonte hapja e Universitetit. “… Kapital i madh politik dhe armë e jashtëzakonshme politike në luftë kundër të gjitha elementeve antikomuniste e armiqësore”, kështu është cilësuar 50 vjet më parë ligji për themelimin e Universitetit. Çfarë domethënie kishte kjo fjalë, vështirë është të kuptohet. Por, një gjë dihet: Universiteti ia çeli sytë Kosovës.

Çështjet kyçe që i preokuponin atë kohë studentët ishin: çështja materiale, ideo-politike dhe reforma universitare. Ç’është e vërteta, këto çështje edhe sot i preokupojnë studentët tanë!

Në Kuvendin solemn, me rastin e themelimit të Universitetit të Prishtinës, rektori i parë i Universitetit të Prishtinës, Dervish Rozhaja, ndër të tjera ka thënë: “Themelimi i Universitetit të Prishtinës është ngjarje historike dhe është një hap kualitativ përpara në progresin e mëtejshëm dhe të gjithanshëm të shoqërisë. Zhvillimi i fuqishëm i shkencës, sjell ndryshime përkatëse në koncepcionin dhe pozitën e saj në shoqëri. Në vend të shkencës, si aktivitet i ndarë nga jeta, sot kemi depërtimin e saj në të gjitha poret e jetës. Në vend të shkencës me të cilën merret një numër i kufizuar personalitetesh, po përhapet gjithnjë e më shumë puna shkencore si veprimtari shoqërore. Tani po zhvillohen dy procese komparative, të njëkohshme dhe konvergjente; shoqëria po përvetëson gjithnjë e më shumë shkencën si faktor kapital i zhvillimit dhe progresit, e shkenca po kalon gjithnjë e më shumë në duart e shoqërisë. Kërkesat e shoqërisë dhe ndryshimet në karakterin e veprimtarisë shkencore, kushtëzuan që të mos jetë më privilegj shoqëror, por shprehje e domosdoshme e shoqërisë. Shkollimi universitar po bëhet për ngritjen me sistem të kualitetit të procesit mësimor shkencor”.

Ibrahim Berisha, në librin e tij “Vdekja e kolonisë”, ka thënë se pas demonstratave të vitit 1981, “Universiteti i Prishtinës, nga organet politike dhe shtetërore të ish-Jugosllavisë, nisi të trajtohet si institucion që prodhon destabilitet dhe armiqësi ndaj shtetit komunist”. Ky fakt dëshmohet edhe me këtë deklaratë të serbëve, pas hapjes së Universitetit: “Ua morëm armët shqiptarëve, por ua dhamë topat”.

Kosovën atë kohë e preokuponte edhe emancipimi e femrave, ndërsa një prej temave aktuale që mëtohej të trajtohej atë kohë ishte: Lidhja komuniste dhe politizimi i të rinjve! Sepse “të rinjtë e Kosovës në këtë vit që shkoi kanë arritur suksese të mëdha në shumë lëmi, në zgjidhjen e çështjeve me interes të përgjithshëm shoqëror”.

Çfarë fjalimi?!

Atë kohë ndodhi edhe një “paradoks”. Në shkollën normale “Hysni Zajmi” në Gjakovë, Mileta Sekuliq, profesoresha e serbishtes, largoi nga ora e mësimit Miftar Gashin dhe Musa Zeqirajn. Mirëpo, kjo shkaktoi probleme të mëdha, sepse mësimin e lëshojnë edhe 13 nxënës tjetër. Pastaj implikohet edhe zëvendësdrejtori, drejtori etj. etj. etj. dhe problemi bëhet edhe më i madh, goxha i madh. Mirëpo, kjo ishte kohë e vëllazërim-bashkimit, dhe asgjë nuk do të duhej të merrte karakter politik. Prandaj, nxënësit dhe pedagogët qortohen për jovigjilencë, për kontributin negativ në humbjen e orëve të mësimit.

Të njëjtën kohë, në xhunglën Rio Muni të Guinesë spanjolle ndodhi një çudi: U zbulua një gorillë e bardhë. Ndërsa, në Kosovë trajtohej mundësia për ta hapur një kopsht zoologjik në Prishtinë. Atë kohë besa trajtohej edhe moda e minifustaneve e madje edhe mundësia e aplikimit të edukatës seksuale në sistemin tonë arsimor.

Mos me ta marrë mendja?!

Në vitin 1970, disa delegacione të profesorëve të Universitetit të Prishtinës e vizitojnë Tiranën. Nëse merrnin pjesë në ndonjë simpozium, tok me kinezët, nga nikoqirët përshëndeteshin kështu: “I përshëndesim vëllezërit kinezë dhe miqtë kosovarë”.

Filmat më të njohur në botën normale ishin: “Five Easy Pieces”, “M.A.S.H”, “Patton: Lust For Glory”,  “Women in Love”. Pjesa tjetër e botës abnormale, e me të edhe Kosova, më shumë preferonte filmat… partizan-e-gjerman pra. Më 1970 jepet premiera e filmit “The Adventers”, kur rolin kryesor e kishte Bekim Fehmiu. Ndërsa, Kosovafilmi i realizon këta dy filma: “Rekuiem për të nesërmen” dhe “Dashuria e parë”. Regjinë e dy filmave të fundit nuk e kanë bërë shqiptarët e as shumica e aktorëve nuk ishin shqiptarë. Kur jemi te filmi, më 1970 lindin dy nga regjisorët më të mirë të shekullit XXI: Paul Thomas Anderson dhe Christopher Nolan. Dhe, mjeshtri i fotografisë, Besnik Hamiti.

Bota dridhej nga Simon & Garfunkel, Frank Zappa, Mungo Jerry, Marvin Gay, John Lennon, Led Zeppelin, Credence Clearwater Revival, Carole King, Pink Floyd etj. Ndërsa, në Kosovë më së shumti dëgjoheshin: Luan Hajra, Shahindere Bërlajolli, Liliana Çavolli, Ismet Peja, Sadete Musliu, Sabri Fejzullahu, Shyqrije Spahiu, Idriz Dhomi, Belkize Tuli, Shaban Gjekaj etj.

Bota komuniste festonte 100-vjetorin e lindjes së Leninit dhe pjesa tjetër 25-vjetorin e OKB-së. Ndërsa, Willi Brandt nis “politikën e re lindore”, apo Ostpolitik, për normalizimin e raporteve të Republikës Federale të Gjermanisë (perëndimore) me Evropën lindore – në veçanti me Republikën Demokratike të Gjermanisë (komuniste).

Kryetar i Presidiumit të Kuvendit Popullor të Shqipërisë, më 1970, ishte Haxhi Lleshi e kryeministër Mehmet Shehu. Në shtator, në Shqipëri mbahen zgjedhjet parlamentare me dalje prej 100 për qind të votuesve. Dhe, të gjithë këta votues votuan për Frontit Demokratik si partia e vetme.

Kryeministër i Kosovës, apo kryetar i Këshillit Ekzekutiv, më 1970 ishte Fadil Hoxha.

Më 1970 vdesin nobelistët Max Born dhe Otto Heinrich Warburg; filozofi Bertrand Russell; si dhe rockerët Jimi Hendrix dhe Janis Joplin. Më 1970 shuhet edhe Dhimitër Berati, nënshkrues i Deklaratës së Pavarësisë së Shqipërisë. Po ashtu, ndërron jetë intelektualja, patriotja, veprimtarja e shquar e arsimimit të femrës shqiptare, pjesëmarrësja e Kongresit të Manastirit, autorja e Abetares së pare shqipe me alfabetin e Manastirit dhe e himnit të tij… Parashqevi Qiriazi. Në vitin 1960, ajo dhe motra e saj Sevasti u dekoruan me “Urdhrin e Lirisë”, ndërsa në vitin 1962 me “Urdhrin për veprimtari patriotike”.

Se sa mizor ishte regjimi komunist i Enver Hoxhës, këtë e dëshmon fati i saj e sidomos i motrës Sevasti. Ja si e përshkruan këtë, me pak fjalë, studiuesi Niko Kotherja.

“Më 30 gusht 1949, në një banesë tradicionale tiranase dha frymën e fundit pionierja e arsimit kombëtar shqiptar për femra, Sevasti Qiriazi Dako.

Jeta e saj 70-vjeçare kaloi peripeci te panumërta, të ndryshme, duke rrezikuar jetën dhe familjen për shkollën shqipe, si dhe për çështjen kombëtare.

Prej vitit 1941 do të fillonin fatkeqësitë në familjen e saj. Atë vit vdiq bashkëshorti, patrioti i shquar Kristo Dako. I balsamosur nga i biri, Gjergji, trupi i Dakos u vendos në varrezën familjare në Kamzë.

Pas dy vitesh, më 1943, krejt familja u internua në Zemun të Serbisë, ku mrekullia bëri që të mos shuhej kjo familje. Të rraskapitur, Sevastia me motrën e saj Parashqevi, dy djemtë Gjergj dhe Skender, dhe dy nuset e tyre me fëmijët, kthehen në Tiranën e vitit 1945. Iu ishte sekuestruar gjithçka. Shtëpia dhe shkolla në Kamzë nuk ishte më e tyre.

Përdhosja që filloi të mposhtte mësuesen veterane ishte makabre. Studentët e Kursit të Partisë që kishin uzurpuar godinat e tyre, kishin thyer varrin e xhamtë të Kristo Dakos, i kishin shkulur kokën atij dhe me të kishin luajtur futboll…! Mësueseve të para të shqipes iu la si favor që nëse dëshironin të banonin në kotecin e pulave të shtëpisë së tyre. Pasi e lyen me gëlqere të bardhë, si zemra e tyre, për pak kohë veteranët jetuan aty derisa u dëbuan edhe prej atje. Të mbetura rrugëve, ato gjetën mbështetje dhe strehë te ish-kuzhinierja e ‘Institutit Kyrias’, Rukije Tafaj.

Helmi i fundit që mori nga kjo jetë ishte varja në qeli e të birit, Gjergjit, kirurgut që ishte akuzuar për spiunazh dhe gjendej i burgosur. Sevastia nuk mundi as të tërhiqte trupin e të birit, pasi atë e shkatërroi traktori që punoi tokën.

Në gjendje të vajtueshme, Sevasti Qiriazi Dako mbylli sytë në shtëpinë e Rukije Tafajt. Si ‘armike’ u përcoll për në banesën e fundit vetëm nga katër gra, Parashqevia, nuset e dy djemve, ish-kuzhinierja Tafaj dhe dy varrmihës”. /Telegrafi/