Ngjashmëritë dhe dallimet mes ADHD-së dhe autizmit

Jetesa me të dyja këto gjendje neurozhvillimore mund të duket si një betejë mes nevojave të kundërta. Vajzat me ADHD ose autizëm shpesh kanë simptoma të ndryshme nga djemtë

Çrregullimi i vëmendjes me hiperaktivitet (ADHD) dhe çrregullimi nga spektri i autizmit janë çrregullime neurozhvillimore që ndikojnë në mënyrën e të menduarit, të nxënit dhe të sjellurit.

Edhe pse ADHD dhe autizmi janë diagnoza të veçanta, ato ndajnë disa karakteristika të përbashkëta, dhe shumë persona jetojnë me të dyja gjendjet.

Simptomat e ADHD-së dhe autizmit zakonisht shfaqen në fëmijëri të hershme dhe mund të ndikojnë në sjellje, mësim, komunikim dhe rregullim emocional gjatë gjithë jetës, shkruan Very well health, përcjell Telegrafi.

ADHD është një çrregullim neurologjik i shoqëruar me një grup simptomash nga tri kategori:

• Vëmendje e dobët
• Hiperaktivitet
• Impulsivitet

Autizmi është një çrregullim neurozhvillimor që shfaq një gamë të gjerë simptomash, më të theksuara janë:

• Vështirësi në socializim
• Veprime stereotipike dhe sjellje të përsëritura
• Vështirësi në të folur dhe komunikim

Dallimet kryesore mes ADHD-së dhe autizmit

Interaksioni social:

• ADHD: Ekziston vetëdija për normat shoqërore, por personi ka vështirësi t’u përmbahet për shkak të impulsivitetit.
• Autizmi: Vështirësi në kuptimin e shenjave dhe normave shoqërore.

Kontakti me sy:

• ADHD: Zakonisht ka kontakt me sy.
• Autizmi: Shpesh shmanget kontakti me sy.

Zhvillimi gjuhësor dhe të folurit:

• ADHD: Zhvillim normal gjuhësor, por personi mund të ndërpresë ose hyjë në biseda të të tjerëve.
• Autizmi: Zhvillim i vonuar i të folurit (shpesh mungesë e belbëzimit tek foshnjat), përsëritje fjalësh.

Vëmendja:

• ADHD: Mungesë vëmendjeje dhe vështirësi në fokusim. Vëmendje e tepruar në aktivitetet me interes personal.
• Autizmi: Mund të ketë fokus intensiv në interesa specifike ose tema të caktuara.

Ndryshimi i zakoneve:

• ADHD: Personi i përshtatet ndryshimeve dhe kërkon shpesh eksperienca të reja, por mund të jetë i paorganizuar.
• Autizmi: Shpesh ka rezistencë ndaj ndryshimeve rutinore dhe shqetësohet nga ndryshimet.

Eksperiencat sensoriale:

• ADHD: Reagime të tepruara ndaj stimujve sensorë (p.sh. teksturës, zhurmave) ose nevojë për stimulim të vazhdueshëm.
• Autizmi: Ndjeshmëri e shtuar ose e reduktuar ndaj stimujve sensorë.

Sjellja:

• ADHD: Personi shpesh duket i shqetësuar ose i nervozuar.
• Autizmi: Personi mund të ketë lëvizje të përsëritura ose pozicione të pazakonta trupore.

Emocionet:

• ADHD: Personi përjeton emocione intensive dhe ka vështirësi në rregullimin e tyre.
• Autizmi: Mund të ketë vështirësi në shprehjen ose kuptimin e emocioneve.

Ngjashmëritë mes ADHD-së dhe autizmit

ADHD dhe autizmi janë gjendje neurozhvillimore që ndikojnë në zhvillimin e trurit dhe në funksionimin e përditshëm të personit. Simptomat zakonisht shfaqen në fëmijëri të hershme dhe ndikojnë në sjellje, mësim, komunikim dhe rregullim emocional gjatë jetës.
Për shkak të ngjashmërive, shpesh është e vështirë të dallohen, gjë që çon në diagnoza të vonuara ose të gabuara.

Karakteristikat e përbashkëta përfshijnë:

• Vështirësi me funksionet ekzekutive (p.sh. planifikimi, organizimi, menaxhimi i kohës)
• Sjellje impulsive
• Probleme me fokusimin ose mbajtjen e vëmendjes në një detyrë
• Vështirësi sociale
• Ndjeshmëri sensoriale (p.sh. ndaj zhurmave apo teksturave)
• Reagime emocionale të forta ndaj situatave të padëshiruara, sociale apo sensoriale
• Probleme me gjumin

ADHD dhe autizmi njëkohësisht

Është e mundur që një person të ketë ADHD dhe autizëm njëkohësisht. Vlerësohet që 50-70% e personave me autizëm kanë edhe diagnozën e ADHD-së – kjo gjendje njihet shpesh si “AuDHD”.

Personat me të dyja gjendjet mund të kenë vështirësi shtesë:

• ADHD përfshin shpesh impulsivitet dhe nevojë për gjëra të reja
• Autizmi lidhet me prirjen për rutinë

Jetesa me të dyja gjendjet mund të jetë sfidë mes dëshirës për stimulim dhe nevojës për siguri përmes parashikueshmërisë. Kjo mund të bëjë që këta persona të ndihen keqkuptuar dhe të marrin diagnoza të vonuara për shkak të mungesës së shenjave tipike.

Pse ndodhin diagnoza të gabuara?

Shumë fëmijë që më vonë diagnostikohen me autizëm, fillimisht marrin diagnozën e ADHD-së. Kjo mund të shtyjë diagnozën e autizmit për 1-2 vjet ose më shumë. Arsyet për diagnoza të gabuara ose të vonuara përfshijnë:

• Simptoma të përbashkëta si vështirësi me vëmendjen dhe ndërveprimet shoqërore
• Prezencë e dyfishtë e gjendjeve që fsheh simptomat
• Nivela të ndryshme të ekspertizës së profesionistëve
• Simptoma të autizmit të anashkaluara ose interpretuara gabimisht si ADHD
• Mungesë komunikimi të qartë mes profesionistëve shëndetësorë, shkollës dhe familjes

Diagnoza e gabuar ose e vonuar tek vajzat

Kriteret diagnostikuese për ADHD dhe autizmin janë zhvilluar bazuar në manifestimet tek djemtë. Vajzat me këto gjendje shpesh kanë simptoma të ndryshme dhe janë më të prirura të fshehin vështirësitë, duke shkaktuar diagnoza të gabuara ose të vonuara.

Shenjat e imëta të autizmit tek vajzat dhe gratë përfshijnë:

• Kontakt me sy dhe përdorim frazash sociale, por vështirësi në krijimin e lidhjeve të thella
• Imitim i sjelljeve të të tjerëve për t’u përshtatur
• Fokus i theksuar në interesa që duken më socialisht të pranueshme (p.sh. libra, kafshë, persona të famshëm)
• Ankth i brendshëm ose vuajtje emocionale e padukshme për të tjerët
• Shfaqje si të turpshme, të qeta ose mirë edukuar në mjedise të strukturuara si shkolla
• Vështirësi në krijimin e miqësive pavarësisht shfaqjes sociale

Si diagnostikohen?

ADHD

Diagnostikimi bazohet në udhëzimet e “Manualit Diagnostik dhe Statistikor të Çrregullimeve Mendore” (DSM-5), ku përcaktohen simptomat dhe kriteret për ADHD dhe autizëm.

Për diagnozën e ADHD-së kërkohen:

• Model i qëndrueshëm i mungesës së vëmendjes dhe/ose hiperaktivitet-impulsivitet që pengon jetën e përditshme
• Simptomat të jenë prezente të paktën 6 muaj
• Simptomat në të paktën dy mjedise, si shkolla, puna ose shtëpia
• Dëshmi që simptomat pengojnë funksionimin shoqëror, shkollor ose profesional
• Simptomat të kenë qenë para moshës 12 vjeç, edhe nëse diagnoza vendoset më vonë

Autizmi

Nuk ka një test të vetëm për diagnostikimin e autizmit. Procesi zakonisht përfshin disa hapa dhe specialistë të ndryshëm, si pediatër zhvillimi, psikologë fëmijësh, neurologë dhe logopedë.

Vlerësimi përfshin:

• Skrining zhvillimor gjatë vizitave shëndetësore (tek fëmijët)
• Mjete dhe pyetësorë specifikë për autizmin
• Vlerësim të hollësishëm nga specialistë të zhvillimit ose shëndetit mendor
• Vëzhgime të ndërveprimeve sociale, komunikimit dhe sjelljeve në mjedise të ndryshme
• Intervista dhe raporte nga prindërit, mësuesit ose kujdestarët

Profesionalët përdorin kriteret e DSM-5 për diagnozën e autizmit. Për t’u diagnostikuar, personi duhet të ketë:

• Vështirësi të vazhdueshme në komunikimin social dhe ndërveprimin në mjedise të ndryshme
• Sjellje të përsëritura ose interesa të kufizuara, si rutina të ngurta ose fokus i theksuar në tema të caktuara
• Simptoma të shfaqura në zhvillimin e hershëm, edhe nëse bëhen më të dukshme më vonë
• Simptoma që pengojnë jetën e përditshme, përfshirë shkollën, punën ose marrëdhëniet

Qasjet në trajtim

ADHD

Trajtimi fokusohet në ndihmën për menaxhimin e simptomave në mënyrë që të mbështeten fuqitë dhe qëllimet personale. Trajtimi mund të përfshijë:
• Medikamente: stimulues si metilfenidati ose dextroamfetamina, ose medikamente jo-stimulues si atomoksetina dhe guanfacina për përmirësimin e fokusit dhe kontrollit të impulsit
• Terapia sjellore: fokus në zhvillimin e rutinave, menaxhimin e kohës dhe aftësive të vetë-rregullimit
• Coaching dhe mbështetje: coaching për ADHD, mbështetje akademike ose adaptime në vendin e punës për organizim dhe motivim

Autizmi

Trajtimi synon zvogëlimin e simptomave që pengojnë jetën dhe mbështetjen e komunikimit, mirëqenies emocionale, aftësive të përditshme dhe nevojave sensoriale. Mund të përfshijë:

• Mbështetje arsimore dhe sjellore: përdorim i analizës së aplikuar të sjelljes dhe strategjive të bazuara në prova
• Terapia e të folurit dhe komunikimit: përmirësim i komunikimit verbal, me shkrim ose me pajisje ndihmëse
• Terapia okupacionale: fokus në ndërtimin e pavarësisë dhe menaxhimin e dallimeve sensoriale
• Medikamente: për trajtimin e gjendjeve shoqëruese si ankthi, irritimi ose problemet e gjumit

Jeta me ADHD dhe autizëm

Plani i trajtimit personalizohet duke marrë parasysh ndërveprimin e të dyja gjendjeve. Fokus nuk është “ndryshimi” i personit, por mbështetja për të ndjerë më shumë besim dhe autonomi.

Qasjet përfshijnë:

• Medikamente: stimulues për ADHD, me kujdes në dozim dhe alternativat për personat me ndjeshmëri të lartë
• Terapitë sjellore: për rregullimin emocional, komunikim më të mirë dhe krijimin e rutinave mbështetëse
• Mbështetje ushqimore: bashkëpunim me dietolog për të siguruar ushqim të balancuar, duke pasur parasysh sfidat ushqimore të zakonshme tek autizmi dhe efektet anësore të medikamenteve për ADHD
• Mbështetje për aftësitë jetësore dhe edukimin: terapi për funksionet ekzekutive, menaxhimin e kohës dhe ndërveprimet sociale në mënyrë që të respektohet neurodiversiteti

/Telegrafi/