Olof Palme: Kush e vrau kryeministrin e Suedisë?

Në një natë të premte, më shumë se tridhjetë vjet më parë, kryeministri i Suedisë shkoi në kinema.

Kontrovers dhe i përfolur në vend dhe jashtë tij, Olof Palme ishte në atë kohë në mandatin e tij të dytë si drejtues i vendit të tij.

Por ai ende këmbënguli të jetonte një jetë sa më normale sa të ishte e mundur, dhe – si atë natë – ai shpesh refuzoi mbrojtjen e tij nga policia, shkruan BBC, përcjell Telegrafi.

Duke ecur për në shtëpi pak para mesnatës me gruan e tij Lisbet, kryeministri u qëllua në pjesën e prapme. Ai ishte i vdekur para se të binte në tokë.

Asnjë vrasës nuk është gjetur ndonjëherë, edhe pse atentati ndodhi në rrugën më të ngarkuar të Suedisë, dhe më shumë se një duzinë dëshmitarësh panë që një njeri i gjatë qëlloi para se të largohej nga vendi i ngjarjes.

Tani, më shumë se 34 vjet më vonë, Prokuroria e Suedisë ka njoftuar se do të paraqesë përfundimet e hetimit të saj penal në një konferencë për shtyp të planifikuar për të mërkurën në mëngjes.

“Unë jam optimist se do të jem në gjendje të paraqes atë që ndodhi me vrasjen dhe kush është përgjegjës për të”, ka thënë kryeprokurori Krister Petersson para televizionit publik suedez në muajin shkurt.

Gjithsesi, nuk dihet nëse dikush do të akuzohet, ose nëse do të emërohet një i dyshuar i ri.

Por ka shpresë se policia më në fund mund të jetë afër zgjidhjes së një vrasjeje që ka përhumbur vendin me dekada, dhe ka krijuar teori të panumërta komplotesh.

“Është sikur të vrisnin Margaret Thatcher në Cirkun e Piccadilly – thjesht e qëlluan atë – dhe pastaj vrasësi u zhduk pa u gjetur asnjëherë”, ka thënë Dr. Jan Bondeson, autor i “Blood on the Snow: The Killing of Olof Palme”, për BBC, përcjell Telegrafi.

Ndërsa Marten Palme, djali i Olofit dhe një nga njerëzit e fundit që e panë të gjallë, tha në fillim të këtij viti se policia “ka prova që ata ende nuk duan t’i zbulojnë”.

Ai mendoi se mund të kishte të bënte me armën e vrasjes, e cila nuk është gjetur asnjëherë.

“Nëse dikush di diçka të rëndësishme dhe nuk ka dalë, padyshim është koha ta bëjmë atë”, i tha ai gazetës Aftonbladet të Suedisë.

Kush ishte Olof Palme?

I lindur më 1927 në një familje të klasit të lartë me lidhje aristokrate, Palme u bashkua me partinë Socialdemokrate në vitin 1949 dhe u ngrit për të udhëhequr partinë – dhe Suedinë – në vitin 1969, duke pasuar mentorin e tij Tage Erlander.

“Palme thuhet se është një nga djemtë e Erlanderit”, tha Anna Sundstrom, Sekretare e Përgjithshme e Qendrës Ndërkombëtare Olof Palme, për BBC.

“Ai ishte rritur si politikan nga Tage Erlander, i cili është një nga baballarët e sistemit suedez të mirëqenies. Unë do të thosha se ai mori dhe avancoi politikat e Erlanderit”.

Gjatë kryeministrisë së tij, Palme rriti fuqinë e sindikatave të punës, zgjeroi shumë kujdesin shëndetësor dhe shtetin e mirëqenies, largoi të gjitha fuqitë politike zyrtare nga monarkia dhe investoi shumë në arsim.

Zonja Sundstrom tha që një nga reformat thelbësore ishte krijimi i çerdheve dhe parashkollorëve, duke lejuar gratë të hyjnë për herë të parë në forcën e punës dhe avancimin e barazisë gjinore në Suedi.

Ai ishte gjithashtu një zë i fuqishëm në çështjet ndërkombëtare, duke kritikuar edhe SHBA-në dhe Bashkimin Sovjetik.

Palme me pasion kundërshtoi pushtimin e Bashkimit Sovjetik të Çekosllovakisë në vitin 1968 dhe në vitin 1972 krahasoi bombardimet amerikane të Vietnamit të Veriut me kampet e përqendrimit të nazistëve gjatë Luftës së Dytë Botërore – duke shkaktuar një ngrirje të shkurtër në marrëdhëniet midis Uashingtonit dhe Stokholmit.

“Unë nuk pendohem sepse në këtë botë ju duhet të flisni me zë të lartë për të bërë që dikush të dëgjojë”, i tha ai New York Times në vitin 1973, përcjell Telegrafi. “Unë nuk mund të hesht për këtë çështje dhe nuk do të ndikohem nga presioni për të heshtur”.

Ai e quajti rendin racist të aparteidit në Afrikën e Jugut “një sistem veçanërisht të mërzitshëm” dhe financoi Kongresin Kombëtar Afrikan. Ai gjithashtu dënoi regjimin të Gjeneralit Franco në Spanjë si “vrasës” dhe bëri fushatë kundër përhapjes së armëve bërthamore.

Palme gjithashtu shërbeu si ndërmjetës gjatë Luftës Iran-Irak në vitet 1980.

Dhe veprimet e tij brenda dhe jashtë vendit bënë që ai të fitonte po aq armiq sa përkrahës, shkruan BBC, përcjell Telegrafi.

Pronarët e bizneseve dhe liberalët në Suedi u tërbuan nga reformat e tij, ndërsa kritikat e tij me zë të lartë dhe të shpeshta ndaj qeverive të huaja zemëruan udhëheqësit në mbarë globin.

“Ishte pothuajse sikur e donit ose e urrenit”, ka thënë zonja Sundstrom. “Kishte shumë, shumë pakënaqësi. Në ditët e sotme kur ne flasim për retorikën e fortë në mediat sociale kundër politikanëve, të gjitha ato ne i kemi parë në Suedi gjatë epokës së Palme. Ata e sulmuan atë jashtëzakonisht ashpër”.

“Por gjithashtu ai ishte shumë i respektuar dhe i dashur në një pjesë të madhe të popullatës suedeze”, tha ajo. “Njerëzit ende vijnë për të vendosur lule në vendin ku vdiq Palme”.

Si vdiq ai?

Natën e vrasjes – 28 shkurt 1986 – Palme i kishte lënë të pushojnë rojet e tij kur ai u kthye në shtëpi dhe gruaja e tij sugjeroi një udhëtim të ekspozuar në kinema.

Lisbet kishte folur me djalin e tyre Marten, i cili kishte blerë bileta për një film komedi për veten dhe të dashurën e tij.

Zotëri dhe zonja Palme e lanë banesën e tyre të pashoqëruar, morën trenin nga qyteti i vjetër në qendër dhe takuan djalin e tyre dhe partneren e tij jashtë Grand Cinema rreth orës 21:00.

Çiftet u ndanë pas filmit, dhe Palme u nis me Lisbet poshtë Sveavagen – e njohur si rruga më e ngarkuar e Suedisë.

Në cepin e Sveavagen dhe Tunnelgatan në orën 23:21, një burrë i gjatë doli pas Palme dhe qëlloi dy të shtëna – njëra direkt në pjesën e pasme të kryeministrit, dhe tjetra në Lisbet.

Vrasësi pastaj vrapoi nëpër rrugë, ngjiti disa shkallë në një rrugë ngjitur dhe u zhduk.

Suedia ishte e shtangur.

Charlotta Wallsten në atë kohë ishte vetëm 12 vjeçe, por kujton babanë e saj duke i thënë asaj se diçka e tmerrshme kishte ndodhur kur u zgjua.

“Ne lëshuam televizorin dhe gjithçka ishte në lidhje me vrasjen e tij në një rrugë të hapur”, i tha ajo BBC-së. “I gjithë vendi ishte në shok”.

Zonja Wallsten kujton shkollën e saj duke ndezur një qiri për Palme në një asamble shkollore.

Policia gjithashtu dukej se ishte në gjendje shoku.

Oficerët nuk e lidhën siç duhet skenën e krimit dhe mbyllën shumë pak një zonë të qendrës së qytetit në orët pasi vrasësi u arratis.

Njerëzit shkuan përtej kordonit për të vendosur lule, duke ecur aty ku gjaku i Palme ishte akoma në tokë. Dëshmitarët ishin në gjendje të largoheshin para se të mund të merreshin në pyetje. Njëri nga plumbat nuk u zbulua deri disa ditë më vonë nga një kalimtar.

Kush mund ta kishte vrarë?

Me gjithë numrin e madh të dëshmitarëve, policia kishte pak opsione.

Plumbat treguan se vrasësi kishte përdorur një .357 Magnum – një “armë shumë të fuqishme”, shpjegoi Dr Bondeson.

“Edhe sikur të kishte veshur një jelek antiplumb, ai do të vdiste. Kështu që vrasja ishte bërë nga dikush që me të vërtetë dëshironte ta vriste. Nuk ishte e rastësishme, ishte gjithçka e planifikuar”.

I pari hetues i çështjes ndoqi idenë se militantët kurd të PKK kishin lidhje me vrasjen e tij.

Ata ishin duke luftuar një fushatë guerile kundër Turqisë dhe së fundmi ishte shpallur një grup terrorist nga qeveria e Palme.

Por ai u detyrua të jepte dorëheqje nga ky pretendim në vitin 1987 pas një bastisje në një librari – e cila shërbeu si bazë për organizatën – ku nuk gjeti asnjë provë për vrasjen.

Ndërkohë, në vitin 1988 policia arrestoi të dënuarin kriminel Christer Pettersson.

Ai kishte vrarë një njeri në një rrugë të Stokholmit me bajonetë në vitin 1970 për sa duket pa arsye, dhe ai përputhej me përshkrimin e një personi që shihej duke vepruar në mënyrë të dyshimtë pranë kinemasë në natën kur u vra Palme.

Gjatë një “radhitje” të të dyshuarve, Lisbet Palme e identifikoi Pettersson si vrasësin. Ai u dënua me burg të përjetshëm në vitin 1989.

Por avokati i tij menjëherë bëri apel.

Pa gjetur ndonjë motiv ose një armë vrasjeje, gjykatat e liruan pas vetëm tre muajve të dënimit të tij të përjetshëm dhe i dhanë kompensim rreth 50,000 dollarë, përcjell Telegrafi.

Pettersson vdiq në vitin 2004 si një njeri i lirë.

Sipas BBC, traumat kolektive të Suedisë dhe obsesioni me vrasjen kanë ngjallur dhjetëra teori.

Një ish oficer i policisë së Afrikës së Jugut pretendoi në vitin 1996 që Palme u vra për shkak të qëndrimit të tij kundër aparteidit.

Hetuesit suedez udhëtuan atje atë vit, por nuk gjetën prova për të mbështetur këtë kërkesë, megjithëse disa besojnë se regjimi i vjetër i aparteidit duhet të konsiderohej ende i dyshuar.

Stieg Larsson, autor i “Girl with Dragon Tattoo”, kaloi vite duke hulumtuar vrasjen dhe përparoi këtë teori para vdekjes së tij në vitin 2004.

Dr. Bondeson, ndërkohë, beson se vrasja ishte e lidhur me marrëveshjet e armëve me Indinë.

Ndërmarrja suedeze e armëve Bofors pati një marrëveshje për të furnizuar me artileri Indinë në vitet 1980 dhe 1990, por më vonë u zbulua se kompania u kishte dhënë ryshfet disa ndërmjetësve në Indi për kontratën – një skandal që implikoi kryeministrin Rajiv Gandhi.

“Mund të jetë që Palme zbuloi se ndërmarrja Bofors ishte e korruptuar që ditën e vrasjes”, tha ai. “Kjo i jep ndërmjetësve që qëndrojnë pas Bofors të merren me një arsye të fortë për ta vrarë atë. Por kjo është diçka që policia gjithmonë e ka injoruar”.

Një tjetër i mundshëm është i ashtuquajturi Stig Engstrom – një punonjës në kompaninë e sigurimeve Skandia, me seli afër skenës së vrasjes – ishte një nga rreth 20 persona që dëshmuan atentatin. Ai vrau veten në vitin 2000.

Policia raportohet se filloi hetimin e Engstrom në vitin 2018.

Një hetim 12-vjeçar nga gazetari suedez Thomas Pettersson së pari e identifikoi atë si një të dyshuar, duke pretenduar se ai kishte pasur stërvitje me armë dhe ishte mik me një njeri që zotëronte një koleksion armësh dhe kishte një magjepsje me revolverët e Magnum.

Ai gjithashtu u tregua se kishte gënjyer për kohën e tij në vendin e vrasjes – duke pretenduar se u përpoq të “ringjallte” kryeministrin, gjë që nuk e kishte bërë.

“Shumë suedezë besojnë se Engstrom do të përdoret si një i dyshuar”, tha Dr Bondeson. “Por ai ishte një person shumë i shkurtër dhe i parëndësishëm në kërkim, ndërsa vrasësi ishte i gjatë dhe i fortë. Dhe ai kurrë nuk vrau askënd para ose pas kësaj”.

Përkundër paralajmërimeve, siç shkruan BBC, në fund të fundit, Dr. Bondeson nuk beson se shumë do të vijnë nga njoftimi i radhës.

“Nuk pres asgjë, nuk pres qartësi”, tha zonja Sundstrom. “Por unë mendoj sidoqoftë se është e rëndësishme të mbyllni çështjen. Ju duhet një mënyrë mbylljeje, edhe pse nuk keni një përgjigje”. /Telegrafi/