Henry Kissinger – nga refugjat i Luftës së Dytë Botërore në diplomat që formësoi diplomacinë amerikane

Pak personalitete në diplomacinë e kohës së sotme amerikane janë si Henry Kissinger, i cili shërbeu në një farë mënyre për pesë presidentë të SHBA-së dhe kishte dorë në formësimin e politikës së jashtme amerikane për dekada.

Kritikët e akuzojnë atë se ka qenë arkitekti i politikave amerikane që shkaktuan mijëra vdekje jashtë vendit ose mbylljen e syve ndaj shkeljeve të të drejtave të njeriut të kryera nga aleatët amerikanë.

Të tjerë e shohin atë si një pragmatist të përkryer dhe një gjeni që i udhëhoqi Shtetet e Bashkuara nëpër ditët më të vështira të Luftës së Ftohtë duke shmangur konfliktin me Kinën.

Jeta e hershme dhe ngritja e nazistëve

Heinz Alfred Kissinger lindi në një familje hebreje ortodokse në qytetin bavarez të Fuerth më 27 maj të vitit 1923. Gjatë gjithë fëmijërisë, familja Kissinger ishte dëshmitare e ngritjes së Adolf Hitlerit dhe futjes së antisemitizmit dhe segregacionit në institucionet gjermane, raporton  france24.

Verërat që Heinz dhe vëllai i tij, Walter i kaluan duke notuar në një lumë afër shtëpisë së gjyshërve të tyre në Leutershausen, u ndryshuan përgjithmonë kur u ngrit një tabelë në vitin 1933, e cila ua ndalonte hebrenjve të relaksoheshin. Young Heinz kundërshtoi edhe ligjet e reja që ndalonin hebrenjtë të ndiqnin ndeshjet e futbollit. Ai dhe miqtë u ngacmuan gjithashtu nga bandat e rinisë naziste.

“Djemtë hebrenj të moshës sime nuk mund ta kuptonin se pse ne u përjashtuam papritur ose u veçuam nga të tjerët, të cilët iu bashkuan Rinisë Hitleriane”, tha Kissinger në një dokumentar të vitit 2007. “Ishte shumë më e vështirë për prindërit e mi”, shtoi ai.

Djemtë panë që babai i tyre të lirohej nga detyra e mësimdhënësit në një shkollë për vajza, por ishte nëna e tyre ajo që dyshoi se gjendja do të keqësohet edhe më shumë. Pak para “Kristallnacht” në nëntor të vitit 1938, ajo aplikoi për viza daljeje dhe familja u nis për në Londër, duke u nisur përfundimisht për në qytetin e New Yorkut.

Heinz u regjistrua në shkollën e mesme George Washington, por gjendja e pasigurt financiare e familjes e detyroi atë të punonte me kohë të plotë në një fabrikë furçash rroje dhe të studionte natën, transmeton Telegrafi.

Pasi ndoqi shkollimin e kontabilitetit në Kolegjin e Qytetit të New Yorkut, Heinz – tani i njohur si Henry – iu bashkua ushtrisë amerikane në vitin 1943 për të shërbyer në njësinë sulmuese dhe oficer i zbulimit në Evropë, vetëm pesë vjet pasi kishte ikur nga regjimi nazist. Pas kthimit në Shtetet e Bashkuara, ai ndoqi Universitetin e Harvardit, ku kreu një doktoraturë dhe në vitin 1959 u bë profesor në Harvard.

Kissinger u bë i njohur në qarqet akademike me librin e dytë, “Armët bërthamore dhe politika e jashtme”, në të cilin ai kritikoi politikën e presidentit të atëhershëm, Dwight Eisenhower për parandalimin e një sulmi sovjetik duke kërcënuar me një kundërveprim masiv. Në vend të kësaj, Kissinger propozoi një përgjigje “të përshtatshme”, duke argumentuar se një luftë bërthamore taktike e kufizuar ishte fitimprurëse.

Ndërsa jepte edhe mësim në Harvard, njeriu i njohur si “Dr. K” shërbeu si këshilltar me kohë të pjesshme për politikën e jashtme ose sigurinë e agjencive të ndryshme amerikane si dhe presidentëve Dwight Eisenhower, John F. Kennedy dhe Lyndon Johnson gjatë viteve 1950 dhe 1960.

Zbutja dhe diplomacia

Kissinger mori postin e parë qeveritar me kohë të plotë në vitin 1969, kur presidenti Richard Nixon e emëroi atë këshilltar për Sigurinë Kombëtare.

Ngjitja e shpejtë në radhët e pushtetit në Shtetet e Bashkuara i është atribuuar dy gjërave – kohës edh aftësive për kontakte, sipas biografit të Kissinger, Niall Ferguson. “Kissinger që në fillim i kushtoi energji të konsiderueshme ndërtimit të një rrjeti që shtrihej horizontalisht në të gjitha drejtimet përtej Brezit të Uashingtonit”, duke përfshirë shtypin, qeveritë e huaja, madje edhe industrisë së argëtimit.

Kissinger hodhi poshtë qasjen “moraliste” amerikane ndaj punëve të jashtme, duke argumentuar për një doktrinë më pragmatike të bazuar në një pamje të qartë të ekuilibrit të fuqisë. Ai hodhi poshtë qasjet diplomatike të bazuara në ideologjinë antikomuniste, duke preferuar në vend të kësaj të ndiqte bashkëpunimin me Moskën bazuar në njohjen e Rusisë si një superfuqi rivale, një politikë që u bë e njohur si “detente”.

Në mënyrë të ngjashme, ai e ndihmoi Niksonin të rihapte dialogun me Kinën komuniste, duke mbajtur takime të pasme me kryeministrin e atëhershëm, Zhou Enlai në muajin korrik të vitit 1971 dhe duke i hapur rrugën udhëtimit historik të Niksonit vitin e ardhshëm, vizita e parë ndonjëherë në Kinë nga një president amerikan.

Nixon dhe Kissinger besonin se angazhimi me Kinën nuk ishte vetëm i rëndësishëm për shkak të madhësisë dhe rëndësisë së Kinës, por edhe një aleancë kinezo-amerikane mund të ofronte një kundërpeshë të rëndësishme për Bashkimin Sovjetik. Statusi i Tajvanit mbeti një pikë pengese, por të dyja palët arritën të shmangnin çdo konfrontim të drejtpërdrejtë për këtë çështje, ndërsa ndoqën afrimin.

“Arsyetimi qendror” i këtij angazhimi, sipas Ferguson, ishte shmangia e një Lufte të Tretë Botërore.

Ndoshta çuditërisht, Kissinger ndoqi këtë qasje realiste (ai hodhi poshtë termin “realpolitic”, aq shpesh i përdorur për të përshkruar metodat e tij) deri në një ndarje të caktuar. Në kulmin e Luftës së Ftohtë në vitin 1973, ai i tha troç Nixonit se presioni ndaj Moskës për të lejuar hebrenjtë të emigronin në mënyrë që t’i shpëtojnë persekutimit sovjetik, thjesht “nuk ishte një objektiv i politikës së jashtme amerikane”.

“Dhe nëse ata i vendosin hebrenjtë në dhomat e gazit në Bashkimin Sovjetik, nuk është një shqetësim amerikan”, tha Kissinger përpara se të shtonte se “ndoshta është një shqetësim humanitar”.

“E di,” u përgjigj Nikson. “Ne nuk mund ta hedhim në erë botën për shkak të saj”.

Kissinger kërkoi falje pasi kasetat e bisedës u bënë publike në vitin 2010, duke thënë se komentet ishin marrë jashtë kontekstit.

Një rol i dyfishtë dhe një Nobel i diskutueshëm

Kur Kissinger hyri në administratën e Nixon-it, lufta në Vietnam (1954-1975) ishte ndezur tashmë rreth 15 vite, duke u bërë gjithnjë e më e kushtueshme dhe jopopullore me kalimin e kohës.

Si pjesë e përpjekjeve të luftës së SHBA-së, Kissinger ishte i përfshirë ngushtë në bombardimin e paligjshëm të Kamboxhias – zyrtarisht një vend neutral – dhe fshehjen nga Kongresi, ashtu edhe nga publiku amerikan. Kissinger miratoi më shumë se 3800 sulme me bomba gjatë viteve 1969 dhe 1970, si dhe metoda për t’i mbajtur ato larg gazetave, sipas një raporti të Pentagonit nga viti 1973. I mbiquajtur “Operation Menu”, bombardimi vrau midis 150 mijë dhe 500 mijë civilë.

Nga mesi i muajit dhjetor të vitit 1972, negociatat e gjata të paqes midis Uashingtonit dhe Hanoit në Paris kishin dështuar. Nixon urdhëroi aeroplanët amerikanë B-52 të bombardojnë kryeqytetin e Vietnamit të Veriut, Hanoi, gjatë periudhës së Krishtlindjes, duke shkaktuar protesta në të gjithë botën.

Hanoi ra dakord të rifillonte negociatat dhe Marrëveshja e Paqes e Parisit u nënshkrua në fund të muajit janar të vitit 1973. Siç mendoi më vonë Kissinger, “Ne bombarduam vietnamezët e veriut për të pranuar lëshimet tona”.

Duke forcuar rolin e Kissinger-it si ‘kryeshef’ i Amerikës, Nixon bëri lëvizjen e paprecedentë duke e emëruar atë Sekretar të Shtetit në vitin 1973, duke e mbajtur atë gjithashtu në rolin e këshilltarit të sigurisë kombëtare.

Atë vjeshtë, Kissinger u nominua për Çmimin Nobel të Paqes së bashku me kryenegociatorin e Vietnamit të Veriut, Le Duc Tho, për “negocimin e përbashkët të armëpushimit në Vietnam në vitin 1973”. Shumë ishin të indinjuar që Kissinger – njeriu që kishte qenë kyç në orkestrimin e “bombardimeve të Krishtlindjeve” – u shpërblye edhe për drejtimin e negociatave të paqes.

Tho refuzoi të pranonte Nobelin e përbashkët me arsyetimin se Kissinger kishte shkelur armëpushimin.

Operacioni Condor

Shtetet e Bashkuara ishin gjithashtu të shqetësuara për socializmin në Kili. Revolucioni komunist i Fidel Kastros në Kubë kishte ndezur tashmë kambanat e alarmit në Uashington mbi kërcënimin e ndikimit sovjetik në Amerikën e Jugut.

Kur Salvador Allende, marksist i vetë-përshkruar dhe anëtar i Partisë Socialiste, fitoi zgjedhjet presidenciale të vitit 1970, Kissinger i kërkoi Niksonit të punonte për ta minuar atë. CIA, duke punuar me disa grupe kiliane, nxiti me sukses një grusht-shteti që rrëzoi Allenden në vitin 1973.

Gjenerali Augusto Pinochet u shfaq shpejt si udhëheqësi i ri i Kilit, duke nisur një fushatë kundër “komunistëve” dhe “socialistëve”. Më shumë se 4000 njerëz do të vriteshin ose “zhdukeshin” dhe pothuajse 40 mijë do të bëheshin të burgosur politikë gjatë mbretërimit të tij 17-vjeçar.

Kissinger hodhi poshtë në mënyrë të përsëritur shqetësimet për abuzimet e të drejtave të njeriut nga Pinochet që vinin nga Departamenti i tij i Shtetit dhe raportimet e ekzekutimeve pas grushtit të shtetit, duke i thënë një deputeti se “unë mendoj se duhet ta kuptojmë politikën tonë – se sado të pakëndshme të veprojnë, kjo qeveri është më e mirë për ne sesa ishte Allende”.

Gjatë gjithë viteve 1970 dhe 1980, Shtetet e Bashkuara mbështetën diktaturat ushtarake në të gjithë Amerikën Latine që ishin përgjegjëse për vrasjen, përdhunimin, torturimin dhe “zhdukjen” e mijëra kundërshtarëve politikë. Duke filluar nga mesi i viteve 1970, Argjentina, Bolivia, Brazili, Kili, Ekuadori, Paraguai dhe Uruguai themeluan Operacionin Condor, një marrëveshje për shkëmbimin e inteligjencës për zhdukjen e kundërshtarëve të caktuar politikë duke i shpallur si “terroristë” me mbështetjen e amerikanëve – aktivitetet e Condor u organizuan përmes një baze të SHBA-së në Panama. Megjithatë, kishte indikacione qysh në vitin 1976 se shtetet e që themeluan Condorin kishin shkuar përtej shkëmbimit të inteligjencës dhe tani po planifikonin të kryenin vrasje të figurave politike jashtë vendit, duke përfshirë në Uashington, Londër dhe Paris.

Një grusht shteti ushtarak në Argjentinë po atë vit vendosi skenën për Luftën e Pistë të vendit, kur gati 9000 njerëz u “zhdukën”, sipas shifrave zyrtare, ndërsa organizatat e të drejtave të njeriut e vendosin shifrën afër 30 mijë.

Shkalla e pranimit të SHBA-së për shtypjen brutal të regjimit argjentinas nuk dihej deri në këtë shekull, me dokumentet e deklasifikuara në vitin 2004 që zbulonin se në vitin 1976 Kissinger i kishte premtuar juntës “nuk do t’ju shkaktojmë vështirësi të panevojshme”.

Paqja e Lindjes së Mesme dhe ‘njeriu më i admiruar’

Ndërsa skandali Watergate dominoi titujt kryesorë nga pranvera e vitit 1972 deri në dorëheqjen e Nixonit në 1974, Kissinger vazhdoi të ndiqte objektivat e politikës së jashtme të administratës, veçanërisht në Lindjen e Mesme. Lufta arabo-izraelite e tetorit të vitit 1973 midis Egjiptit, Izraelit dhe Sirisë – e njohur gjithashtu si Lufta e Yom Kipurit – dhe embargoja pasuese e naftës e vendosur ndaj Shteteve të Bashkuara kishte ri-përqendruar vëmendjen e SHBA-së në rajon.

Kissinger filloi një raund të “diplomacisë së anijes”, duke u takuar drejtpërdrejt me liderët rajonalë si ndërmjetës i paqes në një seri udhëtimesh të shkurtra. Ai ndihmoi në negocimin mes Egjiptit dhe Izraelit në muajin janar dhe pas një sërë negociatash të vështira mbi territorin, siguroi një marrëveshje siriano-izraelite në maj.

Nixon dha dorëheqje më 9 gusht të vitit 1974 dhe nënpresidenti, Gerald Ford mori presidencën. Ford e mbajti Kissingerin në rolin e dyfishtë të pazakontë si këshilltar i sigurisë kombëtare dhe Sekretar i Shtetit.

Një sondazh i Gallup në dhjetor të vitit 1974 zbuloi se Kissinger ishte “njeriu më i admiruar në Amerikë” për të dytin vit radhazi.

Por deri në vitin e ardhshëm, pakënaqësia ishte rritur si në Kongresin amerikan ashtu edhe në publik që Kissinger mbante dy poste. Ford emëroi zëvendësin e Kissingerit në Këshillin e Sigurisë Kombëtare për të marrë detyrën si këshilltar i sigurisë kombëtare, duke e mbajtur Kissinger-in në rolin e kryediplomatit.

Kissinger u largua nga jeta publike zyrtare në vitin 1977 kur Jimmy Carter mori presidencën, por ai mbeti aktiv në prapaskenat e politikëbërjes së SHBA-së si anëtar i Bordit Këshillimor të Inteligjencës së Jashtme të Presidentit dhe Bordit të Politikës së Mbrojtjes, midis agjencive të tjera qeveritare.

Ai themeloi në vitin 1982 “Kissinger Associates”, kompani private konsulente për strategji dhe investime.

Një furçë me ligjin në Ritz

Në vitet pas largimit të Kissinger nga jeta publike, pati rivlerësime të shpeshta të trashëgimisë së tij, me disa që shkuan aq larg sa e cilësuan atë si kriminel lufte për përfshirjen në veprimet ilegale të SHBA-së jashtë vendit. Por përpjekjet për t’i kërkuar llogari ishin të pasuksesshme.

Gjatë një qëndrimi në muajin maj të vitit 2001 në hotelin Ritz në Paris, Kissinger-it iu dorëzua një thirrje për t’u paraqitur në gjykatë të nesërmen për t’u marrë në pyetje nga gjyqtari Roger Le Loire në lidhje me zhdukjen e pesë shtetasve francezë nën gjeneralin Pinochet në Kili. Në vend që të shfaqej, Kissinger u largua shpejt nga kryeqyteti francez.

Të njëjtën javë, gjykatësi Rodolfo Corrall i Argjentinës kërkoi dëshminë e Kissinger-it për përfshirjen e SHBA-së në Operacionin Condor. Kissinger nuk pranoi të përgjigjet.

Gjykatësi kilian Guzman u dërgoi pyetje autoriteteve amerikane në vjeshtën e vitit 2001 duke kërkuar dëshminë e Kissinger-it mbi zhdukjen e shtetasit amerikan, Charles Horman në ditët e para të Pinochet-it. Kërkesa e tij gjithashtu nuk mori përgjigje.

Gjyqtari Balthazar Garzon i Spanjës, me mbështetjen e gjyqtarëve në Francë, kërkoi që Interpoli të ndalonte Kissingerin për t’u marrë në pyetje mbi krimet e kryera nën Pinochetin ndërsa ai ndoqi një konventë të prillit të vitit 2002 në Londër. Kissinger u largua nga qyteti pa pengesa.

Ndërsa thirrjet për drejtësi vazhdonin të rriteshin, avokati i Kissinger argumentoi vazhdimisht se çdo pyetje në lidhje me veprimet e ndërmarra nga klienti i tij “në cilësinë si Sekretar i Shtetit” duhet t’i drejtohet Departamentit të Shtetit të SHBA-së.

Bilanci i pushtetit

Pavarësisht shumë polemikave që kanë lënë në hije karrierën e tij, nuk ka dyshim se Kissinger ishte i rëndësishëm në shumë nga vendimet kryesore që formuan rendin botëror në gjysmën e dytë të shekullit të XX-të.

Një autor produktiv, ai botoi librin e tij të 19-të, “Udhëheqja: Gjashtë Studime në Strategjinë Botërore”, në vitin 2022. Në një intervistë me Wall Street Journal, ai theksoi “ekuilibrin” si parimin e nevojshëm udhëzues për çdo burrë shteti në epokën bërthamore.

Për Kisingerin, aftësitë apokaliptike të luftës moderne e bënë të rëndësishme ruajtjen e ekuilibrit përmes diplomacisë. Kjo ishte e dukshme në shumë nga ndjekjet e tij, por ai fitoi pjesën e tij të drejtë të kritikave për pranimin herë pas here me atë që shumëkush e konsideronte të pandërgjegjshme, ndërsa ai kërkonte të ruante këtë ekuilibër shumë të rëndësishëm me fuqitë e tjera botërore. /Telegrafi/