Fshati italian që nuk flet italisht

I njohur më mirë si “Provinca e Vogël” e Italisë, Sancto Lucio de Coumboscuro është një fshat i izoluar në pothuajse çdo kuptim.

I ndodhur pranë kufirit midis rajonit Piemonte të Italisë dhe Francës, njerëzit që duan ta vizitojnë këtë vend – duhet të fluturojnë për në Torino dhe të marrin një tren dhe më pas një autobus, ose të shkojnë në jug në Provence për të arritur atë.

Ata që e bëjnë këtë udhëtim do të faleshin po që se pyesnin nëse janë në vendin e duhur, veçanërisht kur vendasit u thonë lamtumirë përmes fjalës “arveire” të panjohur dhe jo me “arrivederci”.

Gjuha zyrtare e Coumboscuro është provansale, një dialekt i lashtë mesjetar neolatine i oksitanishtes, gjuha e folur në të gjithë rajonin Occitania të Francës, transmeton Telegrafi.

Vetëm mbi 30 njerëz jetojnë në fshat dhe jeta nuk është aspak e lehtë për vendasit, raporton cnn.

Coumboscuro përbëhet kryesisht nga familje barinjsh, të cilët shpesh i gjejnë kopetë e tyre nën sulmin e ujqërve që enden atypari.

Energjia elektrike shpesh mungon për javë të tëra gjatë dimrit, ndërsa lidhja me internet është minimale.

Por livadhet e qeta malore të fshatit dhe fushat e livandës ngjyrë vjollce janë ideale për vizitorët që kërkojnë një vendstrehim pa priza, siç janë pamjet befasuese nga majat e tij alpine, të cilat shtrihen në Cote d’Azur.

Harroni baret, supermarketet dhe restorantet, çdo zhurmë sociale kufizohet në ngjarjet e herëpashershme folklorike që zhvillohen në fshat, ose kur udhëtarët ditorë nisin gjuetinë e vetmuar të kërpudhave të fundjavës.

Mënyrë jetese me ritëm të ngadaltë

Vendasit përqafojnë një mënyrë jetese me ritëm më të ngadaltë dhe të thjeshtë në harmoni me natyrën.

“Ne nuk kemi televizor. Nuk ju mungon vërtet ajo që nuk keni pasur kurrë. Kur ka një ndërprerje të energjisë elektrike për 15 ditë rresht, nuk ka arsye për panik: ne u kthehemi metodave të gjyshërve tanë – llambat e vjetra të naftës”, thotë për CNN Travel, baresha 25 vjeçare, Agnes Garrone.

“Jam mësuar të zgjohem në agim për të kullotur delet. Punoj 365 ditë në vit, zero pushime. Nuk njoh Krishtlindje dhe Vitin e Ri, sepse edhe gjatë festave, kopetë e mia duhet të hanë dhe të kujdesen për to. Është një jetë sakrifice, por është shumë shpërblyese kur sheh lindjen e një qengji”, thotë ajo.

Garrone drejton La Meiro di Choco, një fermë e vjetër që ndodh të jetë e vetmja B&B në Coumboscuro.

Ata që rezervojnë një shtrat në kasollet tradicionale prej druri, provojnë prodhime të freskëta nga pemishte dhe kanë mundësinë të blejnë leshin premium të një dele indigjene italiane të quajtur Sambucana, e njohur gjithashtu si Demontina.

Ndërsa shumë nga banorët më të rinj të fshatit ikën në kërkim të një të ardhmeje më të ndritur diku tjetër, Garrone dhe vëllezërit e saj vendosën të qëndronin dhe të punonin në tokën e të parëve të tyre.

Nëna e tyre kultivon kanabis dhe barishte të tjera për qëllime mjekësore, dhe bën shurupe nga gjethet.

Ringjallja kulturore

“Vizitorët janë të mirëpritur të vijnë të qëndrojnë me ne, ne kemi nevojë për njerëz që të zbulojnë botën tonë, ne nuk duam të harrojmë dhe kemi kaq shumë trashëgimi për të ndarë”, thotë Garrone.

Gruaja 25-vjeçarje e konsideron gjuhën provansale, e cila shpesh karakterizohet si një përzierje midis frëngjishtes dhe italishtes, si gjuhë të sajën amtare dhe jo italishten.

Ajo shpjegon se të qenit pjesë e një bashkësie socio-kulturore dhe gjuhësore që ekziston me shekuj i jep asaj një ndjenjë të fortë identiteti dhe përkatësie territoriale.

Zona e rajonit të Piemontes ku ndodhet Coumboscuro kaloi midis sundimit italian dhe francez disa herë në histori, gjë që shpjegohet disi ndërsa vendasit si Garrone nuk ndjehen as italianë as francezë – thjesht provansalë.

I rrethuar nga pyjet, ai është i ndarë në 21 fshatra të vegjël të shpërndarë nëpër luginën e pacenuar të Granës, secila prej vetëm një grushti banesash prej guri dhe druri.

Rrethet janë të lidhura me shtigje për ecje, biçikletash malore dhe kalërimi, të mbushura me arte tokësore.

Rrethi kryesor, i cili përbëhet nga vetëm tetë vila piktoreske prej druri me mure të afreskeve të grumbulluara rreth një kishe të vjetër, u themelua në vitin 1018 nga murgjit francezë që rikuperuan tokat për përdorim rural.

Edhe pse Coumboscuro lulëzoi për shumë vite, gjërat filluan të ndryshojnë në vitet 1400, kur dimrat e ashpër panë që shumë familje të shpërngulen në Provence për pjesën më të madhe të vitit dhe të kthehen vetëm gjatë verës.

Popullsia e fshatit është pakësuar për shumë vite, por Coumboscuro pësoi një ringjallje në vitet 1950 kur gjyshi i Garrone, Sergio Arneodo, mori detyrën si mësues i shkollës së fshatit.

Pasi studioi gjuhën vendase stërgjyshore, ai ndihmoi për të rikuperuar rrënjët gjuhësore dhe tërheqjen folklorike të gjuhës provansale, duke i dhënë komunitetit një nxitje shumë të nevojshme.

Pelegrinazhi shpirtëror

Sot, pavarësisht nëse është një shfaqje me aktorë me kostume tradicionale, shfaqje artistike, koncerte, festivale, valle popullore, konkurse dialektore, laboratorë shkrimi apo edhe dyqane artizanale, ka shumë aktivitete dhe ngjarje të ndryshme që festojnë traditat provansale.

Ata që janë të interesuar të mësojnë më shumë mund të vizitojnë Muzeun Etnografik Coumboscuro, ndërsa qendra për studime provansale mban kurse të gjuhës dhe shkrimit provansal për fillestarët e rritur, si dhe për fëmijë, transmeton Telegrafi.

Çdo korrik, mijëra folës provansalal të veshur me veshje tradicionale nisen në Roumiage, një pelegrinazh shpirtëror që niset nga Provence në Francën jugore përgjatë Alpeve për në Coumboscuro.

Udhëtimi i dërgon ata nëpër majat me dëborë, kanione të thepisura dhe pyje gështenjash, e njëjta rrugë e ndjekur më parë nga paraardhësit e tyre, si dhe tregtarët mesjetarë, të jashtëligjshmit dhe kontrabandistët ndër-alpinë gjatë viteve.

Sapo të arrijnë në Coumboscuro, pelegrinët priten nga një festë e madhe, me tenda dhe hambare të vendosura si strehime të përkohshme.

Edhe pse rënia e popullsisë ka vazhduar të rrënojë fshatin, banorët e tij, tani më të vetëdijshëm për rrënjët e tyre, kanë zhvilluar një lidhje të hershme me vendlindjen e tyre. Sot, shumë e shohin Coumboscuron si një djep të mikrokozmosit provansal.

Gjuhë e rrezikuar

“Pas ringjalljes kulturore, dyqanet e zdrukthëtarisë tani shesin copa artizanale tradicionale provansale dhe fermat kanë lulëzuar përsëri, duke rritur patate, musht molle, gështenja dhe duke bërë pije bimore”, thotë Davide Arnoedo, i cili drejton Muzeun Etnografik Coumboscuro dhe qendrën për studime provansale.

Studiuesit, intelektualët dhe artistët mblidhen këtu për ekspozita dhe konferenca arti për të diskutuar rreth trashëgiminë tonë të pasur”, thotë ai.

Pas fushatave ndërgjegjësuese nga komuniteti lokal, Italia njohu zyrtarisht ekzistencën e pakicës oksitane në vitin 1999, dhe provansalishtja tani mbrohet nga ligji kombëtar.

Sidoqoftë, gjuha provansale mbetet një gjuhë që rrezikohet të zhduket në të ardhmen dhe u fut në Atlasin e Gjuhëve Botërore në Rrezik nga UNESCO në vitin 2010.

“Kjo është një nga luginat e pakta në botë ku gjuha jonë mbijeton”, shton Arneodo, i cili është edhe xhaxhai i Garrones, si dhe djali i Sergio Arneodos.

“Në të kaluarën ishte një gjuhë lirike, letrare e folur nga ministrat bredhës të oborrit, e cila më pas ra në harresë, por këtu, falë përpjekjeve të babait tim, të rinjtë rikuperuan trashëgiminë e të parëve të tyre dhe shumë vendosën të qëndronin”, shtoi ai.

Trashëgimi e pasur

Shtrigat dhe shamanët (një person që konsiderohet se ka qasje dhe ndikim në botën e shpirtrave të mirë dhe të këqij) luajnë një rol të madh në botën provansale, ashtu si ushqimi i mrekullueshëm alpin, dhe padyshim që ka një atmosferë magjike për Coumboscuro.

Në fakt, legjenda thotë se një sërë vendasish ishin të talentuar me fuqinë për të shëruar eshtrat e thyera dhe kyçet e përdredhura.

Disa madje besojnë se pyjet janë të banuara nga zanat dhe faunët e quajtur Sarvan, të cilët jo vetëm thuhet se u kanë mësuar vendasve se si të bëjnë gjalpë, si dhe djathë Toma dhe Castelmagno, por me sa duket bëjnë shaka me fermerët duke u vjedhur qumështin dhe qeset e tyre të freskëta plot me arra.

Çdo vit, Coumboscuro mban Boucoun de Saber, ose “kafshatë dijeje”, një panair ushqimor popullor që shfaq shijet kryesore alpine me origjinë provansale.

Sa i përket kuzhinës lokale, disa receta tradicionale përfshijnë La Mato, ose “të çmendurin”, e përbërë nga oriz, erëza dhe presh, si dhe patate të tymosura bodi en balo, e cila nxehet në oxhak në një ritual të lashtë.

Aioli, një salcë mesdhetare me bazë hudhra, është e njohur si një shoqëruese e pjatave klasike.

Dandeirols – një makeroni shtëpiak i shërbyer me kamxhik dhe arra – janë një tjetër që bie në sy. /Telegrafi/