Bashkëbisedim mes gazetarit Rade Radovanoviq dhe aktorit Enver Petrovci (28 shkurt 1954 - 22 shtator 2025) / Ditorja “Danas”, botuar më 25 dhjetor 2015 (titulli origjinal: Život sam doktorirao u bifeu Ateljea 212)
Përktheu: Telegrafi.com

Ti më thua të shkruaj për kujtimet e mia. Cilat kujtime, Rade im! Ndoshta njeriu, kur fillon të humbasë fuqinë fizike, sheh vetëm gjëra të shëmtuara rreth vetes. Para dy vjetësh nisa të shkruaj një libër me titullin Zhgënjimet e mia. Frymëzimin ma dhanë ish-studentët e mi. Atyre vërtet u kam dhënë - dhe ende u jap p gjithçka që kam.

Ua kam paguar qiranë, i kam veshur, ushqyer, ua kam dhënë forcën kur nuk e kishin ... Ua kam hapur bizneset, u dhashë ide të ndryshme, i kam pritur për të fjetur, kam shkuar në varrimet e më të dashurve të tyre, i kam ftuar në gëzimet familjare, i kam martuar me partnerët e zgjedhur, kam qenë kumbar shumë herë ... U kam dhuruar e huazuar para të cilat kurrë nuk m’i kthyen, kam shkuar në prova për t’i ndihmuar që ta ndërtonin një shfaqje apo një rol i cili nuk shkonte mbarë ... Kam lobuar që të fitonin çmime e bursa ... Dhe, shumë e shumë gjëra të tjera ...

***

U thosha:

- Gjithçka që bëj për ju, e bëj në emër të Zotit, i cili ma mundësoi të krijoj. Nuk kërkoj prej jush asnjë falënderim, as nuk kërkoj të më ktheni asgjë. Nga ju kërkoj vetëm dy gjëra: Që edhe ju të bëni të njëjtën gjë me të tjerët dhe që, kur të vijë koha juaj, të mos më shani.

***

Sikur ta dije, Rade im, sa më vjen keq për ta. Më vjen keq sepse nuk mësuan ... megjithëse patën rastin ... gjënë më themelore në jetë. E, ajo është dashuria! Të dish të duash. Të dish t’i dhurosh dikujt dashuri. Do të jetojnë dhe do të vdesin dhe kurrë nuk do ta njohin ndjenjën e dashurisë. Kurrë nuk do ta kuptojnë se unë i kam dashur sepse e doja Zotin. U kam thënë: Nuk më duhet feja që t’i afrohem Zotit. Jam i lidhur drejtpërdrejt me Zotin. Dhe, mbajeni mend, u thosha, se Zoti quhet dashuri. Të njohësh dashurinë do të thotë t’i afrohesh Zotit. Dashuria është, me fjalë të tjera, bamirësi.

***

Kurrë nuk do t’i harroj ndejat në bufën e teatrit Atelje 212. Unë, atëherë një aktor i ri, rrija pranë banakut ose ulesha kur kishte vend, me urtakët e kulturës. Merreni me mend, unë, një fëmijë, dëgjoja çfarë flisnin, me gotën në dorë, Danilo Kishin, Dragoslav Mihajloviq Mihizin, Mira Trailoviqin, Jovan Çirilovin, Zoran Radmiloviqin, Bekim Fehmiun, Luba Tadiqin, sharmantin Dragan Nikoliq, Bata Stojkoviqin, Mira Banjacin, Slobodan Seleniqin, z. Butkoviq, Dushan Kovaçeviqin, Petar Kralin, Borka Paviçeviqin, Petar Bozhoviqin ... Dhe shumë, shumë mysafirë të rastit ... Që nga politikanë e gjeneralë të ndryshëm e deri te kampioni botëror i shahut, Anatolij Karpov ... Meqë ra fjala, me Karpovin kam luajtur një lojë shahu në bufe. Dihet kush ishte fituesi ... Unë! ... Kur talleshim.

***

Më pëlqente t’i dëgjoja se si i “zgjidhnin” problemet politike e kulturore - botërore dhe vendore. Pihej e hahej mezja - pa dehje. Grindeshim e ngrinim zërin - pa urrejtje. Duhet ta pranoj se në atë bufe të vogël, me vetëm një tavolinë më të madhe, unë doktorova mbi temën: Jeta! Faleminderit atyre që çdo mbrëmje më pranonin në shoqërinë e tyre.

***

Një mbrëmje i kërkova z. Mihiz të ma shkruante një monodramë me temën Një shqiptar në Beograd. Dhe, atëherë kur do t’i fitoja paratë, do t’ia blija një vilë në det. Mihizi m’u përgjigj:

- Ideja jote është e shkëlqyer, por nuk mund ta pranoj ofertën tënde.

- Pse, e pyeta.

- Unë nuk mund të shkruaj në mënyrë afirmative për shqiptarin, u përgjigj ai. - Unë shqiptarët nuk i dua, por do të të vlerësoja shumë nëse ti do ta shkruaje një monodramë për një shqiptar i cili nga karakteri është njeri i mirë. Kjo është detyra jote, jo e imja. Detyra ime është të shkruaj mirë për popullin tim, e jotja për tëndin. Në këto shkrime mund të mos pajtohemi, por duhet ta respektojmë njëri-tjetrin ... Ta çmojmë njëri-tjetrin.

***

Nga tavolinat bërtisnin:

- Mos bisedo me Mihizin për këtë temë. Ai është nacionalist!

Duhet të pranoj se atëherë nuk e kuptova. Mbas shumë vitesh kuptova për çfarë fliste.

***

Pastaj iu drejtova profesorit Slobodan Seleniq dhe i kërkova të ma shkruante një monodramë me të njëjtën temë. Ai m’u përgjigj se nuk di të shkruajë monodrama. Kështu rrodhi biseda jonë:

Seleniqi: Tema është e qartë për ty. Pse nuk e shkruan vetë monodramën?

Enveri: Nuk di të shkruaj.

Seleniqi: A ke provuar?

Enveri: Po, por vetëm kur kam frymëzim, dhe kjo ndodh një ose dy herë në vit, për një ditë. Si shkruani ju, profesor?

Seleniqi: Thjesht, ulem dhe shkruaj.

Enveri: Po çfarë shkruani?

Seleniqi: Çfarëdo. Më e rëndësishmja është të ulesh me qëllimin për të shkruar.

Enveri: Po si të shkruaj kur nuk kam frymëzim?

Seleniqi: A vjen ti çdo ditë në prova në orën 10?

Enver: Po.

Seleniqi: A ke çdo ditë frymëzim për ta bërë rolin?

Enveri: Jo.

Seleniqi: Megjithatë, në fund e bën një rol të mirë?

Enveri: Po.

Seleniqi: E, ashtu është edhe me shkrimin! E rëndësishme është që çdo ditë, në një orar të caktuar, të ulesh me qëllimin për të shkruar. Nuk është e nevojshme të kesh frymëzim. Rëndësi ka qëllimi.

M’u deshën shumë vite për ta kuptuar atë që tha atëherë profesori Seleniq. Kohët e fundit, çdo ditë nga 14 orë ulem me qëllimin për të shkruar - pa pritur frymëzimin. Dhe, për Zotin, Seleniqi kishte të drejtë. Kam shkruar mjaft drama dhe skenarë të mirë.

***

Kur e kuptova përfundimisht se ky nuk është më vendi im?

I mbaj mend ndjenjat, por datat kurrsesi. Nuk mund ta kujtoj vitin, por e di që, atëherë, ato ditë, vdiq mikja ime e mrekullueshme Ena Begović [1960-2000] e cila jetoi në Zagreb. U trondita nga lajmi. Nuk mund ta besoja që një person kaq i mrekullueshëm mund të ikte. Ndoshta edhe Zoti ia kishte zilinë krijesës së vet ...

***

Meqenëse i njihja si Enën, ashtu edhe motrën e saj Mija, vendosa të shkoj në Zagreb për të shprehur ngushëllimet. U nisa nga Prishtina për në Shkup, bleva një biletë aeroplani për Sarajevë, aty fjeta një natë dhe të nesërmen në mëngjes zbrita në Zagreb. Por, vaj halli! Nuk donin të më lejonin të hyja në Zagreb sepse nuk kisha pasaportë kroate. Nuk e pranonin pasaportën time të deriatëhershme. Ndoshta ishte jugosllave. Ia shpjegova zonjës, që kontrollonte pasaportat, arsyen se pse isha aty dhe kush isha. E luta të më lejonte të hyja qoftë edhe për dy-tri orë në qytet. Ia tregova edhe biletën e kthimit me aeroplan për po atë mbrëmje. Zonja nuk deshi as të dëgjonte ... Kisha përshtypjen që kënaqej sepse mund të më refuzonte. Kërkova të bisedoja me shefin e saj, duke shpresuar se ishte dikush që do të më njihte dhe do të më lejonte të hyja në qytet për të shprehur ngushëllimet ...

- Nuk mund të takoheni kurrsesi me shefin - u përgjigja ajo. - Ky është një shtet serioz. Nuk mund të hyjë e të dalë kush si të dojë ...

- Por, zonjushë, deri dje unë në Zagreb vija shumë shpesh. Madje, kam punuar këtu, kam qenë i dashur dhe i adhuruar nga zagrebasit ...

- Jo e jo! Dhe, ju lutem, mos ma humbni kohën ...

- Atëherë, ma gjeni një numër telefoni të ndonjë aktori të njohur zagrebas. Ai do të garantojë për mua, jam i sigurt ...

Dhe, unë i njihja shumicën e aktorëve të Zagrebit ... dhe jo vetëm ata ... Por, zonjusha ose zonja nuk deshi as të dëgjonte …

***

Ishte herët në mëngjes ... Shkova në frishop, bleva një shishe uiski, u ula dhe e prita aeroplanin e mbrëmjes për t’u kthyer. E piva tërë shishen pa ngrënë asgjë ... Kështu, e kuptova atëherë se ky nuk ishte më vendi im.

***

Ndoshta para dy-tre vjetëve, më falni për datën, po xhiroja një film në Bosnje, në vetë kufirin me Kroacinë. Zagrebi ishte një orë larg nga kufiri. Në film luanin, përveç të tjerëve, edhe shoqja ime e klasës Gordana Gaxhiq dhe burri i saj tashmë i ndjerë, Ivica Vidoviq. Kishim një ditë pushim dhe ata me mirësjellje më ftuan të shkonim në Zagreb për drekë. Megjithëse dëshiroja shumë - i refuzova. As vetë nuk e di pse. Zagrebin, qytetin tim të dashur, nuk e kam parë prej dekadash.

***

Si vlerësohet aktori te ... fshatari serb, kosovar dhe shqiptar?

Kur jetoja në Beograd, në [rrugën] “Knez Miletini” afër pazarit të Bajlonit, gjithmonë blija perime te gratë e moshuara nga fshati. E çmoja tek ato faktin që produktet e tyre i këpusnin atë ditë dhe i sillnin në treg për t’i shitur. E dija që perimet ishin gjithmonë të freskëta ...

Enveri: Sa kushton patatja, moj loke?

Shitësja ma tha çmimin të cilin tani nuk e mbaj mend.

Enveri: Mi jep dy kile ...

Shitësja mori peshoren dhe me duart e saj të rënduara nga puna në arë i peshoi dy kilogramë patate. Dhe, ndërsa mori pagesën, më shikoi pak më mirë.

Shitësja: Ah, ti qenke ai ... aktori nga televizori?

Enveri: Po, moj loke, unë jam ai.

Shitësja: Eh, ja ku i ke edhe dy patate nga unë.

Nga respekti për “aktorin nga televizori” m’i dhuroi edhe dy patate.

***

Një situatë e ngjashme në tregun e Prishtinës…

Një burrë përpara meje pyeti se sa kushton patatja? Shitësi u përgjigj se është 50 centë. Burri përpara meje bleu dy kilogramë patate dhe pagoi një euro ... Vij unë në radhë ... Meqë e dëgjova çmimin, i thash t’i peshojë edhe për mua dy kilogramë ... Ky e bëri këtë dhe unë ia jap një euro ... Por, shitësi më njohu ... Më tha se patatet kushtojnë një euro e 50 centë. Mua më vinte turp të zihesha me të për 50 centë dhe ia pagova. Kur shkova në shtëpi ia tregova gruas time këtë ngjarje ... Ajo nuk është përtace dhe i vuri patatet në peshore. Dhe, imagjinoni ... Dy patate mungonin!

***

Një situatë e ngjashme në tregun e Tiranës ...

Ndërsa po blija patate në treg te një fshatare shqiptare në Tiranë, nga pas u afrua një vajzë e vogël, shitëse lulesh rreth 14-15 vjeçe ... Më thotë:

- Ju lutem, z. Enver, do të jem e lumtur nëse pranoni si dhuratë këtë buqetë me lule nga unë, sepse prindërit e mi ju adhurojnë ...

Atëherë iu drejtua shitësja e patateve:

- Vajzë, sa kushton buqeta?

- Treqind lekë - u përgjigj ajo (rreth dy euro e gjysmë).

- Ma jep edhe mua një buqetë - tha shitësja dhe ia pagoi.

Pastaj e mori buqetën dhe mu drejtua mua:

- Pranojeni edhe nga unë këtë buqetë me lule, sepse edhe unë ju çmoj dhe ju adhuroj shumë.

***

Jeta më ka mësuar që dhuratat nuk refuzohen. Mora të dy buqetat me lule dhe atë ditë ecja nëpër rrugët e Tiranës si njeriu më i lumtur në botë. Më beso, Rade im, kam fituar dhe marrë shumë çmime e dhurata. Të gjitha ato ishin shenjë e punës sime të suksesshme dhe e kënaqësisë. Por, lumturinë më të madhe në jetën time e përjetova për shkak të këtyre dy buqetave me lule.

***

Dy nëna.

Kur u ktheva nga Beogradi në Prishtinë dhe e lajmërova familjen time se isha pranuar në Akademinë e Arteve të Beogradit, shpërtheu një gëzim i madh. Të gjithë më puthnin e më uronin, përveç nënës sime që rrinte ulur në një qoshe dhe qante. Iu afrova dhe mendova se ishin lot gëzimi.

Enveri: Pse qan, nënë? Pse nuk më uron?

Nëna: Çfarë të të uroj? Nga sot unë përfundimisht e humba djalin.

Enveri: Veç t’i mbaroj studimet ... Do të kthehem unë ...

Nëna: Kurrë më nuk do të kthehesh ...

Dhe, kishte të drejtë ... Gjithmonë kur shkoja tek ajo, ajo qante. Të njëjtën e bënte edhe kur shkoja për në Beograd. Një herë i thashë:

- Nënë, përcaktohu. Qaj ose kur vij ose kur shkoj. Më dhembin shumë lotët e tu ...

***

Duhet të ta pranoj, Rade im, se gjithmonë kam pasur ndërgjegje të vrarë se pse e lashë nënën time dhe shkova në Beograd.

***

Në kohën kur isha student i vitit të tretë të aktrimit, në Qytetin e Studentëve në Beogradin e Ri, njoha një njeri të mrekullueshëm, z. Brkiq, i cili atëherë ishte zëvendësdrejtor i Shtëpisë së Kulturës në Studenjak. Pranë kësaj shtëpie funksiononte edhe Teatri i Hapur [Otvoreno Pozorište] ... Pas shumë e shumë bisedave, e binda të ma jepte hapësirën për prova dhe të bënim një shfaqje për atë teatër. Sapo u morëm vesh, thirra Egon Savinin i cili ishte student i vitit të tretë të regjisë së teatrit dhe bëmë e shfaqjen Fejesa dhe dasma - një adaptim i A.P. Çehovit. Edhe pse studentë, patëm sukses të madh dhe na thirrën madje edhe në MESS, në Festivalin e skenave të vogla dhe eksperimentale në Sarajevë.

***

Gjatë ditëve të festivalit, Egoni më ftoi të shkonim bashkë për vizitë te prindërit e tij, meqë ai ishte sarajevas. Dhe, shkuam te familja e Egonit. Njerëz të mrekullueshëm, zotërinj të vërtetë. Dhe, ndërsa Egoni me të atin po bisedonte diçka në dhomën tjetër, unë e shfrytëzova rastin t’ia thosha një gënjeshtër nënës së Egonit. Në fakt, mendoja se të gjitha nënat ishin si e imja, dhe se edhe ajo brengosej që i biri “e kishte lënë”. I thashë:

- Mos u brengosni. Egoni dhe unë jemi marrë vesh: Sapo ta mbarojmë akademinë - kthehemi në shtëpi ...

Gënjeva duke menduar se në atë mënyrë po e ngushëlloja. Por, vaj halli! ... Ajo kërcen në këmbë dhe shkon te Egoni, pastaj ia hedh varg me qortime dhe sharje:

- Çka po dëgjoj kështu, Egon! ...Do të kthehesh në Sarajevë? ... Je ti në vete? Nuk të kam dërguar në Beograd që të kthehesh këtu! ... Përkundrazi, nëse mundesh, të shkosh larg e më larg.

***

U trondita nga reagimi i saj ... Uau, mendova se sa e tmerrshme është kjo nënë që e largon të birin prej vetes. Nga ana tjetër, ia pata zili Egonit sepse nëna e përkrahte në përcaktimin e tij jetësor. Më vonë i thashë:

- Eh, sikur të kisha një nënë që mendon si kjo e jotja, ku ta kisha fundin tim. Do ta pushtoja gjithë botën.

***

Tani vajza ime heziton nëse do të shkojë në Amerikë. Unë përpiqem të mendoj e të jem si nëna e Egonit ... Por, duhet të pranoj se mendoj njësoj si nëna ime. /Telegrafi/

Cult+Cult