Stokholmi në detin e lajmeve të këqija

Nga: Alida Bremer

Bota jonë herë pas here është skizofrene. E çfarë mund ta ilustronte këtë ndjesi më mirë, se një ditë, kur një grua nga Ballkani që jeton në Gjermani, lexon lajmet për një akt terrorist antisemitist dhe radikalist të djathtë në Hale – dhe pikërisht në kulmin e kaq parandjenjave të këqija, që ajo i përjeton si déjà-vu – dëgjon për vendimin e Komitetit të Çmimit Nobel.

Ky komitet falë fushatës MeToo ka zbuluar konflikte interesi dhe raste korruptive, të cilat po ashtu zgjojnë déjà-vu të tjera tek një europiano-juglindore e sprovuar me dhimbjen. Për vitin 2018 nuk u dha çmimi Nobel, tani ai i jepet autores polake, Olga Tokarczuk. Menjëherë ajo ngrihet lart në mediat e botës gjermane për qëndrimin e saj kritik kundër nacionalizmit polak. Kurse çmimi Nobel për vitin 2019 i jepet Peter Handkes! Për të thuhet menjëherë se duhet ndarë estetikja nga elementi politik, sepse politika nuk është argument qendror në dhënien e çmimit Nobel. Çfarë është kjo?

Deri në mbrëmje kishte shumë reagime. Hendeqe të rinj hapen. Në një kohë që shumë myslimanë boshnjakë shohin aty fyerjen e viktimave në Srebrenicë dhe mjaft shqiptarë nga Kosova solidarizohen me këtë, kroatët ndahen në njërën palë që thotë se “vepra e Handkes është e madhe, por…” dhe të tjerët që thonë se “ai është çetnik”. Nga ana tjetër, shumë serbë, të paktën me sa mund të kuptosh nga postimet në mediat sociale, ndjehen më në fund të kuptuar nga bota, por edhe mes tyre dalin konflikte. Autori Dejan Tiago Stankoviq shkruan në profilin e tij në Facebook: “I dashur Handke (…) ne do ta falnim ty që Millosheviqi, i cili e bëri jetën tonë mut dhe çoi drejt vdekjes një numër të madh njerëzish, të bëri për budalla (…) por të lutem mos u bëjë edhe një herë i tillë dhe mos lejo që kjo hordhi këtu (…) të të kthej në kukull të regjimit të vet analfabet.”

Ka qenë një ditë plot lajme shqetësuese. Atentatori i Hales kishte marrë shembull norvegjezin Anders Breivik dhe atentatin e Zelandës së Re në Christchurch, tha eksperti i sigurisë, Peter Neumann në Deutschlandfunk. Përmes imituesve mund të vijë puna deri tek një valë terrori… dhe gruaja nga Ballkani nuk mund të mos kujtojë se vrasësi masiv Anders Breivik dhe Tarranti, që të dy frymëzoheshin nga nacionalistët serbë, si Peter Handke. Por, jo gjithkund theksohet: Nderohet një njeri i letrave, jo një politikan. Por, letrari ka transmentuar në tekstet e tij edhe pikëpamjet e tij politike dhe pa asnjë distancë ai nuk lodhet së përsërituri e përforcuari tezat e tij në intervista, për ata që mendonin se ndoshta bëhet fjalë për letërsi. Kritikët duhet të kujdesen që të mos e kritikojnë këtë përzierje, ndryshe nuk e kanë kuptuar letërsinë…

Falë fushatës MeToo është riformësuar edhe komiteti i Çmimit Nobel: Por, çfarë tha për MeToo, Peter Handke në një intervistë: “Nuk mund ta dëgjoj më. Gratë i ndezin burrat dhe pastaj ankohen”. I ndezin? Pavarësisht se çfarë thotë, ai e thotë kaq bukur, brohorasin admiruesit e tij. E çuditshme, që ai nderohet me një çmim që jo vetëm nga njerëzit e zakonshëm perceptohet si politik, por që edhe nga themeluesi i tij ishte i menduar si politik. Njerëzit e zakonshëm nuk i interesojnë, do thoshte Handke tani. Një duzinë deklaratash të tij luajnë me kapërcimet e kufijve të jokorrektesës politike, ato polarizojnë fort dhe të thëna njëherë ndezin debate pa fund. Kjo metodë zgjon edhe një déjà-vu tjetër për një grua nga Ballkani.

Në Vishegrad Handke pyeste: “Si mund të shpërthente një terror i tillë kaq hapur kundrejt një popullsie me shumicë myslimane, e armatosur mirë për një luftë dhe që i kishte njerëzit e saj në krye”? Me këtë autori polemizon me gazetarët perëndimorë; sidomos ai i vë pikëpyetje një raport në “New York Times” sipas të cilit milicët serbë kishin ushtruar terror në Vishengrad. Në “Shtojcë vere” ai nuk habitet kushedi se pse nuk banonin më myslimanë në Vishegrad, në një kohë që mund të pyeste veten se ku ishin zhdukur myslimanët “e armatosur kaq mirë”?

Por, kritika ndaj gazetarisë perëndimore dhe demokracive perëndimore bashkë me stilin e tyre të jetesës është për të më e rëndësishme se faktet dhe pyetjet që lindin. Me këtë Peter Handke u profilizua si një nga të parët që i hapën rrugën nocionit “shtyp i gënjeshtrave”, pavarësisht faktit që ekspertizat e Tribunalit të Hagës i konfirmuan raportimet e gazetarëve dhe pavarësisht faktit që 57 gazetarë humbën jetën në luftërat në ish-Jugosllavi. “Faktet pra nuk janë shumë vendimtare për Ballkanin”, tha ai njëherë në një intervistë. “Ballkani mund të ushqehet vetëm përmes fiksionit-trillimit”. Gjë që ai e bëri me bollëk.

Një nga kundërshtarët më të mëdhenj të tij ishte Marcel Reich-Ranicki, që e kuptoi herët se admiruesit e Handkes paraqisnin “një lloj komuniteti besimtarësh” dhe të cilit Handke nuk ia falte kritikat negative, kështu që shkrimtari e provoi me kritikun Reich-Ranicki që në vitin 1980 kapërcimin e kufijve të korrektesës politike. “Ashtu si ai që në dëshirën e përforcuar për vrasje, ndoshta nga getoja, humbi çdo lloj shenje për racën dhe vetëm në popull ishte xhelati ekzemplar”. Pas vdekjes së kritikut, ai tha se “ajo mu mor për keq për antisemitizëm, por unë vetëm mund të habitesha për këtë”.

Tani gruaja nga Ballkani habitet për vendimin në Stokholm. Ish-partnerja e Handkes, Marie Colbin,. Thotë se Handke e ka qëlluar. “Unë ende e dëgjoj kokën si mu përplas në kalldrëm. Ende e ndjej këpucën alpine në bark dhe grushtin në fytyrë”, shkroi ajo në një letër publike për të, duke e akuzuar se solidariteti i tij me Serbinë bëhet vetëm nga narcizmi i tij. “Në një farë mënyre ti je mirënjohës për këtë luftë, se ajo kënaq në mënyrë perverse dëshirën tënde të pashuar për njohje publike. Egoja jote fryhet dhe kjo më bën të ndjej përbuzje”, janë fjalët e ish-partneres, por gruaja nga Ballkani dallon mendimet që i erdhën, kur lexoi për herë të parë udhëtimin e dimrit të estetit letrar dhe rebelit të elitës letrare.

Po, në detin e lajmeve të këqija, ky nga Stokholmi ishte kulmi. Peter Handke që shprehjen “serbët të gjithë dhe kudo” e mori seriozisht, i quante kroatët me përbuzje “serbë-ustashë katolikë” dhe pyeste veten nëse “myslimanët serbë të Bosnjës që flasin serbokroatisht duhet të jenë një popull”. Dhe, kjo në një tekst ku ai dyshonte për raportimet nga Srebrenica. “Dhe, pse në vend të kërkimit të arsyeve… asgjë veç shitjes së fakteve dhe gjoja-fakteve lakuriq, të forta, të bëra për tregun”? Kritika ndaj tregut qëndron mbi gjenocidin; ai sheh më tutje se të gjithë gazetarët bashkë, por nëse duhet, ai ka kuptuar më shumë se të gjitha viktimat; viktimat gënjejnë bashkë me shtypin, por nëse duhet, poeti i madh i tërheq fjalët e tij ose i paketon në sqarime mistifikuese. Ndërkohë e di se ai rregullisht e shan dikë si fashist dhe merr poza të fortë drejtësie kundrejt të gjithë atyre që nuk e brohorasin, gjithkund këta budallenj dhe njerëz mesatarë.

“Drejtësi për Serbinë!”, thuhej në formë deklamative nga ai. E pikërisht ky njeri që ngrihet lart për virtuozitetin e tij gjuhësor, thotë në një intervistë: “Fjalët më të shëmtuara të Republikës Federale (Gjermane) vijnë nga gazetarët”. Në një kohë që ishte ai që i tha televizionit serb në Rambouillet: “Ajo që serbët prej pesë-tetë vjetësh kanë vuajtur nuk e ka vuajtur asnjë popull në Evropë në këtë shekull. Për këtë nuk ka kategorizim. Tek hebrenjtë, aty ka kategorizim, e për këtë mund të flasësh. Por, tek serbët është një tragjedi pa arsye. Ky është një skandal”.

Mënyrën e tij për të folur për “serbët”, “gjermanët” apo “hebrenjtë” si subjekte kolektive e ka kritikuar njëherë autori boshnjak, Xhevad Karahasan. Ai e meritonte, sipas mendimit tim, çmimin Nobel shumë më parë se Peter Handke. Po ashtu si një oponenti të Handkes, autori boshnjak, Bora Çosiq. Por, komiteti i çmimit Nobel me gjasë nuk i merr seriozisht njerëzit nga Ballkani, njësoj si laureati i tij i fundit. Edhe kjo është një déjà-vu. /DW/

(Autorja është një shkrimtare kroate që jeton në Gjermani. Ajo ka publikuar disa libra në gjermanisht, së fundmi romanin “Kopshti i Olivas”. Bremer punon edhe si përkthyese)