Një vit i ‘James Webb’: Pesë gjëra që teleskopi na ka mësuar që nga sjellja e imazhit të tij të parë nga hapësira

Pikërisht 12 muaj më parë NASA publikoi imazhin e parë mahnitës të kapur nga teleskopi James Webb, i cili na dha një kuptim të ri të galaktikave të para që u formuan pas Big Bang-ut. Që atëherë, ai na ka ndihmuar të hedhim dritë të re mbi të gjithë universin.

Ka kaluar një vit që kur teleskopi pionier i NASA-s, James Webb, dërgoi përsëri në Tokë imazhet e tij të para mahnitëse nga hapësira e jashtme.

Teleskopi, rezultat i gati tre dekadave të punës me një çmim prej 9.5 miliardë euro, ka qenë në gjendje të na tregojë universin si asnjë instrument tjetër më parë, duke na lejuar të shikojmë galaktikat e largëta dhe të shohim se si lindin yjet dhe si ata vdesin.

Ai u nis në ditën e Krishtlindjeve në vitin 2021 dhe arriti destinacionin përfundimtar në hapësirë, pikën Sun-Earth L2 Lagrange, në janar të vitit 2022.

Disa muaj më vonë, ai po “transmetonte në tokë” imazhet e para, të publikuara më 12 korrik 2022, përcjell Telegrafi.

Imazhi i parë, i zbuluar nga presidenti amerikan Joe Biden dhe shefi i NASA-s, Bill Nelson, tregonte një grumbull galaktikash 4.6 miliardë vjeçare të quajtur SMACS 0723.

Kjo ishte hera e parë që ne mundëm të shihnim galaktikën e largët.

James Webb – thënë më qartë – ka shkuar më tej se çdo instrument i ngjashëm i përdorur nga NASA më parë, shkruan Euronews, përcjell Telegrafi.

Në ditën e këtij përvjetori, teleskopi i fuqishëm është ende atje në hapësirë, duke orbituar rreth diellit në 1.5 milion kilometra larg planetit tonë.

Paraardhësi i tij, Teleskopi Hapësinor Hubble, orbiton rreth Tokës dhe është shumë më afër planetit tonë.

“JWST i ka dhënë njerëzimit pamjen e parë me definicion të lartë të universit”, ka thënë për Euronews Next, Matt Greenhouse, i cili ka shërbyer në stafin e lartë të James Webb si shkencëtar i projektit.

“Ka demonstruar aftësi të mëdha ‘për të parë në kohë’ më shumë se 13 miliardë vjet – për të vëzhguar formimin e galaktikave në universin e hershëm”.

Ai po përdor aftësinë e tij për të parë detaje të imta hapësinore dhe aftësinë e tij të fuqishme spektroskopike për të revolucionarizuar kuptimin tonë për një gamë të gjerë procesesh astrofizike duke u mundësuar astronomëve të vëzhgojnë universin në një mënyrë që nuk ka qenë kurrë e mundur më parë.

Më poshtë ua sjellim pesë gjëra që kemi mësuar falë imazheve befasuese që na ka dhënë teleskopi.

1. Si dukej universi gjatë fazave të tij të hershme

Një imazh i lëshuar nga NASA më 11 janar na tregoi NGC 346, një grup i ri yjesh që shtrihet brenda një mjegullnaje rreth 200,000 vite dritë larg planetit tonë.

Imazhi konsiderohet i një rëndësie thelbësore për shkencëtarët, të cilët besojnë se grupi yjor mund të na japë një ide se si dukej universi gjatë të ashtuquajturës “mesditë kozmike”, një periudhë e formimit të galaktikave që pasoi fundin e “agimit kozmik” dhe vazhdoi deri në tre miliardë vjet pas Big Bang-ut.

Sipas NASA-s, imazhi i marrë nga teleskopi James Webb zbuloi “praninë e shumë më tepër blloqeve ndërtuese sesa pritej më parë”, duke përfshirë yje dhe planetë “në formën e reve të mbushura me pluhur dhe hidrogjen”.

Kjo do të thotë se teleskopi mund të na ketë dhënë një ide të procesit jo vetëm se si formohen yjet, por edhe planetët.

2. Si formohen yjet

Në më shumë se një vit atje në hapësirë, James Webb kapi dy imazhe të “Shtyllave të Krijimit”, të cilat u bënë të famshme për herë të parë nga imazhet e marra nga teleskopi Hubble i NASA-s në vitin 1995.

Imazhi nga teleskopi James Webb na lejoi të shikonim shumë më thellë brenda “shtyllave”, duke na treguar se ku po formohen yje të rinj brenda reve të tyre të dendura.

Duke u bazuar në imazhet e marra në 1995 dhe 2014, pamja e re e Webb-it për “Shtyllat e Krijimit” po i ndihmon studiuesit të përditësojnë modelet e tyre të formimit të yjeve duke identifikuar numërime shumë më të sakta të yjeve të sapoformuar, së bashku me sasitë e gazit dhe pluhurit në rajon.

Me kalimin e kohës, ata do të fillojnë të ndërtojnë një kuptim më të qartë se si yjet formohen dhe shpërthejnë nga këto re pluhuri gjatë miliona viteve.

3. Çfarë është në zemër të një galaktike

James Webb i ka lejuar shkencëtarët të shikojnë më thellë në galaktika se çdo instrument tjetër më parë, si në rastin e imazhit befasues të të ashtuquajturës Galaxy Phantom (M74).

Aftësia e Webb-it për të kapur gjatësi vale më të gjata të dritës i lejon shkencëtarët të përcaktojnë rajonet e formimit të yjeve në galaktika të tilla si kjo, duke zbuluar masa gazi dhe pluhuri në “pjesët anësore” të galaktikës dhe një grup të dendur yjesh “në thelbin” e saj.

4. Si duken planetet jashtë sistemit tonë diellor

NASA ka lansuar gjithashtu vëzhgime të paprecedentë të një planeti jashtë sistemit tonë diellor, duke përdorur shikimin e fuqishëm të James Webb për të zbuluar detaje të reja që teleskopët me bazë tokësore nuk do të ishin në gjendje t’i zbulonin.

Me imazhin e ekzoplanetit HIP 65426 b, një gjigant gazi rreth gjashtë deri në 12 herë më i madh se masa e Jupiterit, është hera e parë që teleskopi Webb ka marrë një imazh të drejtpërdrejtë të një planeti përtej sistemit diellor.

5. Çfarë është brenda një “vrime të zezë”

Një imazh i lëshuar nga NASA në fillim të korrikut të galaktikës CEERS 1019, e cila ekzistonte pak më shumë se 570 milionë vjet pas Big Bang-ut, na tregon “vrimën e zezë” supermasive aktive më të largët deri më sot.

Vrima e zezë është “më pak masive se çdo tjetër e identifikuar ende në universin e hershëm”, shkroi NASA, duke shtuar se ajo arrin në rreth 9 milionë masa diellore, “shumë më pak se vrimat e tjera të zeza që ekzistonin gjithashtu në universin e hershëm dhe u zbuluan nga teleskopë të tjerë”.

Vrimat e zeza supermasive zakonisht përmbajnë më shumë se 1 miliard herë masën e Diellit, dhe ato janë shumë më të shndritshme se ato të dalluara nga teleskopi.

Ajo brenda galaktikës CEERS 1019 është shumë më e ngjashme me atë në qendër të galaktikës sonë Rruga e Qumështit, e cila është 4.6 milionë herë më e madhe se masa e Diellit.

“Edhe pse më e vogël, kjo vrimë e zezë ka ekzistuar aq shumë më herët sa është ende e vështirë të shpjegohet se si u formua kaq shpejt pasi filloi universi”, shkroi NASA.

“Studiuesit e kanë ditur prej kohësh se vrimat e zeza më të vogla duhet të kenë ekzistuar më herët në univers, por vetëm kur Webb filloi të vëzhgonte se ato ishin në gjendje të bënin zbulime përfundimtare”. /Telegrafi/