Historia e një prifti shqiptar dhe fjalës “Embetha”

Në librin për Skënderbeun, botuar për herë të parë në vitin 1480 në latinisht, prifti shqiptar nga Drishti, Dhimitër Frangu, na bën një nder të madh duke përmendur në mes të rreshtave fjalën shqipe “Embetha”, që do të thotë: “Mbi ta!” ose “Bjeruni!”. Fjala ndodhet në kapitullin e XXXVI të librit, i cili mund gjendet në Google.

Përkthimi i pjesës së paragrafit, siç shkruan Shqip, ku ndodhet kjo fjalë e rrallë, sipas një studimi të Ilir Ikonomit, është: “Ndërhyri Lek Dukagjini, i cili me guxim e jo pa një farë ndryshimi të zërit tha: Embetha, që në gjuhën shqipe nuk ka tjetër kuptim veç bjeruni, duke shtuar pastaj në gjuhën italiane: në asnjë mënyrë të mos tregohet mëshirë ndaj atyre armiqve aq të këqij e të poshtër me ligje e fe të ndryshme… ‘E-mbe-ta’, fjalë që të drithëron për nga lashtësia e saj. Ajo fjalë e bukur është shtypur vetëm 18 vite pas dokumentit të parë të shkruar të njohur në gjuhën shqipe, “Formulës së pagëzimit” (1462).

Fatkeqësisht ajo është e vetmja në shqip që Frangu na sjell në librin e tij. Libri i Dhimitër Frangut “Bëmat e shquara e të lavdishme dhe betejat fitimtare kundër turqve të Zotëri Gjergj Kastrioti Skënderbeut, Princ i Epirit” u shkrua në latinisht, por ai botim i parë konsiderohet i humbur. Më vonë, libri u përkthye në italisht dhe në këtë gjuhë u shtyp në disa variante gjatë shumë dekadave, duke arritur sot deri në shtëpitë tona.

Në shqip, libri i Frangut u përkthye nga Lek Previzi, i internuar politik, i cili pasi mundi të largohej nga kampet e punës më 1990 dhe doli në botën e lirë, vuri re me habi se ky libër themelor nuk ishte sjellë kurrë në shqip. Përkthimi i Previzit u botua për herë të parë më 2005.

Dhimitër Frangu ka qenë bashkëkohës i Skënderbeut dhe ka marrë pjesë vetë në betejat e tij. E ka shoqëruar Gjergj Kastriotin edhe kur ai vizitoi Italinë. Kjo është mjaft inkurajuese për ata që duan ta dinë saktë historinë e bëmave të Skënderbeut, sepse informacioni vjen nga njeriu që i pat ndenjur atij pranë. Faktet që Frangu sjell në libër janë të qëruara nga lëvdatat dhe mburrjet, ndryshe nga Marin Barleti, i cili e shkroi historinë e Skënderbeut rreth 25 vite më vonë.

Dhimitër Frangu është modest dhe i përunjur në rrëfimin e tij, kurse Barleti jo. Frangu është baza. Prej tij duhet të ketë marrë material Barleti dhe shumë e shumë shkrues të tjerë, të cilët e kanë ngjyruar historinë e Skënderbeut, duke i shtuar lloj-lloj fantazish. Ata që, për t’u dukur modernë, e quajnë sot Skënderbeun mit, mund të mos e kenë lexuar fare librin e Dhimitër Frangut.

Në vitin 1480 Dhimitër Frangu i quante veprat e Skënderbeut “të lavdishme” po ashtu siç e kanë thënë këtë natyrshëm qindra autorë të tjerë. Skënderbeu njihej si i lavdishëm në botën evropiane pa asnjë mëdyshje dhe pas asnjë mit, sepse faktet për bëmat e tij ishin të qarta dhe të vërtetuara.

Meqenëse Shqipëria mbeti e shkëputur nga bota për gati gjysmë shekulli, pati disa shqiptarë që nuk mund ta besonin dot se Skënderbeu vërtet kishte qenë aq i famshëm dhe bëmat e tij u dukeshin surreale. Ndoshta ashtu u duken edhe sot. Por libri i Frangut flet ndryshe.