Aeroplani supersonik që ishte më i shpejtë se Concorde

Pesë vjet përpara fluturimit të parë të Concorde, një tjetër aeroplan i mrekullueshëm supersonik u ngrit në qiell – dhe pothuajse u bë frymëzim për një aeroplan pasagjerësh edhe më të shpejtë, shkruan CNN.

Ishte XB-70 Valkyrie, një aeroplan eksperimental i zhvilluar për Forcat Ajrore të SHBA. Fluturimi i tij inaugurues – 60 vjet më parë në shtator 1964 – nisi një epokë të artë për aeroplanët supersonikë. Aeroplani më vonë do të arrinte një shpejtësi prej pak më shumë se 3220 kilometra në orë, gati 50 për qind më shpejt se Concorde, transmeton Telegrafi.

“Dizajni i përgjithshëm i XB-70 ishte një gjë e bukur”, thotë Tony Landis, historian në Komandën e Materialeve të Forcave Ajrore në Dayton, Ohio.

“Të mendosh se një aeroplan kaq tërheqës, me aftësitë e tij të shpejtësisë dhe lartësisë, është ndërtuar mbi 65 vjet më parë, është e vështirë të kuptohet në mjedisin e sotëm të AI dhe inxhinierisë kompjuterike”, shtoi ai.

Programi XB-70 nuk ishte pa probleme: Si një aeroplan ushtarak, ai ishte i vjetëruar para se të dilte në treg dhe jetëgjatësia e tij e shkurtër u dëmtua nga një aksident tragjik. Edhe fluturimet e rregullta i kishin të gjithë në avantazh, pasi përbërësit e aeroplanit ishin të gjithë të shtyrë në kufij.

Megjithatë, dizajni i tij e ka bërë atë një ikonë të fluturimit supersonik: “Deri më sot, njerëzit ndalojnë dhe shikojnë në Valkyrie të parkuar në muzeun kombëtar të Forcave Ajrore të Shteteve të Bashkuara, duke admiruar madhësinë dhe formën e tij”, thotë Landis.

“Shumica e njerëzve pyesin nëse ky është një dizajn i ri, pasi ata kurrë nuk kanë parë diçka të tillë”, shtoi ai.

I vdekur në mbërritje

Aeroplani ‘lindi’ nga një konkurrencë midis Boeing dhe North American Aviation, atëherë një prodhues i madh në fushën e hapësirës ajrore që u zgjodh përfundimisht nga Forcat Ajrore, në 1957, për të zhvilluar një bombardues të aftë për të mbajtur armë bërthamore në 2 Mach dhe 18 kilometra lartësi.

Megjithatë, rrëzimi i një aeroplani spiun amerikan U-2 mbi Bashkimin Sovjetik në vitin 1960 shkaktoi një zhvendosje nga bombarduesit me pilot në raketa balistike, dhe në vitin 1961 presidenti Kennedy e cilësoi XB-70-n e ardhshëm, se kishte pak shanse për të depërtuar me sukses mbrojtjen e armikut.

Si rezultat, pikërisht kur Amerika e Veriut po fillonte të ndërtonte aeroplanin, qëllimi i programit u zhvendos në kërkimin e fluturimit me shpejtësi të lartë.

XB-70 i parë – me nofkën Valkyrie pas një konkursi emërtimi – u lansua në Palmdale, Kaliforni, më 11 maj 1964. Me një hapje krahësh mbi 30 metra, gjashtë motorë turbojet General Electric në pjesën e pasme dhe 56 metra të gjatë, ai ishte lehtësisht një nga aeroplanët më mbresëlënës të ndërtuar ndonjëherë.

Ndër veçoritë e tij dalluese ishin majat e krahëve që mbetën horizontale me shpejtësi subsonike, por u palosën për të zvogëluar zvarritjen. Elementët kryesorë të dizajnit të tij, si krahët në formë delta dhe trupi i hollë dhe i gjatë, u kopjuan si nga Concorde, ashtu edhe nga kloni i tij sovjetik, Tupolev Tu-144, i cili madje kishte dy “kanarda” ose krahë menjëherë pas kabinës – ashtu si XB-70 — duke u dhënë pilotëve më shumë kontroll me shpejtësi të ulët.

“Gjatë gjithë viteve të 60-ta, si sektori ushtarak ashtu edhe ai civil kanë dhënë sasi të mëdha burimesh për të zhvilluar një transport supersonik”, thotë Landis.

“Në fazat e hershme, pothuajse çdo kompani aeroplanësh e bazoi dizajnin e saj fillestar rreth XB-70”, shtoi Landis.

Ndërsa më shumë informacione u bënë të disponueshme, shton Landis, këto dizajne u shndërruan në dizajne më të rafinuara si Concorde, si dhe projekte të tjera që mbetën në letër, siç janë rivalët e planifikuar të Concorde të imagjinuara nga Lockheed dhe Boeing.

Dritare false

Pasi u bë e qartë se roli i Valkyrie si bombardues ishte lënë mënjanë, projektuesit e tij dolën me përdorime alternative për aeroplanin.

“Inxhinierët e Amerikës së Veriut u bënë shumë krijues, me përdorime të ndryshme për aeroplanin”, thotë Landis.

“Por i vetmi variant që duhej marrë në konsideratë seriozisht ishte versioni i transportit për përdorim ushtarak dhe civil”, shtoi ai.

U propozuan tre variacione, duke filluar nga një me densitet të lartë me kapacitet për 158 pasagjerë, në një rregullim “luksoz” që lejonte 114 vende dhe përfshinte një zonë për qëndrim në qendër të ndarjes së pasagjerëve.

“Ndërsa XB-70 i parë ishte kthyer në Palmdale për inspektime dhe përmirësime, Amerika e Veriut shfrytëzoi rastin për të shtuar shenja false të dritareve në njërën anë të aeroplanit për të ndihmuar në marketingun e variantit të transportit. Dritaret u hoqën përpara kthimit të aeroplanit në testimin e fluturimit”, “thotë Landis.

Është e vështirë të imagjinohet se si mund të ishte përvoja e pasagjerëve në një aeroplan të tillë, por sipas Landis do të ishte shumë si Concorde.

“I qetë, me hapësirë të bollshme midis ulëseve. Për shkak të shpenzimeve në operimin e aeroplanit dhe ulëseve të kufizuara, kostoja ka shumë të ngjarë të jetë e përballueshme vetëm për klasën e mesme dhe të pasurit”, shtoi Landis.

Më e rëndësishmja, do të kishte qenë i shpejtë, duke lidhur Londrën dhe Nju Jorkun në vetëm dy orë e gjysmë, krahasuar me tre orë e gjysmë tipike të Concorde.

Versione të tjera të propozuara të aeroplanit e imagjinuan atë si një platformë nisjeje për anijet kozmike orbitale dhe madje edhe raketat Minuteman – por ashtu si versioni i pasagjerëve, këto nuk u realizuan kurrë.

Një përplasje fatale

Programi XB-70 u ndërpre më tej nga një aksident fatal që ndodhi në vitin 1966, gjatë një fotosesioni të organizuar nga General Electric. I dyti, dhe më i avancuar, nga dy Valkyries ekzistues u përplas në ajër me një aeroplan më të vogël, një F-104N, duke vrarë pilotin e tij si dhe një nga pilotët e vetë XB-70, ndërsa tjetri mbijetoi me lëndime të rënda.

Valkyrie i shkatërruar kishte regjistruar vetëm 46 fluturime dhe tjetra e përfundoi karrierën e saj pas 83 fluturimeve – shumë prej të cilave me NASA-n si një shtrat testimi supersonik – dhe pak më shumë se 160 orë në ajër.

I fundit prej atyre fluturimeve ndodhi më 4 shkurt 1969, për të transportuar aeroplanin nga ajo që tani është Qendra Kërkimore e Fluturimeve Armstrong të NASA-s në Kaliforni në bazën e Forcave Ajrore Wright-Patterson në Ohio, ku aeroplani iu bashkua koleksionit të muzeut të Forcave Ajrore.

Ndërsa programi mund të mos ketë përmbushur potencialin e tij të plotë, trashëgimia e XB-70 ende qëndron, thotë Landis.

“Të gjitha dizajnet e mëdha të aeroplanëve me shpejtësi të lartë përfitojnë nga puna e bërë nga XB-70. Dhe të dhënat nga këto fluturime kërkimore vazhdojnë të ndikojnë në projektimin e aeroplanëve të ardhshëm”, tha për fund ai. /Telegrafi/