Viti 1930: Sot s’ka lajme, sot është ditë e mirë!

Cilat janë ngjarjet që kanë shënuar shqiptarët dhe botën në vitin 1930?

Viti 1930 nuk shënon ndonjë ngjarje fort e madhe. Megjithatë, këtë vit lindin emra të mëdhenj të artit e të shkencës shqiptare, si p.sh.: historiani arbëresh Aleksandër Stipçeviq; gazetari, përkthyesi dhe poeti Fatos Arapi; gjuhëtari Besim Bokshi; esteti Alfred Uçi; shkrimtarët Bedri Dedja, Mehmet Myftiu dhe Ali Huruglica; aktorja Marika Kallamata; si dhe, këngëtari, aktori e regjisori i madh i teatrit, Muharrem Qena. Më 1930 lindi edhe Bahri Oruçi që ishte kryetar i Këshillit Ekzekutiv të Kosovës në vitet 1978-1980. Më 1930 vdiqën: Ali Riza Kolonja – një ndër organizatorët e parë të Ushtrisë Kombëtare Shqiptare që u themelua nga Qeveria e Vlorës; luftëtari dhe arsimtari Bajo Topulli; si dhe poeti, dramaturgu, patrioti dhe rilindësi i madh, Andon Zako Çajupi.

Në vitin 1930, Shqipëria kishte dy kryeministra, që të dy nga Korça: Koço Kotën (deri më 5 mars) dhe Pandeli Evangjelin. Kota ka punuar në administratën e Ismail Qemali, ndërsa ishte delegat në Kongresin e Lushnjës. Pas Luftës së Dytë Botërore kërkon strehim në Greqi, por shumë shpejtë, më 1945, do të rrëmbehet nga tre agjentë (një shqiptar, një sovjetik dhe një grek). Kota vdesë në Burgun e Burrelit. Për Shqipërinë, kontribute edhe më të mëdha ka dhënë Evangjeli. Pas pushtimit italian u tërhoq nga jeta politike, ndërsa pas çlirimit, në moshë të shtyrë komunistët e dëbuan nga Tirana. Ai vdesë në Korçë, në shtëpi të huaj, në moshën 90-vjeçare, (më 1949).

Më 1930, Kuvendi i Shqipërisë njëzëri e miraton reformën e parë agrare. Kjo është dëshmi se Mbretëria Shqiptare ndërmerrte hapa të mirë për zhvillimin e vendit, duke miratuar ligje të rëndësishme, e duke bërë madje përpjekje edhe për zhvillimin e turizmit. Por, efektet e Krizës së Madhe Ekonomike godasin edhe Shqipërinë. Pasojat do të shtohen në vitet në vijim, e kjo do të shkatërrojnë shumë punëtori e biznese të asaj kohe, për çka shtohet borxhi i jashtëm. Problem tjetër ishte rënia e vendit nën ndikimin e Italisë. P.sh., nga viti 1930, shoqëritë angleze, amerikane dhe franceze i ndërpresin kërkimet për naftë, për të kaluar gjithçka në duart e shoqërive italiane. Si dëshmi tjetër e varfërisë është fakti se ka vazhduar shpërngulja e shqiptarëve, deri në Australi. Por, Kriza globale as Australinë të qetë s’e lë, për çka mërgata shqiptare detyrohet të lëvizë prej në vendi te vendi tjetër.

Se në çfarë gjendje ishte Shqipëria, dëshmojnë edhe kujtimet e italianit Arnaldo Canciani, i cili në janar 1930 arriti në Tiranë. “Distanca nga Durrësi në Tiranë është vetëm 38 kilometra, por me mjetet e me atë rrugë të rrënuar mori disa orë”, ka thënë ai.

Zogu, në mars të vitit 1930, me dekret të veçantë e emëron Sali Niazi Dedenë si kryegjysh botëror të Bektashinjve, ndërsa në gusht e caktoi qendrën e Kryegjyshatës Botërore Bektashiane në teqenë e Melçanit të Korçës (një vit më vonë vendoset në Tiranë).

Në vitet 1920, Perëndimi kërkoi të krijohet një Pakt Ballkanik (siç e kërkon, 90 vjet më vonë, “Mini-Shengenin Ballkanik”). Kjo iniciativë riaktualizohet më 1930 me organizmin e Konferencës së parë Ballkanike në Athinë. Zyra Ndërkombëtare e Paqes në Gjenevë e vlerësonte këtë iniciativë si të dobishme për rajonin e Ballkanit, “për shkak të fqinjësisë, të konditave ekonomike, të aspiratave kulturore dhe të historisë së tyre”. Shqipëria i dha përgjigje pozitive kësaj iniciative, si dhe idesë së Francës për Bashkimin Federal të Evropës.

Më 1930 Shqipëria i kishte 833 600 banorë.

Situata në tokat tjera shqiptare, ato të pushtuara, natyrisht se ishte më e rëndë. P. sh. gazeta “Proleter” e Serbisë, në vitin 1930 ndër të tjera shkruan: “Në Maqedoni dhe në Kosovë, diktatura gjeneralo-fashiste vazhdoi politikën agrare serbomadhe me mjete të papara deri më tash të terrorit të bardhë. Toka, thjesht, në mënyrë të dhunshme merret dhe u jepet bellogardistëve dhe vullnetarëve serbomëdhenj. Fshatra të tëra digjen me qëllim që t’u lirohet vend kolonëve. Me pushkë, me mitralozë dhe me bomba, dëbohen mijëra e mijëra familje shqiptare nga vatrat e tyre”.

Në vitin 1930, në kuadër të studimit të veshjeve kombëtare në Evropën juglindore, fotografja amerikane Blanche Payne e viziton Kosovën, ku ndër të tjera i realizon disa foto. Thuhet se asaj i kanë lënë përshtypje përparëset në veshjet e grave shqiptare.

Disa nga ngjarjet që shënuan botën më 1930, janë: zbulohet ekzistenca e Plutonit, që u quajt planet deri më 2006 (pas këtij viti, planet-xhuxh); piktori danez, Einar Wegener, e ndërron gjininë dhe e quan veten Lili Elbe (në bazë të jetës së tij/saj, më 2016 bëhet filmi “The Danish Girl”/”Vajza daneze”); Qeveria e Turqisë u kërkon ndërkombëtarëve që për Kostandinopojën dhe Angorën t’i adaptojnë emrat Stamboll, respektivisht Ankara; më 18 prill, Radio BBC jep këtë raport unik: “Mirëmbrëma. Sot është një e premte e mirë. Nuk ka lajme”.

Më 1930 lindin astronautët që të parët shkelën në Hënë, Neil Armstrong dhe Buzz Aldrin; aktorët Gene Hackman, Steve McQueen, Clint Eastwood dhe Sean Connery; regjisori Jean-Luc Godard; kompozitori Stephen Sondheim; këngëtari Ray Charles; si dhe politikani që bashkoi dy Gjermanitë më 1990, Helmut Kohl. /Telegrafi/