“Fake News” po shtyp njërën prej shtyllave themelore të njerëzimit

Presidenti i SHBA-së, Donald Trump dhe presidenti rus, Vladimir Putin ishin me humor të lartë teksa buzëqeshnin, kur u shfaqën para shtypit në samitin vjetor të G20 në vitin 2019 në Osaka të Japonisë.

Ishte takimi i tyre i parë që nga atëherë, kur këshilltari special, Robert Mueller përfundoi hetimin për ndërhyrjen e pretenduar ruse në zgjedhjet presidenciale të vitit 2016 gjersa Trump ishte i shpejtë në lehtësimin e situatës, duke tundur gishtin drejt Putinit ndërsa e udhëzoi atë të mos përzihej në garën e vitit 2020, raporton CNN.

Ndërsa gazetarët u mblodhën për të shkrepur fotografi, duke vendosur kamera, Trump u përgjigj “Shpëtoj prej tyre. Lajmet e rreme janë një term i shkëlqyeshëm, apo jo? Ju nuk e keni këtë problem në Rusi, por ne po e bëjmë”. “Ne gjithashtu kemi, është e njëjta”, u përgjigj Putini, transmeton Telegrafi.

Shtetet e Bashkuara kanë shpenzuar për dekada, miliarda dollarë dhe jetë amerikane duke u përpjekur të instalojnë demokracinë në të gjithë botën, por gjatë katër viteve të fundit, Trump në mënyrë retorike ka inkurajuar autokratët duke thënë se SHBA-ja duhet të heq dorë në një nga shtyllat e saj më themelore: liria e shtypit. Fraza e tij e preferuar, “lajmet e rreme”, ka inkurajuar liderët autoritarë dhe demokratikë për të kufizuar median në vendet e tyre dhe të synojnë kritikët që t’i ndëshkojnë.

Ndërkohë, disa nga ata udhëheqës kanë “sponsorizuar” përhapjen e qëllimshme të dezinformimit të vërtetë – agjencitë e inteligjencës amerikane arritën në përfundimin se Rusia, për shembull, kishte përdorur lajme të rreme për të ndërhyrë në zgjedhjet e vitit 2016.

Por spektri i dezinformimit dhe ndërhyrjes elektorale të huaja, i cili ishte i madh gjatë garës presidenciale të vitit 2020, mbase nuk është aq i dëmshëm sa gjuha që del nga vet Shtëpia e Bardhë. Më pak se dy javë nga zgjedhjet, Trump ka hapur narrativa të pabazuara dhe teori konspirative duke hedhur dyshime mbi votimin përmes postës dhe rezultatet e nëntorit – të cilat mund t’i lënë amerikanët edhe më të prekshëm ndaj manipulimeve të mëtejshme, paralajmërojnë ekspertët.

“Nuk ka dyshim se fakti që Presidenti i Shteteve të Bashkuara po përdor këtë term për të sulmuar media të pavarura, po inkurajon politikanët e tjerë gjetkë. Në qoftë se ne [Amerikanët] nuk zbutim polarizimin tonë politik rreth çështjeve tona të brendshme, ne do të vazhdojmë të jemi një shënjestër e lehtë për çdo aktor malinj – rus ose iranian, i huaj ose i brendshëm”, shkruan Nina Jankowicz në “Si të humbasim informacionin në luftë”, libri i saj i ri mbi fushatat e ndikimit të Rusisë dhe efektin e tyre në projektin demokratik.

Për ekspertë si Jankowicz, të cilët kanë ndjekur nga afër luftën e presidentit ndaj fakteve dhe sjelljen jodemokratike që ata frymëzojnë, grushti i mundshëm i puçit mund të pritet akoma: Pas nëntorit, çdo sugjerim se rezultatet e zgjedhjeve amerikane janë të rreme do të kishin një efekt shkatërrues – dhe jo vetëm në Amerikë.

Në një kohë kur autoritaristët po punojnë për të shtypur disidencën e brendshme dhe për të rikthyer të drejtat themelore, minimi i zgjedhjeve në zemër të demokracisë botërore krijon një precedent të rrezikshëm – një që ka të ngjarë të përqafohet nga udhëheqës të tjerë që përpiqen të mbajnë kontrollin e tyre të pushtetit.

Katër vjet të fenomenit ‘fake news’

Presidenti Trump e ka përdorur më së shumti termin “lajme të rreme”. Por fraza ka qenë në qarkullim të përgjithshëm që nga fundi i shekullit të XIX-të, sipas Merriam-Webster.

Megjithatë, Trump ishte presidenti i parë i SHBA-së që e vendosi atë kundër kundërshtarëve të tij. Dhe gjatë katër viteve të fundit, ai e ka sjellë frazën në rrjedhën kryesore, duke e popullarizuar si një shpifje për mbulim të pafavorshëm, por faktik.

Sipas një baze të dhënash të mirëmbajtur nga Stephanie Sugars të US Press Freedom Tracker, Trump ka përdorur frazën “lajme të rreme” gati 900 herë në Twitter që synojnë të denigrojnë median, të fyejnë media të veçanta, të diskreditojnë supozimet e rrjedhjeve dhe rrjedhësve të informacionit si dhe të pretendojnë gënjeshtra. Ndërsa dita e zgjedhjeve afrohet, ai ka dyfishuar përpjekjet duke shkatërruar pasurinë e katërt, ka treguar hulumtimi nga Sugars.

Kjo i ka dhënë mbulesë dhe u ka dhënë legjitimitet politikanëve të tjerë që shpresojnë të bëjnë të njëjtën gjë, transmeton Telegrafi.

“Fake news” është thirrur nga dhjetëra udhëheqës, qeveri dhe media shtetërore në të gjithë botën, duke përfshirë presidentin sirian, Bashar al-Assad, presidentin e Venezuelës, Nicolas Maduro, presidentin Filipineve, Rodrigo Duterte, presidentin polak, Andrzej Duda, ambasadorin kinez në Mbretërinë e Bashkuar, Liu Xiaoming dhe ish-Kryeministri i Malajzisë, Najib Razak, për të përmendur vetëm disa.

“Nuk ka dyshim që fakti se presidenti i Shteteve të Bashkuara po përdor këtë term për të sulmuar media të pavarura u jep një element licence politikanëve të tjerë gjetkë, duke përfshirë disa udhëheqës autoritarë të veshin sulmet e tyre ndaj mediave të pavarura dhe të tregojnë shembull i SHBA-së”, tha Rasmus Kleis Nielsen, drejtor i Institutit Reuters për Studimin e Gazetarisë.

Kjo mund të ketë pasoja serioze në kontekste më pak demokratike, ku termi “lajme të rreme” është bashkë-zgjedhur nga qeveritë për të goditur disidencën. Kjo është ajo që një grup gazetarësh nga Pakistani, Nikaragua, Tanzania, India dhe Brazili i thanë Zëvendës Presidentit, Mike Pence, në një udhëtim në Shtëpinë e Bardhë vitin e kaluar, ndërsa ishin në Uashington, DC, për të marrë çmime për lirinë e shtypit nga Komiteti për Mbrojtjen e Gazetarëve (CPJ) ) për rrezik të sulmeve, kërcënimeve dhe burgosjeve për të raportuar lajmet.

Patrícia Campos Mello, e cila është ngacmuar për raportimin mbi pretendimin e korrupsionit në Brazil, i tha Pence se Presidenti, Jair Bolsonaro kishte pasqyruar retorikën e Trumpit dhe sulmet ndaj shtypit, madje edhe anuloi pajtimin e qeverisë në botimin e saj, Folha de S.Paulo, pas presidenti i SHBA-së, bëri të njëjtën gjë me gazetat The New York Times dhe The Washington Post. Gazetarë të tjerë në ngjarje gjithashtu ngritën shqetësimet rreth “lajmeve të rreme”, të përdorura për të synuar mediat kritike.

Qeveritë në Rusi, Kinë, Egjipt, Bangladesh, Kazakistan dhe Kamboxhia, ndër të tjera, kanë përdorur problemin e mirëfilltë të dezinformimit, si një pretekst për të kufizuar fjalën e lirë dhe për të zgjeruar censurimin e medias. Midis 2017 dhe 2019, 26 vende miratuan ose propozuan ligje për të kufizuar mediat në internet në emër të luftimit të “lajmeve të rreme”, sipas kërkimit nga Freedom House, e cila financohet nga qeveria e SHBA-së.

Disa prej ligjeve përfshijnë ndëshkime penale ose civile për botimin e atyre që ata i konsiderojnë lajme të rreme, ndërsa të tjerët synojnë më drejtpërdrejt censurimin ose heqjen e përmbajtjes së lidhur nga interneti.

“Kjo [retorikë e lajmeve të rreme] ka inkurajuar autoritarë, të cilët janë të aftë të ndërmarrin veprime edhe më brutale kundër kundërshtarëve të brendshëm se sa mundet presidenti Trump në SHBA”, tha Allie Funk, një analist i lartë i kërkimit për teknologji dhe demokraci në Freedom House, duke treguar një përshkallëzim të arrestimeve dhe dhunës.

Kah po shkon bota

Promovimi i frazës “lajme të rreme” nga Trump do të ketë implikime të qëndrueshme për demokracinë në të gjithë botën, thonë akademikët, avokatët e lirisë së shtypit dhe politikëbërësit – jo më pak sepse ligjet globale të miratuara pas retorikës së tij do të jenë të vështira për t’u përmbysur, transmeton Telegrafi.

“Kanë kaluar gati katër vjet që barazohen gazetarët me lajmet e rreme. Dhe ne kemi parë që merren nga vendet dhe liderët në të gjithë botën, nga ato të dukshme si Kina dhe Rusia, Egjipti, të cilat nuk kanë nevojë për asnjë justifikim për goditjet e tyre të lirisë së shtypit janë megjithatë të lumtur që kanë mbuluar Shtetet e Bashkuara duke bërë të njëjtën gjë, deri në Hungari, Poloni, në të gjithë Evropën dhe në Amerikën Latine, “tha Courtney C. Radsch, drejtori i avokatisë i CPJ.

Problemi i përjetshëm i njerëzve të fuqishëm që përpiqen të mashtrojnë publikun është shtuar nga platformat e mediave sociale, të cilat lejojnë që informacione të rreme të shpërndahen për audienca shumë të mëdha me rregullim ose mbikëqyrje të kufizuar.

Politikat e moderimit të përmbajtjes që ekzistojnë shpesh zbatohen në mënyrë të pabarabartë – postimet e politikanëve që thyejnë rregullat dhe reklamat politike mashtruese hiqen rrallë, sepse konsiderohen se janë në interes të publikut. Adresimi i këtij realiteti kërkon më shumë transparencë nga ana e platformave – posaçërisht, duke zbuluar mënyrën e funksionimit të algoritmeve të tyre – si dhe vullnetin politik për të përmirësuar ekosistemin e informacionit në internet dhe për të kërkuar llogari për kompanitë e teknologjisë, të cilat kanë selinë pothuajse tërësisht në Amerikë.

Promovimi i frazës “lajme të rreme” nga Trumpi do të ketë implikime të qëndrueshme për demokracinë në të gjithë botën, thonë akademikët, avokatët e lirisë së shtypit dhe politikëbërësit – jo më pak sepse ligjet globale të miratuara pas retorikës do të jenë të vështira për t’u përmbysur.

“Kanë kaluar gati katër vjet që barazohen gazetarët me lajmet e rreme. Dhe ne kemi parë që merren nga vendet dhe liderët në të gjithë botën, nga ato të dukshme si Kina dhe Rusia, Egjipti, të cilat nuk kanë nevojë për asnjë justifikim për goditjet e tyre të lirisë së shtypit janë megjithatë të lumtur që kanë mbuluar Shtetet e Bashkuara duke bërë të njëjtën gjë, deri në Hungari, Poloni, në të gjithë Evropën dhe në Amerikën Latine”, tha Courtney C. Radsch, drejtori i avokatisë i CPJ.

“Unë dyshoj se kjo do të shpërndahet disi kur të keni një administratë të re në vend. Unë thjesht nuk e shoh xhindin që po vihet përsëri në shishe”, shtoi ajo.

Problemi i përjetshëm i njerëzve të fuqishëm që përpiqen të mashtrojnë publikun është shtuar nga platformat e mediave sociale, të cilat lejojnë që informacione të rreme të shpërndahen për audienca shumë të mëdha me rregullim ose mbikëqyrje të kufizuar. Politikat e moderimit të përmbajtjes që ekzistojnë shpesh zbatohen në mënyrë të pabarabartë – mesazhet e politikanëve që thyejnë rregullat dhe reklamat politike mashtruese hiqen rrallë, sepse konsiderohen se janë në interes të publikut.

Adresimi i këtij realiteti kërkon më shumë transparencë nga ana e platformave – posaçërisht, duke zbuluar mënyrën e funksionimit të algoritmeve të tyre – si dhe vullnetin politik për të përmirësuar ekosistemin e informacionit në internet dhe për të kërkuar llogari për kompanitë e teknologjisë, të cilat kanë selinë pothuajse tërësisht në Amerikë.

Deri më sot, megjithatë, përpjekjet në SHBA për të policuar platformat janë penguar nga besimi se çdo rregullore do të cenonte garancinë e fjalës së lirë të Amendamentit të Parë.

“Asnjëherë më parë një udhëheqës në zyrën më të lartë të një nga demokracive më të fuqishme të botës, në mos më të fuqishmet, e ka marrë çekiçin vetë, për të filluar prishjen e parimeve që vendi i tij dikur ishte krenar që i mbronte”, thotë Marietje Schaake.

Drejtoresha e politikës ndërkombëtare në Qendrën e Politikave Kibernetike të Universitetit të Stanfordit shtoi se inkuadrimi injoron mënyrën se si mbledhja e të dhënave, përforcimi algoritmik, inteligjenca artificiale, kurimi dhe viraliteti ndikojnë në mënyrën se si fjalimi udhëton në internet – duke përfshirë gjuhën e urrejtjes, teoritë e konspiracionit dhe propagandën. Dhe kjo mund të ketë një ndikim të rrezikshëm në ligjërimin publik. /Telegrafi/