Raporti i KE-së: Politizimi në sektorin publik në RMV, minon më tej besimin në punën e administratës

Menaxhimi i shërbimeve publike dhe burimeve njerëzore mbetet i pamjaftueshëm, përgjegjësia e administratës duhet të përmirësohet, të menaxhohen financave publike dhe shërbimet për qytetarët dhe bizneset, janë pjesë e vlerësimeve të paraqitura nga Komisioni Evropian në Raportin për progresin e Maqedonisë së Veriut për vitin 2024.

“Politizimi në sektorin publik dëmton vazhdimisht zbatimin e vazhdueshëm të administratës dhe punës së saj. Ndryshimi në strukturat qeverisëse pas Zgjedhjeve Parlamentare të majit 2024 nuk solli asnjë përmirësim në këtë drejtim pasi një numër drejtuesish të mesëm u zëvendësuan dhe shumë u degraduan”, citohet në raport.

Gjithashtu theksohet se ende nuk janë miratuar ligjet e shumëpritura të rishikuara për nëpunësit administrativë dhe punonjësit në sektorin publik, me të cilat duhet të ketë angazhim dhe avancim të personelit sipas meritës.

Komisioni vëren se ndryshimet e shumta në ligjet për sektorin publik që janë miratuar në vitin 2014 nuk janë zbatuar siç duhet dhe se përkundër ekzistimit të rregullave për zbatimin e vlerësimit të performancës, ai nuk kryhet në mënyrë sistematike apo të përshtatshme për këtë qëllim.

“Transparenca për shkaqet e shkarkimit të nëpunësve civilë është e pamjaftueshme dhe nuk jepen të dhëna për shkarkimet e personelit drejtues dhe jomenaxher. Ende nuk është siguruar ndjekja adekuate e rekomandimeve të Komisionit Shtetëror për Parandalimin e Korrupsionit për përmirësimin e procedurave të punësimit. Administrata përballet me sfida serioze në tërheqjen dhe mbajtjen e stafit të kualifikuar të trajnuar. Nismat sporadike për rritjen e pagave në disa ministri apo organe kanë rritur copëzimin e sistemit të shpërblimit dhe në disa raste janë kundërshtuar edhe nga Gjykata Kushtetuese”, thekson KE-ja.

Në raport gjithashtu vihet në dukje se ndryshimet e vazhdueshme në stafin që punon në menaxhimin dhe zbatimin e fondeve të BE-së minon efektivitetin e këtyre masave. Gjithashtu theksohet se shumë pozita të larta vazhdojnë të plotësohen nga ushtrues detyre.

“Një numër i madh i bartësve të posteve drejtuese janë zëvendësuar para skadimit të mandatit dhe janë zëvendësuar me ushtrues detyre pas zgjedhjeve parlamentare të majit 2024. Numri i punësimeve të përkohshme dhe punësimeve me kontratë shërbimi vazhdon të jetë i lartë, pa një sistem të vendosur për monitorimin e numrit efektiv dhe kohëzgjatjes së tyre në nivel të të gjitha institucioneve. Shumica e institucioneve tani përdorin sisteme informacioni për menaxhimin e burimeve njerëzore. Sipas raporteve të audituesit shtetëror, një numër punonjësish të shërbimit publik paguhen pavarësisht se nuk kanë një detyrë formale dhe nuk duhet të paraqiten në punë. Ministria e Sistemit Politik dhe Marrëdhënieve ka vazhduar të rekrutojë staf dhe planifikon të dërgojë rekrutët e rinj në institucione të ndryshme”, thuhet në Raportin e KE-së.

Ndër të tjera, thuhet se legjislacioni i sinjalizuesve është i kënaqshëm dhe se nuk ka pasur asnjë informacion për mbrojtjen e sinjalizuesve në vitin 2023.

Siç thuhet në raport, korniza strategjike për administratën publike është e vendosur, cilësia e Strategjisë për Reformën e Administratës Publike (RAP) është përgjithësisht e kënaqshme, ndërsa efektiviteti i saj është shumë i kufizuar për shkak të zbatimit shumë të ngadaltë.

Sipas KE-së, cilësia dhe fushëveprimi i strategjisë janë adekuate dhe ajo mbulon të gjitha fushat kryesore të reformës, vendos një kornizë dhe objektiva të qartë dhe identifikon sfidat e politikave. Megjithatë, thekson KE-ja, mbështetja politike, menaxhimi, mbikëqyrja dhe menaxhimi i reformave të administratës publike nga ana e Qeverisë ishin të pamjaftueshme, gjë që u dëmtua më tej nga koordinimi i dobët ndërmjet Ministrisë së Shoqërisë së Informacionit dhe Administratës (MSHIA) dhe Ministrisë së Financav,. si dhe ndryshime të shpeshta në drejtimin e MSHIA-së.

“Ministria e re e Administratës (MA), e krijuar pas riorganizimit të MSHIA-së në fillim të korrikut të këtij viti, vazhdon të ketë mungesë të burimeve njerëzore dhe mbështetjes së mjaftueshme për të inkurajuar reformat në nivel teknik. Strukturat e monitorimit dhe menaxhimit nuk funksionojnë plotësisht dhe në mënyrë efektive.

Nevojiten përpjekje shtesë, thekson KE, për të qartësuar përgjegjësitë e institucioneve politikëbërëse, për të siguruar funksionimin e duhur të tyre, duke përfshirë forcimin e rolit të Sekretariatit të Përgjithshëm.

“Zhvillimi i politikave dhe legjislacionit të bazuar në fakte sigurohet vetëm pjesërisht. Cilësia dhe ndikimi i vlerësimeve të ndikimit rregullator dhe konsultimeve publike janë shumë të kufizuara. Rreth gjysma e 123 ligjeve të miratuara nga Kuvendi në vitin 2023 u miratuan pas një procedure të shkurtuar. Vendi kritikohet edhe për përdorimin e papërshtatshëm të procedurës së “flamurit evropian” në miratimin e ligjeve, e cila, siç u tha, në shumë raste nuk ishte e lidhur me ligjet që kishin të bënin kryesisht me harmonizimin e legjislacionit kombëtar me ligjin e BE-së.

As Kuvendi dhe as Qeveria nuk kanë vendosur procedura për vlerësimin sistematik të ligjeve dhe politikave, vlerëson KE.

Sa i përket kontrollit publik të punës së Qeverisë, në raport theksohet se plani vjetor i punës së Qeverisë dhe raportet vjetore nuk janë të disponueshme për publikun. Në të thuhet se janë zbatuar vetëm rreth 40 për qind e zërave të planifikuar në planin vjetor të punës së Qeverisë për vitin 2023 dhe vetëm 22 për qind e projektligjeve.

“Numri i pikave të shtuara në rendin e ditës të seancave të qeverisë në minutën e fundit është i madh. Rendi i ditëve të seancave të qeverisë nuk publikohet para mbledhjeve. Procesverbalet dhe vendimet nga mbledhjet e qeverisë nuk publikohen sistematikisht në internet”, janë një pjesë e komenteve të KE-së.

Duke vënë në dukje se menaxhimi i financave publike duhet të përmirësohet më tej, KE-ja vlerëson se shkalla e zbatimit të Programit të Reformës për Menaxhimin e Financave Publike (PFMRP) për periudhën 2022-2025 është mjaft e ulët dhe se një program i ri reformash për periudha 2024-2027 është formuluar por ende nuk është miratuar zyrtarisht nga Qeveria. Programi i ri, i strukturuar në tetë shtylla, mbulon dobësitë kryesore të identifikuara në vlerësimet ndërkombëtare.

Sipas KE-së, kapaciteti institucional i Ministrisë së Financave vazhdon të jetë i kufizuar, pasi ai përballet me sfida në tërheqjen dhe mbajtjen e personelit me aftësitë dhe kualifikimet e nevojshme.

Ministria e Financave, sipas Raportit, ka vazhduar përpjekjet për përmirësimin e transparencës buxhetore duke publikuar të dhëna për të ardhurat dhe shpenzimet e institucioneve publike, autoriteteve vendore dhe kompanive shtetërore në baza tremujore. Transparenca buxhetore vazhdon të jetë e kufizuar, siç tregohet nga një rezultat i ulët prej 35 në Anketën e fundit të Buxhetit të Hapur, shumë nën mesataren globale prej 45, thotë Komisioni dhe thotë se Ministria e Financave duhet të investojë më tej në rritjen e pjesëmarrjes së publikut në çdo fazë nga përgatitja, ekzekutimi dhe raportimi i buxhetit.

Ndër të tjera, ndahet se legjislacioni i sinjalizuesve është i kënaqshëm dhe se nuk ka pasur asnjë informacion për mbrojtjen e sinjalizuesve në vitin 2023.

Për sa i përket llogaridhënies, KE rikujton se në qershor të këtij viti janë miratuar ndryshime në Ligjin për organizimin dhe punën e organeve të administratës shtetërore dhe se duhet të vazhdojë progresi në rishikimin e tij, si dhe në zbatimin e përgjithshëm të reformës.

“Riorganizimi i tre sistemeve pilot ministrore është shtyrë disa herë që nga viti 2019 kur filloi reforma. Një numër i madh organesh mbeten përgjegjës para Kuvendit, por puna e tyre nuk monitorohet në praktikë. Delegimi i vendimmarrjes tek menaxhmenti i mesëm është ende i kufizuar si në nivelin qendror ashtu edhe në atë lokal”.

Legjislacion për të drejtën e qytetarëve për të aksesuar informacionin e natyrës publike ka, por, thekson Komisioni, duhet të inkurajohet më tej përgjigja ndaj kërkesave për informacion të natyrës publike dhe zbulimi proaktiv i informacionit.

“Më pak informacion disponohet në faqet e institucioneve shtetërore, portali i hapur qeveritar nuk përditëson informacionin, ndërkohë që publikimi i mbledhjeve dhe agjendave të qeverisë shkakton vonesa të konsiderueshme. Agjencia për Mbrojtjen e Qasjes së Lirë në Informatat Publike ka vazhduar me procedimin e ankesave me kohë, duke vërejtur një rritje të caktuar të ankesave për heshtjen e administratës. Debati në Kuvend për raportet e Avokatit të Popullit dhe të Entit Shtetëror të Revizionit ishte shumë i kufizuar në vitin 2023 dhe konstatimet dhe rekomandimet duhet të ndiqen më sistematikisht. Nuk ka pasur zhvillim të të drejtave të qytetarëve për administrim të mire”, thekson KE-ja.

Edhe pse korniza ligjore është e kënaqshme, shton Komisioni, kontestet administrative vazhdojnë të përballen me vonesa të paarsyeshme. Procedurat e apelit mbeten komplekse dhe të gjata me shumicën e vendimeve të bazuara në konsiderata procedurale dhe jo në bazueshmëri. Legjislacioni përcakton të drejtat e qytetarëve për të kërkuar kompensim dhe përgjegjësinë e autoriteteve publike në rastet e parregullsive.

Edhe Komisioni Evropian thotë se duhet të përmirësohet edhe më tej ofrimi i shërbimeve për qytetarët dhe bizneset.

Portali kombëtar për shërbime elektronike (https://uslugi.gov.mk/) është i hapur dhe funksionon. Ai ofron informacione dhe shërbime praktike administrative në internet në tre gjuhë dhe u shërben njerëzve me nevoja të veçanta. Megjithëse portali u përditësua me vetëm disa shërbime të reja elektronike, shërbimet e kërkuara më shpesh nuk janë ende të

disponueshme online. 135 shërbimet e reja të shumëpritura për qytetarët dhe bizneset ende nuk janë konfiguruar në portal. Portali aktualisht ka 292,179 përdorues, por numri i transaksioneve mujore është ende i ulët (2,070 aplikime). Gjithashtu, planifikimi i dobët dhe organizimi i pamjaftueshëm i zëvendësimit të dokumenteve personale që mbajnë emrin e mëparshëm kushtetues të shtetit shkaktoi pakënaqësi dhe mosbesim të madh te qytetarët, konstaton Komisioni në Raport dhe vë në dukje përdorimin ende të kufizuar të regjistrit të popullsisë.