Nga: Katarzyna de Lazari-Radek (profesoreshë filozofie dhe prorektore për marrëdhënie ndërkombëtare në Universitetin e Loxhit në Poloni) dhe Peter Singer (profesor emeritus i bioetikës në Universitetin Prinstonit) / The New York Times
Përkthimi: Agron Shala / Telegrafi.com

Më 19 mars 2024, i dërguam një email psikologut dhe laureatit të Çmimit Nobel, Daniel Kahneman, duke e ftuar të merrte pjesë në podkastin tonë Jetë e jetuar më mirë [Lives Well Lived], dhe duke sugjeruar një datë në maj. Ai u përgjigj menjëherë, duke thënë se nuk do të ishte i qasshëm atëherë, sepse ishte rrugës për në Zvicër, ku, megjithëse ishte relativisht në gjendje të mirë shëndetësore në moshën 90-vjeçare, kishte planifikuar të vdiste përmes vetëvrasjes së asistuar - më 27 mars.

Si shpjegim, profesori Kahneman përfshiu një letër që miqtë e tij do ta merrnin disa ditë më vonë. “Qëkur isha adoleshent,” shkroi ai, “kam besuar se vuajtjet dhe poshtërimet e viteve të fundit të jetës janë të panevojshme, dhe tani po veproj sipas asaj bindjeje. Jam ende aktiv, gëzoj shumë gjëra në jetë (përveç lajmeve të përditshme) dhe do të vdes si një njeri i lumtur. Por, veshkat e mia janë në fund të funksionit, më ndodhin gjithnjë e më shpesh lapsuse mendore, dhe jam 90 vjeç. Ka ardhur koha të largohem.”

Lexo po ashtu: Prindërit e mi pas vdekjes së asistuar, ende të kapur për dore: Fotografia më personale e Martin Roemersit

Disa nga ata që i donte, shtoi ai, kishin provuar ta bindnin të priste derisa të bëhej e qartë që jeta e tij nuk vlente më të zgjatej, por më në fund kishin pranuar me hezitim ta mbështesnin në vendimin e tij.

Ne nuk u përpoqëm ta zmbrapsnim profesorin Kahneman, por i kërkuam ta shihte intervistën si një mundësi të fundit për t’u thënë njerëzve çfarë mendonte se duhet të dinin për jetën e jetuar mirë. Ai e pranoi ftesën, megjithëse nuk dëshironte të diskutonte vendimin për t’i dhënë fund jetës.

Intervista u zhvillua më 23 mars. Profesori Kahneman ishte i gëzuar dhe plot gjallëri, pa asnjë lapsus mendor. Na shkroi ditën tjetër për të thënë se e kishte shijuar shumë bisedën. Nuk dëgjuam më asgjë prej tij. Ai vdiq, siç e kishte planifikuar, më 27 mars.

Njoftimet për vdekjen e profesorit Kahneman në atë kohë nuk zbuluan se si apo ku kishte vdekur. Tani që këto fakte janë bërë publike, ndjejmë se mund të diskutojmë çështjet e rëndësishme që ngrihen nga zgjedhja e tij për t’i dhënë fund jetës.

Shumë vende dhe dhjetë shtete amerikane lejojnë vetëvrasjen e asistuar me dëshirë për ata që janë pranë vdekjes. Në disa juridiksione, ndihma lejohet edhe për ata që kanë një gjendje të pashërueshme, e cila u shkakton vuajtje të padurueshme. Por, leja që njerëz relativisht të shëndetshëm t’i japin fund jetës, sepse e konsiderojnë jetën e tyre të përfunduar, është më e diskutueshme. Profesori Kahneman udhëtoi në Zvicër sepse ajo i lejon të rriturit kompetentë, me një dëshirë të vendosur për të vdekur, të marrin ndihmë për vdekje - në mënyrë të ligjshme, pavarësisht nëse janë apo jo banorë.

Në moshën 90-vjeçare, profesori Kahneman mendonte se e kishte përmbushur jetën e vet. I lidhur prej kohësh me Universitetin e Prinstonit, ai kishte arritur padyshim shumë. Në vitet ’70 të shekullit XX, ai ndihmoi në themelimin e fushës së ekonomisë së sjelljes, duke kontribuar në njohurinë tonë për vendimmarrjen njerëzore. Libri i tij i vitit 2011, Të mendosh, shpejt dhe ngadalë [Thinking, Fast and Slow], ishte një bestseller ndërkombëtar.

Por, pavarësisht moshës së shtyrë, ai ishte ende i aftë të bënte kërkime dhe të shkruante, dhe mund të ndriçonte audiencën për mënyrën se si të marrin vendime më të mira. Përveç dhuntive të tij intelektuale, ai ishte mjaftueshëm i shëndetshëm për të marrë pjesë në jetën shoqërore dhe familjare. Pse asnjëra nga këto nuk i dha atij arsye të mjaftueshme për të vazhduar jetën?

Besojmë se përgjigjja mund të gjendet drejt fundit të intervistës që zhvilluam me të. Ai na habiti kur mohoi që puna e tij të kishte ndonjë rëndësi objektive. “Të tjerët e respektojnë dhe thonë se është për të mirën e njerëzimit,” tha ai. “Unë thjesht kam qejf të zgjohem në mëngjes sepse më pëlqen puna.”

Ne e kundërshtuam, duke argumentuar se ka gjëra objektivisht të mira që mund të bëhen me jetën e dikujt. Por, ai rezistoi. “Ndiej se e kam jetuar jetën mirë,” tha ai, “por, kjo është një ndjenjë. Jam thjesht mjaftueshëm i kënaqur me atë që kam bërë. Do të thosha se, nëse ekziston një pikëpamje objektive, atëherë unë jam krejtësisht i parëndësishëm për të. Po të shikosh universin dhe kompleksitetin e tij, ajo që bëj unë gjatë ditës nuk mund të ketë rëndësi.”

Nuk pajtohemi me idenë se madhësia dhe kompleksiteti i universit e bëjnë të parëndësishëm kontributin e një individi për të mirën e njerëzimit. Por nëse, pas një reflektimi të kujdesshëm, vendos se jeta jote është e përfunduar dhe mbetesh i qëndrueshëm në atë pikëpamje për një kohë të gjatë, atëherë ti je gjykatësi më i mirë për atë që është mirë për ty. Kjo është veçanërisht e qartë në rastin e njerëzve të një moshe kur nuk mund të shpresojnë për përmirësim në cilësinë e jetës.

Ekzistojnë arsye serioze për të kundërshtuar një zgjerim të tillë të së drejtës për të vdekur. Ndoshta disa të moshuar që thonë se janë lodhur nga jeta, do të ndiheshin më pozitivë nëse do të merrnin ndihmë psikologjike. Ndoshta mjekët nuk duhet të përfshihen në një procedurë të tillë, meqë pacienti nuk po merr trajtim për një sëmundje vdekjeprurëse. Ndoshta, nëse bëhet e zakonshme që të moshuarit të kërkojnë dhe të marrin ndihmë për vdekje - edhe kur nuk janë pranë vdekjes apo nuk kanë sëmundje të pashërueshme - shumë prej tyre që besojnë se janë barrë për familjen do të ndihen të detyruar t’i japin fund jetës së vet.

Të gjitha këto kundërshtime mund të adresohen. Duhet të jetë e detyrueshme që ata që kërkojnë ndihmë për të vdekur të marrin më parë këshillim psikologjik. Sa për përfshirjen e mjekëve, në shumë vende arsyeja pse ata përfshihen është se pacienti duhet të ketë një gjendje serioze mjekësore, dhe zakonisht vetëm mjekët mund të përshkruajnë ilaçet e nevojshme dhe të firmosin certifikatën e vdekjes. Por, mund të zhvillohet një specialitet i ri profesional për të ndihmuar njerëzit që të vdesin edhe kur nuk kanë një gjendje serioze mjekësore.

Nuk e mohojmë që besimi se je barrë për familjen mund të jetë një arsye që disa të moshuar të zgjedhin t’i japin fund jetës, por nuk duhet të supozohet se kjo është zakonisht arsyeja kryesore. Në Oregon, ku vdekja e asistuar është e ligjshme, shteti rishikon çdo vit rastet që përputhen me ligjin: ndjenja se janë barrë për të tjerët ishte një shqetësim për 42 për qind të pacientëve që vdiqën me ndihmën e mjekut, vitin e kaluar, por ishte më pak e rëndësishme sesa humbja e autonomisë (89 për qind), paaftësia për të marrë pjesë në aktivitete që e bëjnë jetën të këndshme (88 për qind), dhe humbja e dinjitetit (64 për qind). Nuk është e paarsyeshme që njerëzit, cilësia e jetës së të cilëve është ulur në një nivel që është vetëm pak pozitiv, të marrin parasysh nëse janë barrë për ata që i duan.

Profesori Kahneman shprehu shqetësimin se, nëse nuk do t’i jepte fund jetës së vet, ndërkohë që ishte ende mendërisht kompetent, mund të humbiste kontrollin mbi pjesën e mbetur të saj dhe të jetonte e vdiste me vuajtje dhe poshtërime të panevojshme. Një mësim që mund të nxirret nga vdekja e tij është se, nëse duam të jetojmë mirë deri në fund, duhet të kemi mundësinë të diskutojmë lirshëm kur jeta konsiderohet e përfunduar - pa turp apo tabu. Një diskutim i tillë mund t’u ndihmojë njerëzve të kuptojnë çfarë duan në të vërtetë. Mund të na vijë keq për vendimet e tyre, por duhet t’i respektojmë zgjedhjet e tyre dhe t’u lejojmë të përfundojnë jetën me dinjitet. /Telegrafi/

Cult+Cult