Liqeni gjigant në Kaliforni kthehet papritur 130 vjet pas zhdukjes

Liqeni Tulare, i vendosur në Luginën San Joaquin të Kalifornisë, dikur ishte një nga trupat më të mëdhenj të ujërave të ëmbla në të gjithë SHBA-në.

Por, rreth 130 vjet më parë ai u zhduk – kryesisht falë lakmisë së kolonialistëve, të cilët kulluan ujërat e tij për të krijuar tokë bujqësore të punueshme.

E megjithatë, vitin e kaluar, liqeni u rishfaq papritmas, duke sjellë me vete efekte pozitive dhe të dhimbshme.

Në fund të shekullit të 19-të, Tulare shtrihej më shumë se 160 kilometra i gjatë dhe 48 kilometra i gjerë, dhe ishte “trupi më i madh i ujërave të ëmbla në perëndim të lumit Misisipi”, shpjegoi Vivian Underhill e Universitetit Northeastern.

Megjithatë, në dekadat pasuese, liqenet dhe rrugët ujore lidhëse që e bënë të mundur një rrugë të tillë u zhdukën plotësisht falë ujitjes së bërë nga njeriu.

I quajtur “Pa’ashi” nga fisi indigjen Tachi Yokut, Liqeni Tulare ushqehej kryesisht nga shkrirja e borës nga malet e Sierra Nevada, në krahasim me reshjet, të cilat janë të pakta në rajon.

Studiuesi, i specializuar në etnografinë dhe drejtësinë mjedisore, shpjegoi se liqeni filloi të zhdukej fillimisht në fund të viteve 1850 dhe në fillim të viteve 1860, falë “dëshirës së shtetit të Kalifornisë për të marrë tokë historikisht indigjene dhe për ta vënë atë në pronësi private”.

Ky proces u quajt “rikuperim” dhe shpesh përfshinte “ose kullimin e tokës së përmbytur ose ujitjen e tokës së shkretëtirës për të krijuar tokë bujqësore të punueshme”, shkruajnë mediat e huaja, përcjell Telegrafi.

Nëse “njerëzit mund ta kullonin atë tokë”, atyre “do t’u jepej pronësia e pjesëve të asaj toke”.

Pra, kishte një nxitje të madhe për kolonët e bardhë që të fillonin ta bënin atë punë,” shtoi ajo, duke e përshkruar procesin si një “projekt thellësisht kolonial”.

Hera e parë që liqeni u zhduk plotësisht ishte rreth vitit 1890, kur “uji i tij në thelb u përdor për të ujitur të gjitha tokat e thata përreth asaj zone”.

“Tani lugina përshkohet nga qindra kanale, të cilat fillimisht u ndërtuan për të marrë ujin e liqenit dhe për ta hedhur në fusha të ujitura”.

E megjithatë, në vitin 2023, Liqeni Tulare u kthye nga “vdekja”.

“Kalifornia sapo u përmbyt me borë në dimër dhe më pas shi në pranverë”, shpjegoi Underhill.

Muaj pas ringjalljes së liqenit, ndikimet mund të shihen edhe në jetën e egër lokale.

“Zogjtë e të gjitha llojeve – pelikanë, skifter, zogj uji” po kthehen, tha Underhill, duke shtuar se “kanë parë kukuvajka rreth bregut”, një specie e përshkruar si “e cenueshme ose e rrezikuar” në SHBA.

Për Tachi Yokuts, “kthimi i liqenit ka qenë thjesht një përvojë tepër e fuqishme dhe shpirtërore”, tha Underhill.

“Ata kanë mbajtur ceremoni në anë të liqenit. Ata kanë qenë në gjendje të praktikojnë përsëri praktikat e tyre tradicionale të gjuetisë dhe peshkimit”.

Tashmë janë duke u bërë përpjekje për të tharë liqenin edhe një herë, dhe Underhill tha se ajo pret që ai të mbetet në një formë për rreth dy vjet të tjera – megjithëse ngjarjet e reja atmosferike të lumenjve mbi Kaliforni këtë vit mund ta komplikojnë këtë.

“Në një moment të caktuar, mendoj se do t’i duhej shtetit të Kalifornisë të kuptojë se Liqeni Tulare dëshiron të mbetet. Dhe në fakt, ka shumë përfitime ekonomike që mund të vijnë duke e lënë atë të mbetet”.

Ajo gjithashtu vuri në dukje se ringjallja e vitit të kaluar nuk ishte kthimi i parë i liqenit që nga vitet 1800.

“Kjo ka ndodhur në vitet ’80, ka ndodhur një herë në vitet ’60, disa herë në vitet ’30”, tha ajo.

Duke parë kontekstin më të gjerë mjedisor, Underhill vuri në dukje: “Kjo në fakt nuk ishte një përmbytje. Ky është një liqen që kthehet”. /Telegrafi/