KADIU I DREJTË

Nga: Leo Tolstoy
Përktheu: Agim Xh. Dëshnica

Mbreti Baukas i Algjerisë deshi të mësonte nëse qenë të vërteta ato që thuheshin se në një nga qytetet ishte një kadi i zoti, që gjente pa vështirësi se kush kishte të drejtë e kush qe fajtor. Asnjë nuk mund të dredhonte para tij. Ndaj, mbreti Baukas u vesh si tregtar, i hipi kalit dhe mori udhën për ta njohur kadiun. Në portën e qytetit një lypsar i kërkoi mbretit lëmoshë. Baukasi i dha dhe deshi të vazhdonte rrugën, por lypsari u qep pas qyrkut të tij.

– Ç’kërkon tjetër prej meje? – e pyeti Baukasi. – Nuk u kënaqe me aq?

– Jo, u kënaqa – iu përgjigj lypësari – por bëmë edhe një të mirë! Merrmë në vithe të kalit deri në sheshin e qytetit, që të mos më shkelin kuajt e devetë e të tjerëve!

Baukasi pranoi. E mori mbi kalë. Kur mbërritën te sheshi, ndaloi. Por, lypsari, për çudi, prapë nuk u tund nga vendi.

Baukasi i tha:

– Arritëm, ç’pret më, zbrit!

– Pse të zbres? – ia ktheu lypsari. – Kali është imi! Ti të zbresësh, jo unë! Nëse nuk pranon me të urtë, atëherë shkojmë te kadiu!

Turma e kureshtarëve u mblodh përqark tyre, për të dëgjuar zënkën që u ndez papritur. Shumë vetë thërrisnin:

– Te kadiu, te kadiu! Ai ua zgjidh davanë!

Të dy u nisën drejt kadiut. Gjykata qe përplot me njerëz. Kadiu i thërriste me radhë ata që gjykoheshin. Të parët ishin një fshatar dhe dijetari i njohur nga qyteti, për çështjen e një gruaje.

Kur i pyeti kadiu ata, mori këto përgjigje:

– Gruaja është imja! – tha fshatari.

– Jo, ky gënjen! – foli shkurt dijetari. – Imja është, çne e këtij firauni!

Kadiu i dëgjoi, heshti dhe iu përgjigj të dyve:

– Mirë, ju mora vesh! Lëreni gruan këtu dhe ejani nesër!

Pas tyre, hyri kasapi tok me shitësin e bulmetit. I pari – i ndotur me njolla gjaku. I dyti – i lerosur me yndyrna. Kasapi mbante në dorë një qese me para, shitësi i bulmetit – dorën e kasapit.

– Te ky bleva gjalpë! – tha kasapi. – Kur nxora paratë për ta paguar, më kapi dorën dhe deshi të ma zhvaste gjithë qesen! Ja, edhe tani s’po ma lëshon, siç e sheh edhe zotrote! Ndaj erdhëm tek ju! Qesja me paratë është imja! Ç’domethënë kjo gjë, mor jahu!

Shitësi i bulmetit tha:

– S’janë aspak të vërteta këto që thotë ky! – Kasapi erdhi në dyqan të blinte gjalpë. Kur ia mbusha poçen plot, ai kërkoi t’ia këmbeja florinjtë me para letër. Dhe, kur unë i nxora ato, ai m’u vërvit, m’i mori dhe desh t’ia mbathte! Çudi e madhe! E kapa nga dora dhe e solla në gjyq.

Kadiu heshti dhe ua ktheu:

– I lini paratë këtu dhe ejani nesër!

Kur erdhi radha e Baukasit dhe e lypsarit, Baukasi tregoi ç’kishte ngjarë.

Kadiu pyeti lypsarin:

– Hë, po ti ç’thua?

– Gënjen ky! – iu përgjigj lypsari. – Unë po shkoja kaluar përmes qytetit, zotnia ishte ulur në një qosh. Më pa dhe m’u lut ta merrja në vithe. E mora, ç’t’i bëja, më erdhi keq, dhe e çova tek deshi. Por, më polli belaja! Nuk pranoi të zbriste! Më tha se kali qenkësh i tij! Tobe jarabi! S’është aspak e vërtetë!

Kadiu heshti u mendua pak dhe tha:

– Ma lini kalin këtu dhe ejani nesër!

Ditën tjetër u mblodhën më shumë vetë, për të dëgjuar vendimet e kadiut.

Të parët hynë dijetari dhe fshatari.

– Merre gruan tënde – i tha kadiu dijetarit – kurse fshatari të ndëshkohet me pesëdhjetë shkopinj bythëve!

Pastaj kadiu kërkoi kasapin.

– Paratë janë të tuat! – i tha, e duke e kthyer vështrimin nga shitësi i bulmetit, urdhëroi që edhe ai të ndëshkohej me pesëdhjetë shkopinj.

Së fundi, kadiu u bëri zë t’i afroheshin Baukasit e lypsarit.

Pyeti Baukasin:

– A mund ta njohësh kalin ti, në mes të njëzet kuajve të tjerë?

– Po! Menjëherë!

Pyeti lypsarin:

– Po ti?

– Edhe unë!

– Ec me mua! – i tha kadiu Baukasit.

Të dy hynë brenda në stallën e kuajve. Baukasi vajti pranë kalit të vet, që rrinte ndërmjet njëzet kuajve. Pastaj kadiu thirri në stallë lypsarin dhe e urdhëroi t’i rrëfente kalin. Lypsari e njohu dhe ia tregoi. Kadiu u kthye në vendin e tij.

– Kali është yti! – i tha Baukasit. – Shko e merre! Lypsari të ndëshkohet me pesëdhjetë shkopinj bythëvet!

Kadiu, pasi mbaroi punë, u nis të shkonte në shtëpi, ndërsa Baukasi e ndoqi pas.

– Si është puna, nuk të pëlqeu vendimi im? – e pyeti kadiu.

– Përkundrazi, mbeta shumë i kënaqur! – iu përgjigj Baukasi. – Por, doja të dija qysh e gjete se gruaja ishte e dijetarit, qysh e gjete se paratë qenë të kasapit dhe se kali është imi?

– Për gruan gjykova kështu! – iu përgjigj kadiu. – E thirra në mëngjes atë dhe i thashë: “Mbushe kallamarin me bojë shkrimi!“ Ajo e mori, e lau me shkathtësi dhe e mbushi me bojë, pa derdhur jashtë asnjë pikë. E, pra, mesa dukej, me atë punë qe mësuar. Nëse do të ishte e fshatarit, nuk mund ta mbushte me lehtësi. Pra, dijetari kishte thënë të vërtetën. Për paratë, e mora vesh kështu. I hodha ato qysh mbrëmë në një tas me ujë. Sot në mëngjes i pashë me kujdes. A kishte sado pak yndyrë sipër ujit? Po të ishin të shitësit të bulmetit, do të kishin njolla me yndyrë. Ndërsa nuk u dukën kurrfarë njollash yndyre. Kjo do të thoshte se kasapi kishte thënë të vërtetën. Për kalin çështja qe pak e ngatërruar. Pas teje edhe lypsari e njohu kalin ndërmjet njëzet kuajve. Por, ç’është e vërteta, unë ju mora në stallë, jo për t’ju hetuar juve, por për të parë se cilin prej jush do të njihte vetë kali. Kur i shkove ti pranë, ai ktheu kokën drejt teje dhe t’u afrua ta përkëdhelje. Kurse kur iu qas lypsari kalit, ai tendosi veshët i zemëruar dhe kërceu mbi këmbët e prapme. Ndaj u binda se i zoti i kalit ishe ti.

Atëherë Baukasi tha:

– Unë nuk jam tregtar, por mbreti Baukas. Erdha këtu për të parë dhe dëgjuar, se a ishin të vërteta ato që thuheshin për ty! Tani u binda se qenke kadi i mençur dhe i drejtë. Kërko ç’të duash dhe eja me mua, unë të gradoj në çast!

Kadiu u përgjigj:

– Qenke lodhur kot, madhëri! Unë nuk i dëshiroj gradimet dhe as paratë …