BE-ja dëshiron t’i japë fund epokës së vetos kombëtare – por është e komplikuar

Në një samit kritik në fillim të këtij muaji, udhëheqësit evropianë iu drejtuan një mjeti që do të dukej i paimagjinueshëm vetëm pak muaj më parë për të thyer një bllokim: lëshimin e borxhit të përbashkët të mbështetur nga buxheti i përbashkët për të mbajtur Ukrainën mbi ujë ndërsa lufta vazhdonte, shkruan euronews.

Truku? Ai anashkaloi nevojën për unanimitet midis shteteve anëtare, duke mbledhur ata që donin të punonin së bashku, ndërsa mbajti Hungarinë, Sllovakinë dhe Republikën Çeke jashtë marrëveshjes si kusht që ajo të ecë përpara, transmeton Telegrafi.

Duke vepruar kështu, BE jo vetëm që arriti të siguronte 90 miliardë euro për Ukrainën për vitin 2026 dhe 2027 siç kishte premtuar, por gjithashtu tregoi një rrugë të re përpara - një rrugë ku kërkesa e unanimitetit nuk ka më nevojë të pengojë koalicionet e të vullnetshmëve.

Kjo është thjesht e jashtëzakonshme për një bashkim shpesh të kufizuar nga vendimmarrja unanime. Gjithashtu ndërton një temë që po fiton vrull në Bruksel: gjetja e alternativave për të anashkaluar vetot kombëtare, veçanërisht kur ushtrohet nga Hungaria, e cila e ka bërë të drejtën e vetos pjesën qendrore të politikës së saj të Brukselit kur bëhet fjalë për Ukrainën - nga financimi i saj deri te kandidatura e Kievit për t'u bashkuar me BE-në.

Për të emetuar borxh të përbashkët në 24 vende, duke anashkaluar Budapestin, Pragën dhe Bratislavën, BE-ja përmendi parimin e "bashkëpunimit të zgjeruar" siç parashikohet në traktatet e saj. Ky është vetëm ndryshimi i fundit ligjor që Brukseli ka përdorur për të thyer një bllokim.

Kohët e fundit, ajo përdori gjithashtu Nenin 122 të traktateve, të miratuar me shumicë të kualifikuar, për të mbajtur të bllokuara për një kohë të pacaktuar në BE asetet e ngrira ruse të mbajtura në Evropë.

Deri atëherë, asetet ishin mbajtur nën një regjim standard sanksionesh, i cili funksiononte me unanimitet dhe për këtë arsye varej nga sigurimi i një po nga Hungaria dhe Sllovakia.

Ndërsa Neni 122 është formuluar në traktate si një mjet me anë të të cilit do të adresoheshin krizat e rënda ekonomike, plani për ta përdorur atë për të zhbllokuar fondet për Ukrainën ishte qartë një mënyrë për të anashkaluar shtetet anëtare të pabindura.

Është një shembull tjetër i një strategjie që blloku po përdor gjithnjë e më shumë për të anashkaluar vetot për çështje ku ekziston një konsensus pothuajse i plotë, një qasje që po fillon të japë rezultate - por jo pa rreziqe.

“Ne shohim një angazhim të drejtpërdrejtë nga ana e udhëheqjes së BE-së për të anashkaluar vetot e mundshme që vijnë nga Hungaria dhe Sllovakia dhe për të vendosur vendime të rëndësishme në bazë të votimit me shumicë të kualifikuar”, tha për Euronews, Dániel Hegedus, një drejtor rajonal i Fondit Gjerman Marshall.

“Nga ana tjetër, nuk mendoj se kjo është e paprekshme. As ligjërisht dhe as politikisht”, shtoi ai.

Sipas një liste të përpiluar nga lektori i University College London, Michal Ovádek, që nga viti 2011, në BE janë ushtruar gjithsej 46 veto nga 15 shtete anëtare në 38 çështje.

Hungaria ka vënë veton ndaj propozimeve të BE-së më shumë se çdo shtet tjetër anëtar në historinë e kohëve të fundit, me një total prej 19.

Polonia renditet e dyta me shtatë veto, ndërsa Sllovakia, e cila gjithashtu ka qenë shpesh në titujt kryesorë në të gjithë Evropën për vendimet kontraverse të kryeministrit Robert Fico, ka bllokuar dy vendime, të dyja këtë vit.

Hungaria ka vënë veton ndaj një numri të konsiderueshëm deklaratash të përbashkëta të politikës së jashtme, por gjithashtu ka bllokuar propozime për t'i dhënë mbështetje konkrete Ukrainës dhe për të filluar bisedimet zyrtare të pranimit në BE me Kievin.

Rezultati është se shumica e deklaratave të BE-së që mbështesin Ukrainën janë lëshuar në emër të BE-26, duke përjashtuar Hungarinë. Kjo nuk e ndryshon faktin se të gjitha shtetet anëtare mund të vënë veton ndaj vendimeve që kërkojnë unanimitet për ndryshime të mëdha politike.

Mikuláš Dzurinda, kryetari i qendrës kërkimore Martens Centre dhe ish-kryeministër i Sllovakisë, i tha Euronews se udhëheqës si kancelari gjerman Friedrich Merz dhe presidenti francez Emmanuel Macron tani mbështesin ndryshimet në rregullat e votimit të bllokut.

Por çdo veprim i tillë do të kërkonte një ndryshim të traktatit, i cili ndoshta do të kundërshtohej nga Hungaria - dhe potencialisht edhe nga shtete të tjera anëtare. Megjithatë, meqenëse përdorimi sistematik i fuqisë së vetos ka paraqitur një problem për BE-në për vite me radhë, Brukseli tani po kërkon zgjidhje më krijuese.

Një diplomat i BE-së, i cili foli për Euronews në kushte anonimiteti, tha se Komisioni Evropian tani po strukturon qëllimisht propozimet e tij në mënyrë që të shmangë kërkesën për pëlqim unanim nga shtetet anëtare.

Një përpjekje për të anashkaluar veton e mundshme nga Sllovakia dhe Hungaria ndodhi në maj të këtij viti me prezantimin e planit të REpowerEU, një paketë e hartuar për të hequr gradualisht importet e karburanteve fosile ruse deri në vitin 2027.

Në vitin 2022, BE vendosi sanksione mbi importet e naftës ruse pas pushtimit të plotë të Ukrainës nga Moska, por Hungaria dhe Sllovakia morën përjashtime. Këtë herë, Komisioni Evropian ka vendosur të heqë gradualisht karburantet ruse plotësisht pavarësisht kundërshtimit të Budapestit dhe Bratislavës.

Për ta bërë këtë, blloku ka zgjedhur një strategji pa veto: vetë plani rrugor nuk është ligjërisht i detyrueshëm, por legjislacioni për uljen e importeve të naftës dhe gazit do të miratohet me shumicë të kualifikuar në Këshillin Evropian. Hungaria dhe Sllovakia do të jenë të detyruara të heqin dorë nga gazi rus kundër vullnetit të tyre.

Të dy vendet kanë sinjalizuar tashmë se do të padisin BE-në dhe do të kërkojnë që masa të anulohet.

"Kjo nuk është hera e parë që BE-ja ka riklasifikuar masa që nuk mund të fitojnë mbështetje të mjaftueshme për t'u përcaktuar si sanksione", tha eksperti i së drejtës ndërkombëtare Tamás Lattmann.

"Kjo ka qenë në agjendë për vite me radhë: nëse masat nuk mund të vendosen në prokurimin e lëndëve të para ruse me regjime sanksionesh që nuk kanë konsensus, ato mund të riklasifikohen si tregti e jashtme ose diçka tjetër, dhe kjo bëhet një kompetencë e BE-së", tha Lattmann për podkastin Pirkadat.

Një burim në Komisionin Evropian i tha Euronews se Evropa gjithashtu mund të anashkalojë kundërshtimin nga shtetet anëtare duke miratuar një model të ngjashëm me Koalicionin e të Gatshmëve, një grup vendesh me mendje të ngjashme të gatshme të mbështesin Ukrainën.

Ish-Presidenti i Bankës Qendrore Evropiane, Mario Draghi, një zë shumë me ndikim në debatin evropian, ka folur në favor të këtij modeli, duke e quajtur atë "federalizëm pragmatik", pasi kushtet politike për një bashkim të vërtetë federal nuk ekzistojnë në BE për momentin.

BE-ja ka parë shumë shembuj se si vendet me të njëjtat mendime mund të përparojnë së bashku përmes bashkëpunimit vullnetar, midis tyre projekti Shengen dhe iniciativa të ndryshme në migrim dhe financë.

Kjo metodë është politikisht opsioni më i pranueshëm për vendet më të ngurra të bllokut, dhe BE-ja tashmë po vepron si një organizatë me shumë shpejtësi.

Modeli i Koalicionit të Gatishmërisë mund të zbatohet edhe për çështje përtej Ukrainës, duke u shtrirë në mbrojtje dhe financë. Kryetarja e Fondit Monetar Ndërkombëtar, Kristalina Georgieva, foli gjithashtu në favor të tij në një intervistë me Euronews, duke iu referuar atij si një format i dobishëm kur unanimiteti nuk mund të arrihet pavarësisht përpjekjeve me mirëbesim.

Një fushë ku shumica e kualifikuar mund të luajë një rol vendimtar është zgjerimi i BE-së.

Unanimiteti kërkohet gjithmonë për të miratuar fillimin e bisedimeve të pranimit dhe për të hapur çdo kapitull negociues. Në samitin e dhjetorit 2023, Orbán e hoqi veton e tij mbi bisedimet e pranimit të Ukrainës pasi la dhomën e udhëheqësve për një pushim, ndërsa shtetet e tjera anëtare e miratuan këtë veprim. Por që atëherë, ai ka bllokuar hapjen e kapitujve negociues, duke penguar bisedimet e pranimit.

Më parë këtë vit, Presidenti i Këshillit Evropian, António Costa propozoi ndryshimin e rregullave të zgjerimit për të përshpejtuar procesin, duke eliminuar vendimin unanim të kërkuar për secilin kapitull.

Por ndryshimet do të kishin kërkuar një ndryshim të traktatit, dhe kryeministri hungarez e hodhi poshtë shpejt idenë në samitin informal të Kopenhagenit në tetor.

Tani për tani, BE po përshpejton punën teknike mbi kapitujt negociues, duke synuar që pjesa më e madhe e punës të përfundojë sapo të jepet miratimi politik.

Komisionerja e Zgjerimit, Marta Kos i tha Euronews në samitin kryesor të BE-së se Ukraina është "teknikisht e gatshme" për të hapur grupet dhe se blloku duhet të jetë krijues në gjetjen e një zgjidhjeje për të.

Por siç është situata, nëse rregullat nuk ndryshohen ose Orbán nuk mund të bindet, përpjekja e Kievit për t'u afruar me BE-në do të mbetej në harresë.

Megjithatë, disa ekspertë paralajmërojnë se anashkalimi i shteteve anëtare kundërshtare në fusha të shumta të ndryshme mund të kthehet kundër BE-së.

Hungaria dhe Sllovakia kanë sinjalizuar tashmë se do të kundërshtojnë heqjen graduale të karburanteve ruse sipas kuadrit REPowerEU sapo të miratohet legjislacioni.

Komisioni përballet me të njëjtat rreziqe në lidhje me përdorimin e Nenit 122 për të zgjatur ngrirjen e aseteve ruse; sipas Hegedűs, Hungaria ka një shans për të fituar këto dosje.

"Sigurisht, ne e dimë se një vendim mund të pritet brenda 18 deri në 24 muajsh, dhe praktikisht, ne duhet të mbijetojmë dy muajt e ardhshëm. Pra, është një problem afatgjatë, praktikisht po e prish kanaçen", tha Hegedűs.

Megjithatë, anashkalimi i unanimitetit mund të paraqesë probleme të tjera. Dhe nuk është e qartë nëse të gjitha shtetet anëtare do të donin të shihnin fuqinë e vetos të gërryer me kalimin e kohës, pasi shpesh shihet si mjeti i fundit për të mbrojtur interesat kombëtare.

Të gjitha shtetet anëtare në një moment kanë kërcënuar të përdorin veton e tyre në Këshill. Gjithashtu shërben si një barazues midis shteteve anëtare më të vogla dhe më të mëdha, pasi siguron që anëtarët e çdo madhësie të caktuar të kenë fuqi të barabartë rreth tryezës së negociatave.

"Një fuqi vetoje është vija e fundit e mbrojtjes së interesave jetësore. Çdo rast anashkalimi ka çuar në një sërë problemesh të reja, shpesh në mosfunksionimin ose diskreditimin e vetë sistemit", tha Lattmann. /Telegrafi/