Abetarja unike si “regres” mbarëkombëtar

Në vitin 2015, opozita dhe shoqëria civile në Shqipëri arritën një fitore domethënëse në zmbrapsjen e një nisme qeveritare, e cila do të shënonte një hap mbrapa e do të sillte një dëm jo të vogël në arsim. Qeveria propozoi që tekstet alternative në shkolla t’i zëvendësonte me tekstin unik siç kishte qenë para v. 2006 (tekstet bazohen në programin mësimor e kurrikulat kombëtare që janë unike).

Në vjeshtë 2005, kur nisa detyrën si ministër Arsimi, për çdo lëndë në çdo klasë të arsimit parauniversitar aprovohej vetëm një tekst i një botuesi. Pasoja ishte klientelizmi, abuzimi e gjëra më të këqija në një treg me vlerë miliona euro. Por, më e rëndësishme, kjo situatë monopoliste dëmtonte cilësinë e arsimit. Duke qenë se gjërat ishin të paracaktuara, shumë autorë me aftësi e talent dhe botues me kapacitet nuk investoheshin në tekste shkollore cilësore e moderne. Njëlloj si ngathtësia e ekonomisë së planit krahasuar me ekonominë e tregut.

Reforma e Altertekstit përveçse tërhoqi investime të reja profesionale e financiare në librin shkollor, solli edhe një përmirësim tjetër për mësimdhënien: mësuesit kishin mundësi që p.sh. për kiminë e klasës së shtatë, nga tre apo katër tekste shkollore të certifikuar nga Ministria, zgjidhnin atë që gjykonin si më të përshtatshëm për nxënësit e tyre. Sepse, nxënësit e klasës së shtatë ndryshojnë nga viti në vit e nga krahina në krahinë. Natyrisht që zbatimi është më kompleks se ideimi dhe sa kohë isha ministër kishte shqetësime për ndonjë drejtor rajonal që tentonte të ndikonte zgjedhjen e mësuesve në favor të ndonjë botuesi. Këto gjëra ndodhin e do të ndodhin. Por, në tërësi, Alterteksti ishte një përmirësim i jashtëzakonshëm krahasuar me praktikën e mëparshme. Përmirësim kishte shënuar edhe në të gjitha shtetet evropiane ku aplikohej prej dy-tri dekadash.

Është vështirë të gjesh saktë pse qeveria donte të kthehej pas te monoteksti; problemet që ajo kritikonte, nëse gjithmonë mund të zgjidheshin me përmirësime të rregullave dhe zbatim efektiv të tyre.

Mbase donte t’u falte monopole të majme miqve biznesmenë. Mbase thjesht mllefi për të bërë të kundërtën e qeverisë së mëparshme. Dhe, vërtet Edi Rama, si shef opozite, kishte sulmuar me fjalor ekstrem e fundamentalist jo vetëm Altertekstin, por edhe reforma të tjera që ishin jo vetëm të dobishme, por edhe të vonuara, si p.sh. Matura Shtetërore në arsimin e mesëm e Procesi i Bolonjës në arsimin e lartë. Shpesh ai ishte zotuar t’i ç’bënte ato po t’i jepej mundësia.

Gjithsesi, qeveria nuk e imponoi dot monotekstin, por u mjaftua duke e reduktuar në tre numrin e teksteve alternative për çdo lëndë/klasë. Kjo ndodhi jo vetëm për rezistencën e opozitës dhe të shoqërisë civile, por më shumë në sajë të manovrimit të një numri deputetësh socialistë. Këta i njihnin mirë avantazhet e Altertekstit dhe e bindën qeverinë (d.m.th., Kryeministrin e ministrin) që të ndalte hovin antireformator e të lejonte të paktën tri tekste alternativë. Çka ishte një kompromis i arsyeshëm për rrethanat.

Fatin e Altertekstit në të njëjtin ligj nuk e pati arsimi bazë, i cili ndërkohë nga tetëvjeçar ishin bërë nëntëvjeçar (gjimnazi në v. 2008 ishte shkurtuar nga katër në tre vjet). Pas studimesh e konsultimesh të shumta në ministri kishim gjykuar se arsimi bazë lipsej të ndahej në ciklin e arsimit fillor gjashtëvjeçar dhe ciklin e sipërm trevjeçar. Ky ishte modeli edhe i shumicës stërmadhe të shteteve në Evropë e botë. Cikli fillor gjashtëvjeçar përshtatej më mirë me aftësitë konjitive të fëmijëve të asaj moshe; gjithashtu një periudhë gjashtëvjeçare e zvogëlonte mundësinë e braktisjes së shkollës. Qeveria nuk dha asnjë kundër-argument për 6/3; ajo nuk argumentoi përse cikli fillor lipsej të reduktohej në pesë vjet. Shpjegimi që dëgjuam nga ministria ishte se do të adaptoheshim me ciklet arsimore të Kosovës. Por, pse duhej që të ktheheshim në një sistem të arsimit bazë të papërshtatshëm dhe të mos prisnin që Kosova të adaptonte një sistem më të avancuar, ketë qeveria nuk e shpjegoi ndonjëherë. Thjesht e bëri.

Të gjitha këto m’u kujtuan kur dëgjova Kryeministrin Rama, që deklaroi para pak ditësh se nuk do të kishte më tekste alternative të abetares dhe që nga shtatori i vitit tjetër kjo e fundit do të kthehej në monotekst. Madje, ai avancoi më tutje dhe i propozoi kryeministrit kosovar Kurti që të dyja vendet të adoptonin një abetare unike.

Një abetare e vetme kombëtare e sidomos mbarëkombëtare tingëllon bukur: që nga Evëtari i Naum Bredhit (Veqilharxhit) në v.1844 ky koncept i nacionalizmit romantik shoqëroi Rilindjen Kombëtare si dhe shtetin shqiptar deri në fund të shekullit XX. Vetëm se ai është një simbolizëm që kishte kuptimin në atë fazë të kombit e shtetit si dhe të shkollës. Por, abetarja unike nuk është koncept arsimor i shekullit XXI. Fëmijëve shtatë vjeç në klasën e parë nuk u mësohet ndërgjegjja patriotike apo ajo qytetare. Kjo ndodh vite më vonë (për të realizuar edukim të njëjtë në Shqipëri e Kosovë mjafton që programet e kurrikulat të jenë të njëjta). Fëmijëve në klasë të parë u mësohet kryesisht fillesa e shkrimit dhe këndimit në gjuhën amtare. Dhe, kjo bëhet me tekste cilësore që mundësohen nga kontributet e lira e jo nga monopoli. Prandaj “abetarja unike mbarëkombëtare” nuk ka pse të na shitet sot sikur është gjysma e panjohur e amanetit të Gjergj Kastriotit në shtratin e vdekjes.

Fëmijët në klasën e parë në Shqipëri e Kosovë meritojnë abetaren më të mirë. Këtë ua ofron atyre konkurrenca e bazuar në standarde. Shpresoj që të paktën Kosova, e cila po e zbaton altertekstin, të mos pranojë një relikte pseudopatriotike që fsheh një monopolizim problematik.