Me zhvillimin e rrjetit 5G, erdhi fundi i dominimit kinez në sektorin e telekomunikimit në Maqedoni

Telekomi i Maqedonisë dhe A1 Maqedoni aktualisht janë duke punuar në modernizimin e të gjitha pajisjeve të telekomunikacionit për telefoninë mobile dhe futjen e rrjetit 5G në vend. Për dallim nga ndryshimet e mëparshme që i janë bërë gjenerimit teknologjik të infrastrukturës së telekomunikacionit, Maqedonia e Veriut, si vend anëtar i NATO-s dhe nënshkrues i programit “Rrjeti i pastër” (Clear Network) i iniciuar nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës, këtë herë vendosi të përjashtojë kompanitë kineze të teknologjisë nga zhvillimi i rrjetit 5G, shkruan Meta.mk.

Më 23 tetor 2020, ish-kryeministri Zoran Zaev dhe nënsekretari për Rritje Ekonomike, Energji dhe Mjedis në Qeverinë e SHBA-ve, Keith Krach, nënshkruan Memorandumin e Mirëkuptimit për Sigurinë e Teknologjive 5G, me të cilin Maqedonia e Veriut mori përsipër t’i harmonizojë politikat kombëtare të komunikimeve elektronike me politikat e BE-së dhe SHBA-së.

Në nënshkrimin e memorandumit më shumë se dy vjet më parë në Shkup, Maqedonia e Veriut dhe Shtetet e Bashkuara theksuan rëndësinë e inkurajimit të pjesëmarrjes së furnizuesve relevant dhe të besueshëm të harduerit dhe softuerit në tregun 5G, duke marrë parasysh vlerësimet e rrezikut dhe promovimin e kornizave që mbrojnë në mënyrë efektive rrjetet 5G nga qasja e paautorizuar nga palët e treta.

“Duke marrë parasysh avantazhet e komunikimit me valë nga gjenerata 5G, ky memorandum bashkëpunimi është i një rëndësie jetike për prosperitetin e ardhshëm të vendit tonë nga pikëpamja ekonomike, si dhe për sigurinë kombëtare”, tha kryeministri i atëhershëm Zaev në takim.

Menjëherë pas nënshkrimit të memorandumit, nga Ambasada e RP të Kinës në Shkup dolën me kumtesë zyrtare në të cilën fuqishëm e kundërshtuan hapin e këtillë, duke kërkuar nga SHBA që të ndalojnë të përzihen në “bashkëpunimin normal mes Kinës dhe Maqedonisë së Veriut”.

“Nga ndërhyrja në përhapjen e 5G në vendet e tjera deri te detyrimi i hapur i aleatëve për të mbyllur Huawei, disa politikanë amerikanë nuk kanë asnjë shqetësim për t’iu drejtuar fuqisë shtetërore për sa kohë që kjo fuqi mund të parandalojë bizneset kineze të fitojnë një avantazh në 5G,” thuhej në komunikatën e Ambasadës Kineze në Shkup pas memorandumit të nënshkruar.

Në hulumtimin “Kuptimi i mjeteve, narrativëve dhe ndikimeve të “fuqisë së butë” kineze në Maqedoninë e Veriut”, të Shoqatës ESTIMA dhe Fondacionit Konrad Adenauer, autorja Ana Kristinovska thekson se edhe përskaj asaj që diplomatët kinez në Maqedoninë e Veriut në masë të madhe deri më tani janë përmbajtur nga shfrytëzimi i retorikës së kundërvënies, megjithatë, reagimi për memorandumin e nënshkruar me SHBA-në në vitin 2020 ka qenë i ashpër.

“Reagimi më i fortë publik i Ambasadës deri më tani është shpallur pas nënshkrimit të Memorandumit ndërmjet Maqedonisë së Veriut dhe SHBA-së për bashkëpunim në iniciativën për rrjet të pastër të teknologjive 5G në tetor të vitit 2020. Por, zemërimi dukej se ishte tërësisht i drejtuar ndaj deklaratës së përfaqësueses së lartë amerikane”, thekson Krstinovska në hulumtimin për reagimin jashtëzakonisht të ashpër të Ambasadës së Kinës në Shkup.

Nga këndvështrimi i sotëm, Agjencia për Komunikime Elektronike (AKE) njofton për Meta.mk se memorandumi i nënshkruar me SHBA-në ishte iniciator i ndryshimeve në Ligjin për Komunikime Elektronike, ndryshimet dhe plotësimet e të cilit u miratuan në prill të vitit 2021.

“Me këto ndryshime, AKE mori detyrime shtesë në fushën e sigurisë së rrjetit. Ndryshimet në LKE parashikuan miratimin e akteve nënligjore për Metodologjinë për vlerësimin e profilit të rrezikut të furnizuesve dhe prodhuesve të pajisjeve të rrjetit, si dhe për Listën e komponentëve kritikë dhe pjesëve të ndjeshme të rrjeteve të komunikimit elektronik. Këto akte nënligjore janë miratuar nga AKE në vjeshtën e vitit 2021 dhe kanë filluar menjëherë të zbatohen”, njoftuan nga AKE.

Kjo agjenci, pas një procedure tenderimi të zhvilluar me sukses, më 11 korrik të këtij viti ka dhënë miratimet për përdorimin e radiofrekuencave për dy operatorët e rrjetit në vend për brezat e frekuencave 700 MHz dhe 3.6 GHz bazuar në kriterin që deri në fund të vitit 2023 një qytet maqedonas do të mbulohet nga 5G, ndërsa deri në fund të vitit 2025 korridoret kryesore të transportit do të mbulohen nga 5G. Deri në fund të vitit 2027, të gjitha zonat urbane duhet të mbulohen nga 5G dhe deri në fund të vitit 2029, të gjithë qytetarët duhet të kenë mundësinë të qasen në shërbimet e ofruara nga 5G në fushën e telefonisë celulare dhe internetit.

Telekom i Maqedonisë dhe A1 Maqedoni kanë kryer procedura për prokurimin e infrastrukturës së telekomunikacionit të domosdoshme për vendosjen e rrjetit 5G në vend, ku kompania suedeze Ericsson fitoi dhe tashmë filloi instalimin e stacioneve bazë të nevojshme dhe pajisjeve të tjera telekomunikuese në Maqedoninë e Veriut.

Megjithatë, të dy kompanitë janë të kujdesshme për të zbuluar nëse kompanitë kineze të telekomunikacionit, si Huawei dhe ZTE, janë përpjekur të marrin pjesë në tenderët tashmë të përfunduar. Telekomi i Maqedonisë tha për Meta.mk se procedurat e prokurimit i kryejnë në përputhje me procedurat e brendshme dhe në të njëjtën kohë respektojnë parimet e konfidencialitetit të ofertave, si dhe të ofertuesve.

Meta.mk tre herë me 7, 10 dhe 16 nëntor të këtij viti i ka dërguar pyetje A1 Maqedonisë për këtë temë me e-mail dhe ka tentuar të kontaktojë me personat përgjegjës për mediumet përmes telefonit, por deri në publikimin e tekstit nuk kemi përgjigje për pyetjet e parashtruara

Meta.mk në muajin nëntor ka tentuar të kontaktojë me tre profesorë nga Fakulteti i Inxhinierisë Elektrike dhe Teknologjive Informative të Universitetit “Shën Kirili dhe Metodi” dhe nga Universiteti “Nënë Tereza” në Shkup për të biseduar me opinionin profesionistë për këtë temë, por përkundër përpjekjeve me mjete elektronike dhe telefonike për të organizuar një takim apo për të marrë përgjigjet e pyetjeve me shkrim, profesorët megjithatë nuk donin të diskutojnë ndikimin e kompanive kineze të teknologjisë në infrastrukturën e telekomunikacionit në vend.

Agjencia për Komunikime Elektronike njofton se Telekomi Maqedoni e ka njoftuar zyrtarisht AKE-në se nga dhjetori i vitit 2022 do ta fikë rrjetin 3G. Megjithatë, institucionet dhe operatorët e Telekomit nuk kanë disponim të flasin për prokurimin e deritanishëm të rrjetit 3G dhe 4G në vend, i cili u krye nga kompanitë kineze të teknologjisë Huawei dhe ZTE.

Një pjesë e kësaj pajisje është ende në përdorim këtë vit, por burime të mirinformuara për Meta.mk shtojnë se njëri nga dy operatorët e Telekomit do të duhet të vazhdojë përdorimin e pajisjeve kineze për rrjetin 3G dhe 4G për një periudhë të caktuar nga viti 2023.

Në pyetjen për AKE-në se kur janë nënshkruar kontratat me dy kompanitë kineze në të kaluarën për realizimin e rrjetit 3G dhe 4G nga operatorët e Telekomit, Agjencia është përgjigjur se këto përgjigje duhet të kërkohen nga Telekom Maqedoni dhe A1 Maqedoni, sepse sipas Ligji për komunikime elektronike, ata nuk kanë asnjë detyrim të informojnë AEK-në për kontrata të tilla. Për këtë pyetje nuk morëm përgjigje direkte nga Telekomi i Maqedonisë, ndërsa A1 Maqedonia nuk iu përgjigj pyetjeve.

“Rrjeti i pastër” i SHBA-ve dhe beteja e teknologjisë jashtë vendit

Programi “Clean Net”, sipas Departamentit Amerikan të Shtetit, është qasja gjithëpërfshirëse e administratës amerikane për mbrojtjen e aseteve të vendit, duke përfshirë privatësinë e qytetarëve, si dhe informacionin më të ndjeshëm të kompanive nga ndërhyrjet e aktorëve keqdashës si Partia Komuniste Kineze, theksohet në ueb-faqen e Departamentit Amerikan të Shtetit.

“Rrjeti i pastër”, nënshkrues i të cilit është edhe Maqedonia e Veriut që nga viti 2020, synon t’i përgjigjet kërcënimit afatgjatë ndaj privatësisë së të dhënave, sigurisë, të drejtave të njeriut dhe bashkëpunimit parimor të imponuar në botën e lirë nga aktorë keqdashës autoritar. Sekretari amerikan i Shtetit, Michael Pompeo, më 5 gusht 2020 njoftoi zgjerimin e programit “Rrjeti i pastër”, i cili përfshin, ndër të tjera, dyqane të “pastra” të aplikacioneve celular në SHBA, aplikacione “të pastra” që do të parandalonin prodhuesit kinezë në telefonat inteligjentë nëpërmjet para instalimi ose vënia në dispozicion e disa aplikacioneve të pabesueshme.

Faqja e internetit e Departamentit Amerikan të Shtetit madje liston vendet që kanë rënë dakord për programin “Clean Net”, duke përfshirë Mbretërinë e Bashkuar, Suedinë, Poloninë, Estoninë, Greqinë, Letoninë, Rumaninë dhe Danimarkën, por theksohen edhe emrat e disa prej kompanive më të mëdha të telekomunikacionit në mbarë botën.

Nga cila kompani teknologjike do të blihen pajisjet për rrjetin 5G është një temë e mediave botërore që është raportuar rregullisht në dy-tre vitet e fundit. Në fund të nëntorit të këtij viti, Komisioni Federal i Komunikimeve i SHBA-së ndaloi importin dhe shitjen e pajisjeve të reja të telekomunikacionit nga Huawei dhe ZTE për shkak të shqetësimeve për sigurinë kombëtare të SHBA-së, raportoi BBC. Përveç këtyre dy kompanive kineze, ndalimi i importit dhe shitjes së pajisjeve vlen edhe për Hikvision, Dahua dhe Hitera, të cilat prodhojnë pajisje video survejimi dhe sisteme radio me dy lidhje dy drejtimëshe.

Reuters raportoi më 22 qershor të këtij viti në lidhje me një vendim nga një gjykatë suedeze e apelit, e cila mbështeti një vendim që ndalonte Huawei të shiste pajisje 5G në Suedi pasi rregullatori suedez i telekomunikacionit e ndaloi më parë Huawei të furnizonte pajisje 5G për kompanitë suedeze të Telekomit në vitin 2020 , duke përmendur shqetësimet e ngritura nga Shërbimi Suedez i Sigurisë.

Suedia u ka kërkuar kompanive të saj të telekomunikacionit që të heqin pajisjet e telekomunikacionit të blera nga Huawei dhe ZTE nga infrastruktura ekzistuese e vendit përpara 1 janarit të vitit 2025.

Këtë vit, Kanadaja njoftoi gjithashtu se do të ndalojë kompanitë kineze Huawei dhe ZTE që të punojnë në rrjetet 5G të kompanive të telekomunikacionit në këtë vend, raportoi BBC më 20 maj të këtij viti. Zyrtarët kanadezë thanë se masa do të përmirësonte shërbimet e internetit në celular dhe do të mbronte sigurinë e kanadezëve. Ky vendim u kundërshtua nga kompanitë kineze të teknologjisë, por një ndalim identik për pjesëmarrje në zhvillimin e rrjetit 5G tashmë është miratuar në Shtetet e Bashkuara, Mbretërinë e Bashkuar, Australi dhe Zelandën e Re, shkruan BBC. Vendimi i Kanadasë vjen pas konsultimeve me agjencitë e saj të sigurisë dhe aleatët e saj më të afërt, ndërsa Kina ka reaguar ndaj një vendimi të tillë duke e quajtur atë një “arsyetim për manipulim politik”.

Euroactive shkroi në fillim të këtij viti për politikat e ndryshme që shtetet anëtare të BE-së kanë ndaj furnizuesve të pajisjeve të telekomunikacionit 5G. Rregullat jokonsistente midis vendeve të BE-së në lidhje me inspektimin e furnizuesve të pajisjeve për rrjetin 5G përbëjnë një rrezik sigurie për BE-në, sipas Raportit të Gjykatës Evropiane të Auditorëve të publikuar më 24 janar të këtij viti.

Ndryshe, e gjithë tema është ngritur në nivel ndërkombëtar nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës, të cilat fillimisht kanë vënë në dukje mundësinë që Kina të përdorë pajisjet telekomunikuese të Huawei-it për spiunazh, për të cilën kompania është përgjigjur se ato nuk janë rrezik për sigurinë kombëtare të vendeve tjera që përdorin pajisjet e tyre. Shtetet e Bashkuara besojnë se për shkak të rendit ligjor të Kinës dhe sistemit njëpartiak, kompanitë kineze të teknologjisë të kryesuara nga përfaqësues të Partisë Komuniste Kineze nuk mund të refuzojnë një kërkesë për të dorëzuar informacionin që do të kërkonte qeveria kineze.

Këtë vit, Kanadaja njoftoi gjithashtu se do të ndalojë kompanitë kineze Huawei dhe ZTE që të punojnë në rrjetet 5G të kompanive të telekomunikacionit në këtë vend, raportoi BBC më 20 maj të këtij viti. Zyrtarët kanadezë thanë se masa do të përmirësonte shërbimet e internetit në celular dhe do të mbronte sigurinë e kanadezëve. Ky vendim u kundërshtua nga kompanitë kineze të teknologjisë, por një ndalim identik për pjesëmarrje në zhvillimin e rrjetit 5G tashmë është miratuar në Shtetet e Bashkuara, Mbretërinë e Bashkuar, Australi dhe Zelandën e Re, shkruan BBC. Vendimi i Kanadasë vjen pas konsultimeve me agjencitë e saj të sigurisë dhe aleatët e saj më të afërt, ndërsa Kina ka reaguar ndaj një vendimi të tillë duke e quajtur atë një “arsyetim për manipulim politik”.

Euroactive shkroi në fillim të këtij viti për politikat e ndryshme që shtetet anëtare të BE-së kanë ndaj furnizuesve të pajisjeve të telekomunikacionit 5G. Rregullat jokonsistente midis vendeve të BE-së në lidhje me inspektimin e furnizuesve të pajisjeve për rrjetin 5G përbëjnë një rrezik sigurie për BE-në, sipas Raportit të Gjykatës Evropiane të Auditorëve të publikuar më 24 janar të këtij viti.

Ndryshe, e gjithë tema është ngritur në nivel ndërkombëtar nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës, të cilat fillimisht kanë vënë në dukje mundësinë që Kina të përdorë pajisjet telekomunikuese të Huawei-it për spiunazh, për të cilën kompania është përgjigjur se ato nuk janë rrezik për sigurinë kombëtare të vendeve tjera që përdorin pajisjet e tyre. Shtetet e Bashkuara besojnë se për shkak të rendit ligjor të Kinës dhe sistemit njëpartiak, kompanitë kineze të teknologjisë të kryesuara nga përfaqësues të Partisë Komuniste Kineze nuk mund të refuzojnë një kërkesë për të dorëzuar informacionin që do të kërkonte qeveria kineze.

Kthehemi në tokën e Maqedonisë, nga Agjencia për Komunikime Elektronike thonë për Meta.mk se deri më tani në Maqedoninë e Veriut nuk është regjistruar rast i cenimit të privatësisë së qytetarëve apo grumbullimit të të dhënave personale përmes keqpërdorimit të pajisjeve.

5G nuk është temë bisede për mbrojtjen e të dhënave personale, por për përhapjen e dezinformatave

Në vend që të mbrohen të dhënat personale dhe privatësia e qytetarëve së bashku me sigurinë kombëtare nga spiunimi i mundshëm, në Maqedoninë e Veriut tema e rrjetit 5G tash e disa vite, kryesisht përmes rrjeteve sociale, po kthehet në përhapjen e teorive konspirative dhe dezinformatave për dëmin e 5G për shëndetin e qytetarëve.

Shërbimi i verifikimit të fakteve Vërtetmatësi vetëm në muajt e fundit të vitit 2022 ka zbardhur postime të publikuara në profile në Facebook që dezinformojnë se rrjeti 5G shkakton kancer te njerëzit ose se është shkaku i Covid-19. Pra, më 24 mars të këtij viti, u hodh poshtë pretendimi i rremë se rrjeti 5G i kombinuar me mikroçipe inekzistente në vaksina janë një përpjekje e kombinuar për të kontrolluar popullsinë e botës.

Një tjetër gënjeshtër në lidhje me 5G u konfirmua më 9 korrik, kur Vërtetmatësi paralajmëroi për përhapjen e një videoje të vjetër me dezinformata për lidhjen e virusit korona me rrjetin 5G. Më 23 korrik u publikua teksti i një rishikimi tjetër, me të cilin u dëshmua dezinformata e pavërtetë e një postim në Facebook që pretendonte se Covid-19 është pasojë e rrezatimit 5G. Postimet në Facebook që pretendojnë se rrjeti 5G shkakton kancer te njerëzit (19 tetor) ose se antenat e kamufluara të telekomunikacionit janë shfaqur në kaktuse në Shtetet e Bashkuara (5 gusht) gjithashtu u recensuan dhe u konfirmua që janë dezinformata.

Narrative të tilla dezinformuese për dëmtimin e shëndetit të njerëzve nga rrjeti 5G kanë vazhduar për një kohë të gjatë në vend, dhe më 31 maj 2020 u organizua një protestë para qeverisë maqedonase kundër “pandemisë së rreme të Covid 19, vaksinimit të detyruar dhe instalimit të antenave 5G”, por këto lajme të rreme, të paktën tani për tani, nuk shkaktuan probleme në punën e rrjetit 5G në Maqedoninë e Veriut.