Romani …

Nga: Ernesto Sabato

Për mua, romani është si historia dhe si protagonisti i saj, njeriu: një zhanër i papastër në shkallën më të lartë. I qëndron çfarëdo qartësimi dhe shkon përtej çdo kufizimi. Sa për teknikën, e konsideroj të ligjshme çdo gjë të dobishme për qëllimet që ndiqen dhe i konsideroj të paligjshme ato risi që bëhen vetëm për hir të risisë.

Kështu, kur njeriu i shekullit XX e ktheu vështrimin nga një botë e panjohur më parë, siç është nënvetëdija, ishte e pashmangshme dhe legjitime që të përdorej monologu i brendshëm. Në thelb, romani i sotëm synon eksplorimin e njeriut dhe, për ta arritur këtë, shkrimtari duhet të përdorë të gjitha instrumentet që ia bëjnë të mundur, pa u shqetësuar për koherencën dhe unitetin, duke përdorur ndonjëherë mikroskopin dhe ndonjëherë aeroplanin.

Do të ishte qesharake të vëzhgoje një mikrob me sy të lirë dhe të vëzhgoje një vend të tërë me mikroskop. Kjo është një nga të metat e të ashtuquajturve objektivistë dhe, në përgjithësi, e të gjithë atyre që përpiqen ta bëjnë atë zbritje ose udhëtim në thellësitë e kondicionit njerëzore me një mjet të vetëm: ia flijojnë të vërtetën dhe thellësinë trillit të metodës së vetme, kur duhet të ndodhë e kundërta; sepse asgjë në roman nuk duhet ta flijojë të vërtetën. Me një fjalë, janë dekadentë, siç ndodh sa herë që si parapëlqehet në vend të çfarë. Është njëlloj sikur, teksa të duhet që t’i biesh botës rretheqark për tetëdhjetë ditë dhe ke për qëllim të vetëm përmbushjen e këtij plani, nga mania puriste të vendosësh ta bësh vetëm me elefant ose vetëm me biçikletë, kur dihet se është po aq e paefektshme ta kalosh lumin me biçikletë sa edhe të ecësh në një rrugë të mirë me elefant. Misioni yt është që t’i biesh botës rretheqark për tetëdhjetë ditë, e jo që të rritësh prestigjin e elefantëve apo shitjen e biçikletave.