MIZAT

Nga: Horacio Quiroga
Përktheu: Erion Karabolli

Duke pastruar malin vjet, njerëzit prenë edhe këtë pemë, trungu i së cilës, i shtrirë sa gjatë gjerë, dergjet i heshtur përdhe. Ndërkohë që trungjet e tjerë, gjatë zjarrit për spastrim, u shuan me degë e me kore, ai qëndron ende i paprekur. Veç, në tërë gjatësinë e tij, një vazhdë e përcëlluar flet qartë për kërdinë e zjarrit.

Kjo ka ndodhur dimrin që sapo iku. Këtu e katër muaj të shkuar. Në mes të batërdisë, tharë e bërë eshkë, trungu i pemës, gjithnjë qëndron i shtrirë në një shkretim prushi të shuar. I ulur pranë tij, me shpinën mbështetur në të, qëndroj edhe unë, po ashtu, i heshtur. Në ndonjë vend të shpinës shtylla ime kurrizore është e thyer. Kam rënë mu aty, pasi, për dreq, jam përplasur te një kërçep. Ashtu siç kam rënë, qëndroj – më mirë të them i këputur në mes – i mbështetur te kjo pemë e shembur.

Ka pak, që ndiej një zhuzhitje të pareshtur – zhuzhitja e dëmtimit të palcës – që pllakos gjithçka, aq sa nuk ndjej as frymëmarrjen time. Duart nuk mund t’i lëviz dot, por njëri nga gishtat gati arrin të gërvisht hirin.

E qartë dhe e rëndësishme është që pikërisht në këtë çast jam i sigurt se, mu aty, rrafsh me tokën, jeta ime, qysh prej disa sekondash, është duke pritur të shuhet njëherë e mirë.

Kjo është e vërteta. Një e vërtetë që asnjëherë më parë nuk ishte shfaqur në mendjen time kaq e qartë. Gjithë të tjerat vallëzojnë e koloviten në një si vezullim të një uni tjetër timin, tejet të largët, në një të kaluar, e cila, po ashtu, nuk më përket mua. I vetmi perceptim i ekzistencës sime, flagrant si një goditje e fortë që bie heshtazi, është se nga çasti në çast do të vdes.

Po, kur? Ç’sekondë, çfarë çasti i tmerrshëm do të jetë ai, kur vetëdija, ende e etur për të jetuar, do ta braktisë një kufomë e do ta lërë të qetë?

Askush nuk afrohet në këtë përcëllimë: asnjë shteg mali nuk të sjellë aty prej ndonjë prone. Për njeriun e ulur atje, si edhe për trungun ku është mbështetur, shirat do të vijnë njëri pas tjetrit e do t’u lagin rrobat dhe koren, ndërsa diejt do t’u thajnë flokët e lëmyshqet, derisa mali të mugullojë përsëri e t’i bëjë njësh pemë e hi, kocka e lëkurë këpuce.

Dhe, në atë ambient të shurdhër, nuk dëgjohet asgjë, asnjë britmë, për të treguar se ç’po ndodh! Përkundrazi, përmes trungjeve dhe degëve të shqyera e të përzhitura nga flakët, tej e këtej, ngado që të hedhë sytë, kushdo mund të pikasë menjëherë njeriun jeta e të cilit është gati të ndalojë atje mbi shkrumbim, i tërhequr si një lavjerrës prej gravitetit të fuqishëm: aq i vogël është vendi që ai zë në përcëllimë dhe aq e qartë gjendja e tij: ai po vdes.

Kjo është e vërteta. Por, ç’vlerë ka ajo për kafshërinë e errët rezistente, për regëtimat dhe frymëmarrjen të kanosura nga vdekja, e ç’vlerë ka kjo e vërtetë përpara ankthit mizor në çastin kur kjo qëndresë e jetës dhe kjo torturë e tmerrshme psikologjike do të shpërthejnë si një bombë, duke lënë gjithandej mbeturina të një ish-njeriu me fytyrë të fiksuar përjetësisht përpara?

Dëgjoj zhuzhitjen që sa vjen e shtohet. Tani mbi sytë e mi ngrihet një vel i dendur mjegulle ku shquhen rombe të gjelbër. Dhe, befas, shikoj portën e një pazari maroken të rrethuar me mure, nga një kanatë e së cilës lëshohet harbimthi një tufë mëzash të bardhë, ndërsa në kanatën tjetër hyjnë duke vrapuar një radhë njerëzish pa koka.

Dua të mbyll sytë, por nuk arrij dot. Tani shikoj një dhomëz spitali ku katër mjekë miq ngulin këmbë të më bindin se nuk do të vdes. Unë i vërej në qetësi, ndërsa ata ia plasin gazit, ngaqë kuptojnë mendimet e mia.

Atëherë, – thotë njëri prej tyre, – nuk ju ngelet asnjë provë tjetër bindëse veç luzmës së mizave. Unë kam një.

– Miza?…

– Po, – përgjigjet, – miza të gjelbra eksploruese. Ju nuk e dini se mizat e gjelbra nuhatin kalbjen e mishit shumë më herët se një qenie të japë shpirt. Pacienti ende gjallë dhe ato, të sigurta, drejtohen te preja e tyre. Fluturojnë mbi të më nge, por pa e humbur nga sytë, sepse tashmë e kanë nuhatur vdekjen e tij. Është mënyra parashikuese më efikase që njihet. Për këtë unë kam përzgjedhur disa prej tyre me nuhatje shumë të mprehtë, që i jap me qira me çmim të lirë. Pre e sigurt, ku hyjnë ato. Kur të jeni vetëm, mund t’i vendos në korridor dhe të hap derën e kuvlisë që, ta themi troç, është një arkëmort i vogël. Atëherë, juve nuk ju mbetet më punë veç të ngulni sytë te vrima e çelësit. Në qoftë se hyn një mizë dhe ju e dëgjoni të zhuzhitë, të jeni i sigurt se gjithë të tjerat do të vërsulen drejt jush. I jap me qira me çmim të lirë.

Spital…? Papritur, dhoma e gëlqerosur, kutia e ndihmës së shpejtë, mjekët dhe buzëqeshjet e tyre davariten në një zhuzhitje…

Dhe, befas, gjithçka e qartë edhe për mua. Mizat!

Janë ato që zhuzhitin. Që kur u rrëzova, pa vonesë, u afruan drejt meje. Të megosura nga mjedisi përvëlues, nuk di se si, mizat kanë kuptuar se një pre e sigurt është aty pranë. Ato, menjëherë, me aftësitë e tyre të pakapshme prej nesh, kanë nuhatur dekompozimin e njeriut të ulur, mbase nga kundërmimi i palcës së shtyllës kurrizore të thyer. Janë drejtuar atje pa u vonuar dhe vërtiten rreth tij më nge, duke matur me sy përmasat e folesë, që fati sapo ua solli vezëve të tyre.

Mjeku kishte të drejtë. Shërbimi nuk mund të ishte më fitimprurës.

Por, ja që ky ankth dëshpërimi për të rezistuar fashitet dhe i lëshon rrugën një të papriture të dhimbshme. Tani nuk ndihem më një pikë e palëvizshme në tokë, i rrënjosur prej dhimbjeve torturuese. Ndiej se si po rrjedh prej meje vetë jeta, fryma e gjallë përreth, drita e diellit, pjelloria e çastit. I çliruar prej hapësirës dhe kohës, mund të jem kudo: këtu, atje, te kjo pemë, tek ajo zhukë. Tashmë, fare larg, si një kujtim i të qenit të dikurshëm, ende mund të shoh në fundin e një trungu një dordolec me sy të ngrirë, një kukull me vështrim qelqor dhe me këmbët direk. Nga gjiri i kësaj shpërhapjeje, e cila po bymehet prej diellit duke copëtuar vetëdijen time në një bilion thërrime, unë mund të ngrihem e të fluturoj, të fluturoj…

Dhe fluturoj, dhe ulem e prehem bashkë me shoqet e mia mbi trungun e rrëzuar, në rrezet e diellit që ofrojnë zjarrin e tyre veprës sonë të përtëritjes jetike.