Kthimi në tokën ku kam lindur

Nga: Anita Likmeta (“Huffpost Italia”)

Kthimi në tokën ku kam lindur, pas shumë vitesh, për mua ishte një eksperiencë që më ndikoi mjaft, një pështjellim ndjenjash me të cilat duhet të merrem sapo u ktheva në Itali.

Tirana nuk është më qyteti që mbaja mend: si një vajzë që e gjen vete grua, Tirana ka ndryshuar, është rritur në lartësi dhe pothuajse nuk e njoha. Megjithatë, krahas rrokaqiejve të reja dhe qendrës më të madhe tregtare Toptani, atje-këtu ka ende pjesë të urbanistikës hoxhiste. Si për të më kujtuar fëmijërinë e vështirë nga e cila shpëtoi ajo vajzë e vogël.

Duke ecur në rrugët e kryeqytetit ndesha fytyra te rrudhura të një jete që nuk ka qenë kurrë e lehtë, por edhe freskinë e një rinie që ka dëshirë të përfshihet, me shkëlqim në sy, me një vitalitet që më kujton atë të disa filmave italian të viteve 1960. Edhe pse oksidentalizmi mund të jetë i frikshëm, pasi e goditi shoqërinë si një tornado, pa u lënë kohë shqiptarëve të kuptonin se çfarë po ndodhte, është e dukshme gatishmëria për t’u përfshirë, për të rrezikuar të ardhmen në një botë të vështirë. Por, tashmë e hapur për mundësi të pafund.

Sheshi “Skënderbej”, tashmë e gjitha një zonë për këmbësorë, është një hapësirë e madhe: fëmijë që luajnë, këngëtarë në rrugë që të dhurojnë në çdo këngë të sheshit buzëqeshje dhe luajnë repertorin klasik të muzikës “arbëreshe”. Duke ecur në mes të sheshit, pamjet e memorialit siç e kisha njohur mbivendoset me ato që më dalin para syve, dhe teksa drekoj në një nga restorantet më në modë në kryeqytet, shikimi im është tej dritareve të mëdha të lokalit.

Dastid Miluka, me të cilin po drekoja, i konsideruar si një nga piktorët më të mëdhenj shqiptarë bashkëkohorë, më tregon statujën e heroit kombëtar dhe më tregon menjëherë kioskun ku qytetarët janë në radhë për t’u vaksinuar, duke më kujtuar se pikërisht atje, në vend të atij garnizoni për shëndetin publik, ishte ajo statujë e Enver Hoxhës, 30 vjet më parë, që ai dhe miqtë e tij studentë e hodhën poshtë dhe u tërhoqën zvarrë.

Fitorja në zgjedhjet e kreut të Partisë Socialiste Edi Rama është tema e ditës e të gjithëve që takoj. Ka nga ata që janë të kënaqur me të dhe nga ata që nuk janë. Në përgjithësi, qytetarët e Tiranës nuk janë entuziastë, ndërsa ata që jetojnë në periferi, veçanërisht fshatarët me të cilët kam pasur mundësinë të flas, e adhurojnë: ai është padyshim njeriu i tyre. Me pak fjalë, ndryshe nga demokracitë evropiane, e majta e qendrës këtu ende nuk duket se përkon me “bërthamën” e qytetit.

Gjëja e jashtëzakonshme për Tiranën, e kuptoj menjëherë, është se pushteti është me të vërtetë dy shtrëngime duarsh: politikanët, ose ata që punojnë për ta, nuk kanë arrogancën e atyre që kanë mbërritur. Shqiptarët janë një popull mikpritës, mua kurrë nuk më lanë të paguaj për një kafe. Mysafiri është i shenjtë në Shqipëri dhe, një mysafir, e kuptoj, jam dhe unë. E ndërsa unë jam një turist nga një cep i qytetit në tjetrin, nga një studio televizive në tjetrën, vë re fytyrat e njerëzve. Ato nuk kanë ndryshuar shumë.

E pranoj ftesën e rabinit shqiptar Yisroel Finman, në qendrën e kinemasë Pietro Marubbi – një piktor italian i natyralizuar shqiptar dhe mbështetës i Garibaldit i cili u përfshi gjatë kryengritjeve të Risorgimento në vrasjen e kryetarit të Piacenza duke e detyruar atë, në 1856, për të emigruar në Shqipërinë e Perandorisë Osmane. Qendra e filmit Marubbi ka një kopsht të mrekullueshëm, të mbushur me vepra të artistëve bashkëkohorë shqiptarë. Me rabinin ulemi dhe flasim për Shqipërinë e viteve të fundit, për lëvizjet studentore, për hebrenjtë që u shpëtuan nga populli shqiptar, për projektin për të ndërtuar së bashku një Muze Kombëtar të Holokaustit dhe në përgjithësi, për këtë demokraci të brishtë që i shohim të gjithë të përfshirë.

Fillon të bjerë shi dhe ne largohemi nga qendra e kinemasë dhe kopshti i saj i mrekullueshëm që hapet pranë Ministrisë së Financave dhe Tregtisë. Një rrugë provinciale na ndan nga ndërtesat e reja të ndërtuara vitet e fundit. Grumbuj betoni që dalin nga toka dhe që qytetarët shqiptarë i quajnë shtëpi. Nuk ka ekuilibër arkitektonik, ato janë ndërtesa të lindura në rritjen e plotë ekonomike të vendit: më kujtojnë spekulimet e ndërtimeve të Italisë gjatë bumit ekonomik. Ndërtesa pa identitet, pa histori: gri dhe të ngushta, njëra me tjetrën, sikur përpiqen të mos bien pavarësisht nga fakti se ato ende duken të reja. Në rrugë, qytetarët ngasin biçikleta, të tjerët në makina me një motor të manipuluar, me volumin e muzikës në maksimum. Njerëzit këtu po nxitojnë të shkojnë diku, të gjithë duken vonë. Përpiqem të shqyrtoj me kujdes fytyrat e tyre, në sytë e tyre unë ende shoh hutim dhe pak trishtim. Një grua e re vjen të më takojë, ajo është e veshur mirë. Ka një vështrim të dyshimtë. Ecën me taka super të larta. Mendoj në lartësinë e dhembjes së saj.

Dhe, së fundmi, takimi me Blendi Fevziun, prezantuesi më i njohur televiziv në Shqipëri, të cilin këtu e krahasojnë me Bruno Vespan. Një njeri shumë i sjellshëm. Fevziu, në studiot e RTV Klan, më tregon statujën e xhaxhait tim, piktorit Ibrahim Kodra, një emigrant në kohën e mbretit Ahmet Zogu i cili vdiq në Milano në vitin 2006. Dhe, kështu, përpara asaj statuje që riprodhon imazhet e pikturave të tij, unë rishikoj historinë time. Sepse arti, ashtu si filozofia, e parashikon jetën dhe hedh grepin e saj gjithnjë pak më larg, në një Shqipëri fantastike akoma për t’u shpikur.

Por, Tirana është një kryeqytet në zgjerim, puna e 30 vjetëve të fundit është e dukshme në rrugë, ndërtesa, parqe, klube të modës. Të ecësh nëpër rrugët e këtij qyteti nuk është më e frikshme. Në të vërtetë, dikush ka perceptimin e të qenit i mbrojtur.

Shqipëria po shkon drejt një epoke të re në historinë e saj dhe të gjithë janë të nevojshëm në këtë udhëtim. Në sytë e bashkatdhetarëve të mi këto ditë kam lexuar dëshirën për të jetuar, dëshirën për t’u larguar përsëri, për të zbuluar veten. Në fytyrat e qytetarëve shqiptarë kam lexuar shumë vlera, por mbi të gjitha pashë pjesëmarrje aktive në çështje politike: pjesëmarrja e qytetarëve të zakonshëm në diskutime në çdo lokal më preku. Të rinjtë shqiptarë janë të talentuar, të mirë, të hapur për të ardhmen dhe për lidhje të mundshme kulturore.

Në Shqipëri, këto ditë, nuk kam dëgjuar kurrë për ndonjë fjalë nënçmuese apo ofenduese. Racizmi nuk është ende në shtëpi këtu. Për pjesën tjetër, në këtë udhëtim kthimi në atdheun tim, ndjesia më qesharake që kam përjetuar ka të bëjë pikërisht me vëzhgimin se sa i ngjashëm është populli shqiptar me atë italian. I ngjashëm, sigurisht, por vetëm pak më i ri.

Të vetëdijshëm se mund të ndryshojnë gjërat: kjo është ndjenja që përmbledh tërë udhëtimin tim.

Mandati i tretë i Ramës mund të vulosë këtë rinisje të re nëse Evropa më në fund e kupton se është e nevojshme të rinisin negociatat e pranimit sa më shpejt të jetë e mundur. Sepse ekziston një forcë në popullin shqiptar që ende ju përfshin plotësisht dhe ju tërheq që të rimendoni veten si një individ në histori, si një qytetar i botës, si një qenie njerëzore në lëvizje. Unë besoj se kjo energji mund t’i shërbejë me të vërtetë Evropës dhe Italisë: vendi përballë nesh tani është edhe më afër. /ata/