Koraq: Serbia po hyn në një fazë të destabilitetit politik

Serbia po hyn në një fazë të paqëndrueshmërisë politike që sapo ka filluar dhe nuk do të ndalet, por është shumë e vështirë të thuhet se çfarë drejtimi do të marrë më tej, thotë Zharko Koraq, psikolog dhe ish-nënkryetar i Qeverisë së Serbisë në babinetin e Zoran Gjingjiqit në një intervistë për The Geopost.

Sipas tij, presidenti serb Aleksandar Vuçiq po e humb kontrollin.

“Ky nervozizëm që po tregon Vuçiq nuk është vetëm për shkak të këtyre krimeve monstruoze në Serbi, por edhe për shkak se atij po i kalon koha rreth problemit të Kosovës. Ai tashmë ka marrë një paralajmërim – një artikull në New York Times, që është një gazetë e pavarur, intelektuale, liberale dhe gazeta më me ndikim amerikan jashtë SHBA-së. Do të thotë ai mori një paralajmërim se janë në dijeni se çfarë po bën dhe nervozizmi është i madh: ai ka problemin e Kosovës, humbjen e kontrollit mbi atë që po ndodh në vend, krimet, natyrisht dhe së treti, ai ka një situatë shumë të keqe ekonomike në vend”, thotë Koraq.

“Takimi më i madh në histori” që Vuçiq paralajmëroi për 26 maj, sipas tij, është një shenjë se presidenti serb kishte frikë nga humbja e pushtetit.

“Para së gjithash, me këtë tubim, që është për të ardhur keq, ai po e rinovon traditën e Sllobodan Millosheviqit, i cili kishte ato mitingje të mëdha. Njëri prej tyre ishte në Ushçe kur shkrimtari Vitezoviq tha ‘populli ndodhi’ dhe kjo është hera e dytë që populli ndodh. Nuk ka funksionuar atëherë dhe nuk do të funksionojë as tani”, shton ai.

Koraq vlerëson edhe se askush nuk i kontrolloi serbët në Kosovë kaq sa Vuçiq.

“Ndoshta Millosheviqi në fillim të sundimit të tij, por kjo ishte një situatë tjetër. Kosova nuk ishte shpallur e pavarur atëherë, ajo teknikisht ishte ende pjesë e Serbisë dhe ish-Jugosllavisë”, shprehet Koraq.

Bashkëbiseduesi i The Geopost beson se Vuçiq ka bërë një gabim kardinal duke shantazhuar Perëndimin dhe Prishtinën duke i tërhequr serbët nga të gjitha institucionet.

“Serbët ishin në qeveri, parlament, kryetarët e komunave… Ai shkaktoi një krizë të madhe duke menduar se Perëndimi do të paraqiste një fakt të kryer dhe se Perëndimi do ta detyronte Kurtin që Asociacionin e Komunave Serbe ta shihte siç donte ai dhe jo ndoshta si do ta kishte bërë Kurti”, beson ai.

Koraq është i bindur se Vuçiq nuk ka ndërmend të pranojë dhe zbatojë Planin e Ohrit.

“Vuçiq nuk ka ndërmend të zbatojë Marrëveshjen e Ohrit, për të çdo zgjidhje për çështjen e Kosovës humbet në sytë e votuesve të tij. Dhe ai mendon vetëm për votuesit e tij. Vuçiq mban të ashtuquajturat fokus grupe dy herë në ditë, kjo është unike. Nuk kam dëgjuar që dikush ta bëjë këtë, ai si në mëngjes ashtu edhe në pasdite i shqyrton besnikët e tij politikë dhe e di se do të humbasë me çdo zgjidhje të çështjes së Kosovës”, thekson Koraq.

Ai shton se Serbia e ka humbur kartën ruse dhe Vuçiq e vërën këtë.

“Ai në të vërtetë nuk ka askund mbështetje politike. Paradoksalisht, ai ende mbështetet më së shumti nga SHBA-të dhe një pjesë e Evropës, duke pritur që ai të bëjë një lëvizje racionale, që do të thotë të bëjë përfundimisht një lloj marrëveshjeje me Kurtin. Dhe Perëndimi, po më mungon fjala e duhur, ne në psikologji e kemi një termin formësim – vazhdimisht po mundohen ta formësojnë, në serbisht do të thoshin ‘nutkaju ga’ (po e lusin tepër), për mendimin tim fare pa rezultat”, shton ai.

Koraq përfundon se ne nuk jemi një rajon prioritar as për Perëndimin dhe as për Evropën.

“Gjëja më e rëndësishme për Perëndimin në këtë moment është të mos ketë konflikt të armatosur dhe kjo është një pritshmëri tmerrësisht e ulët nga rajoni”, përfundon Koraq.

Intervista e plotë:

Presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, i cili ka të gjithë pushtetin në vend, ka caktuar për 26 maj “tubimin më të fortë në histori deri më tani” për mbrojtjen e lirive dhe vlerave demokratike. Nga kush po i mbron Vuçiq vlerat demokratike dhe a po frikësohet presidenti i Serbisë nga humbja e pushtetit?

Ai është padyshim i frikësuar dhe, si të gjithë politikanët autoritarë, i pëlqen të kontrollojë gjithçka. Fjalimi i tij është gjithmonë “Unë e di”, “Unë di gjithçka”, “Unë e di se për çfarë po flisni”… do të thotë kontroll i plotë. Kjo është, natyrisht, një humbje e qartë e kontrollit, ai u tremb, madje as i frikësuar, por ditën e parë dhe të dytë (pas dy tragjedive në Serbi) ishte në një gjendje shumë në afekt.

Para së gjithash, me këtë tubim, që është për të ardhur keq, ai po e rinovon traditën e Sllobodan Millosheviqit, i cili kishte ato mitingje të mëdha. Njëri prej tyre ishte në Ushçe kur shkrimtari Vitezović tha ‘populli ndodhi’ dhe tani kjo është hera e dytë e ndodhisë së popullit. Nuk funksionoi atëherë dhe nuk do të funksionojë as tani. Dhe sigurisht, mbi të gjitha, nga pikëpamja politike, është një manifestim i mbështetjes së tij të gjerë.

Natyrisht, të gjithë në Serbi e dinë se me autobusët e tyre do të vijnë njerëz nga të gjitha anët e Serbisë, se do të jetë një ardhje plotësisht e organizuar, se do të ketë qindra, ndoshta edhe mijëra autobusë, kështu që është një makinë shtetërore që e organizon atë dhe nuk mund të konsiderohet si mbështetje. Ai është trembur nga kjo shëtitje e qytetarëve të Serbisë dhe gjithçka që pason.

Dhe çfarë pason?

Pra, i rikthehemi populizmit sërish. Vuçiq është normalisht një demagog dhe populist si politikan dhe tani Serbia ka filluar të duket si një vend populist. Filloi me Millosheviçin, ngjarjet e njerëzve filluan me atë mitingun e famshëm në Novi Sad dhe ai në fakt u kthye në të vetmen formë politike që njihte si radikal i ri.

Shesheli pak a shumë e ka përkrahur gjithmonë Millosheviqin dhe nuk ka përgjigje tjetër për gjithçka që po ndodh. Ndaj Vuçiq nuk ka treguar ndjeshmëri ndaj viktimave, nuk ka nënshkruar librin e zisë, ka frikë të shkojë në shkollë se mos i fishkëllejnë. Në 11 vjet, ai nuk është përballur kurrë, në asnjë emision, me ndonjë politikan opozitar pak më popullor. Ai ka shumë frikë nga përballja me njerëzit që janë të zemëruar me të.

Serbia po hyn në një fazë të paqëndrueshmërisë politike, sapo ka filluar dhe nuk do të ndalet, por është shumë e vështirë të thuhet se çfarë drejtimi do të marrë. Prandaj, ai (Vuçiq) nuk e ka më mbështetjen që kishte dhe Serbia po hyn absolutisht në një fazë shumë të vështirë të destabilitetit politik.

Ju thatë se Vuçiq nuk është përballur me asnjë politikan opozitar. Dihet se Serbia ka kohë që quhet Rusia e Vogël, gjë që e tregojnë tregues të shumtë. Nëse, duke iu referuar ndërrimit të qeverisë, në Rusi thuhet edhe se ‘pas Putinit, Putini i ri’, çfarë mund të themi për Serbinë edhe pas Vuçiqit?

Nuk ka asnjë shans që dikush që është kaq teknolog i qeverisë, para së gjithash të kontrollojë plotësisht median, që tashmë është shenjë anti-demokracie dhe fakti që ai e organizoi partinë e tij në atë mënyrë që inkuadroi njerëzit që në fakt nuk kanë kualifikime të mjaftueshme, nuk kanë asnjë shans për të marrë postet që ajo parti ua mundësoi.

Prandaj, ata do ta mbrojnë atë parti, sepse ajo nuk është parti në radhë të parë e njerëzve të arsimuar. Është një parti njerëzish që kanë fituar shumë në jetë, sigurisht jo të gjithë, madje as shumica, falë faktit që janë në parti, sidomos në vende të vogla.

Pra, në këtë pikë ai po përpiqet të marrë mbështetjen e atyre që janë plotësisht të varur prej tij në lidhje me vendin e tyre të punës, standardin që ata kanë aktualisht. Nuk është Zoti e di se çfarë, por mjafton për Serbinë e gjorë – Vuçiq mendoj se është në një rrugë rënieje, nuk e pres të jetë kaq e shpejtë, por ai padyshim që po hyn në fund të karrierës së tij politike në pushtet.

Ne kemi parë një ton thuajse të koordinuar të qeverisë dhe opozitës në Serbi kur është fjala për Kosovën. Deri më tani, shumica e qeverive serbe i kanë përdorur serbët e Kosovës si një lloj karte për manipulim zgjedhor. Në anën tjetër, serbët nga Kosova nuk kanë qenë kurrë më keq sa i përket përfaqësimit. Kush është përgjegjës për zgjidhjen e përfaqësimit politik të serbëve të Kosovës – Beogradi apo duhet të vendosin vetë?

Askush nuk i kontrolloi serbët e Kosovës në këtë masë, ndoshta Millosheviqi në fillim të sundimit të tij, por kjo ishte një situatë tjetër, Kosova atëherë nuk ishte shpallur e pavarur, teknikisht ishte ende pjesë e Serbisë dhe pastaj e Jugosllavisë. Lista Serbe, e cila mbështetet nga Beogradi dhe drejtohet nga njerëz që kanë punë në Beograd dhe punë të mëdha, praktikisht dominon. Për mendimin tim, Vuçiq bëri një gabim kardinal duke shantazhuar Perëndimin dhe Prishtinën duke i tërhequr serbët nga të gjitha institucionet.

Serbët ishin në qeveri, parlament, kryetarët e komunave. Ai shkaktoi një krizë të madhe duke menduar se Perëndimi do të paraqiste një fakt të kryer dhe se Perëndimi do ta detyronte Albin Kurtin ta bëjë Asociacionin e Komunave Serbe ashtu si ai donte dhe jo ndoshta si do ta kishte bërë Kurti. Ai e bëri atë gabim, ai shkaktoi një krizë të madhe që bëri që Amerika të përfshihej më drejtpërdrejt në Kosovë.

Treshja nga BE-ja nuk arriti shumë, dhe pastaj u shfaq Eskobar, dhe Amerika është gjithmonë një fuqi e madhe, politikisht është një elefant i madh dhe nuk mund të pretendosh se nuk është aty, atëherë u arrit Marrëveshja e Ohrit.

Problemi është se Vuçiq nuk ka ndërmend të zbatojë Marrëveshjen e Ohrit, çdo zgjidhje për çështjen e Kosovës është e humbur për të në sytë e votuesve të tij. Dhe ai mendon vetëm për votuesit e tij. Vuçiq organizon të ashtuquajturat fokus grupe dy herë në ditë, është unike, nuk kam dëgjuar kurrë që dikush ta bëjë këtë. Ai merr në pyetje besnikët e tij politikë në mëngjes dhe pasdite dhe e di se do të humbasë me çdo zgjidhje të çështjes së Kosovës.

Plus, duke hapur të paktën pjesërisht problemin e Kosovës, ai, nëse mund të them kështu, mund të shfaqet gjithmonë si lider kombëtar, baba i kombit e kështu me radhë. Tani ka një “por” – në të njëjtën kohë, ai po frikëson Perëndimin, dhe duke pasur parasysh luftën në Ukrainë, nuk mendoj se ai e ka marrë sa duhet parasysh këtë, dhe gjëja e fundit që Evropa dhe SHBA duan është një konflikt në Evropën Juglindore, gjë që do t’i jepte edhe Rusisë disa mundësi për të ndërhyrë.

Unë mendoj se ai e ka vlerësuar gabim, ne nuk jemi askund për momentin. Marrëveshja që kemi pasur ditë më parë për personat e zhdukur, mendoj se është plotësisht e justifikuar dhe duhet të zbatohet. Vuçiqit iu dha një koncesion i madh nga Perëndimi se nuk duhej të nënshkruante Marrëveshjen e Ohrit, por kuptohet se e ka pranuar. Por, në thelb, ky nervozizëm që ai tregon nuk është vetëm për shkak të këtyre krimeve monstruoze, por edhe për shkak të mungesës së kohës për problemin e Kosovës. Ai tashmë ka marrë një paralajmërim – një artikull në Neë York Times, e cila është një gazetë e pavarur, intelektuale, liberale, gazeta më me ndikim amerikan jashtë SHBA-së.

Pra, ai ka marrë një paralajmërim se dihet se çfarë po bën dhe nervozizmi është i madh: ai ka problemin e Kosovës, humbjen e kontrollit mbi atë që po ndodh në vend, këto krime, natyrisht, dhe së treti, ai ka një shumë situatë e keqe ekonomike në vend.

Përveç kësaj, ndoshta ai është i vetëdijshëm se Rusia po humbet luftën në Ukrainë, megjithëse nuk dëshiron ta pranojë këtë?

Kjo me Rusinë është një gjë interesante. Nacionalistët serbë presin gjatë gjithë kohës që Rusia të shfaqet sërish si fuqi e madhe dhe t’u kthejë gjithçka. Çfarë do të thotë ta kthesh Kosovën me ndershmëri nuk mund ta përshkruaj, sepse sinqerisht pyetem, le të japë ai një teori, por atje jetojnë dy milionë njerëz, asnjëri prej të cilëve nuk dëshiron të jetojë në Serbi. Sinqerisht, në mënyrën më qëllimmirë, nuk e shoh këtë opsion, sepse shteti është popull, jo territor.

Por kjo është ëndrra e Dobrica Qosiqit, kjo është ëndrra e të gjithë nacionalistëve serbë – Rusia e madhe i ndihmon serbët. Sa mirazh është kjo, ne mund të flasim për këtë dhe çfarë mendojnë ata… dhe tani ka ndodhur që Rusia është plotësisht e izoluar, ka humbur plotësisht reputacionin e saj dhe do të jetë për 10-15 vitet e ardhshme, edhe nëse Perëndimi fillon tregtinë me Rusinë, reputacioni i tij është shumë i ulët. Pra, Serbia në fakt e humbi atë biletë ruse dhe Vuçiq e sheh atë, ai në fakt nuk ka askund mbështetje politike.

Nuk mund të jesh politikisht aktiv në këtë botë pa të mbështetur askush. Në fakt, në mënyrë paradoksale, ai ende është më së shumti i mbështetur nga SHBA-të dhe një pjesë e Evropës, duke pritur që ai të bëjë ndonjë lëvizje racionale, që është të bëjë një lloj marrëveshjeje me Kurtin. Dhe perëndimi, po më mungon fjala e duhur, ne në psikologji e kemi një term formim – ata vazhdimisht përpiqen ta formësojnë, serbisht do të thoshin ‘nutkaju ga’ (lusin shumë), për mendimin tim fare pa rezultat. Kjo ka ndodhur prej vitesh, por tani dalëngadalë po bëhet.

A mund të bëhet ujku qengj?

Mund t’ju jap shembuj shumë të çuditshëm, do të thosha vetëm se para krijimit të shtetit të Izraelit, Begin (Menachen), i cili ishte terrorist dhe Jaser Arafat, i cili ishte modeli i një terroristi, në fund, kur Marrëveshja u lidh, ata morën çmimin Nobel dhe çmimin e paqes. Jeta është e çuditshme, kjo është e mundur. Nëse pyetja juaj është se a presim ndryshim nga Vuçiq, për fat të keq, më duhet të them se nuk e pres atë nga ai.

Ai ka diçka thelbësore nga ajo periudhë radikale, dhe këto janë pikëpamjet e tij reale, megjithëse portretizohet vazhdimisht si një njeri dashamirës ndaj Perëndimit, ai dëshiron të shkojë në Perëndim, dhe në thelb, si të gjithë nacionalistët serbë, apo shumica, ai nuk ka besim në Perëndim, ai ka një qëndrim inferior ndaj Perëndimit, ai nuk i beson Perëndimit, ai mendon se është kundër interesave kombëtare serbe, dhe ndonëse, natyrisht, duhet të përpiqet shumë për të na treguar se si Rusia ishte në anën e Serbisë, herë ishte e herë jo.

Dhe të them të drejtën, Austro-Hungaria ose Gjermania dikur ndihmonin Serbinë, mund te hapim edhe temën se si perfundoi lufta serbo-bullgare dhe Bullgaria e cila arriti ne Nish kur ushtria serbe u mund, pra Austro-Hungaria e detyroi ne fakt. Bullgaria të tërhiqet.

Përfundimisht Serbia është shtet evropian, e ka vendin në Evropë dhe nuk ka politikë tjetër jashtë këtyre integrimeve evropiane, ky është thelbi. Tani e ka lënë edhe Rusia dhe kjo tregon se sa politikan i keq është Vuçiq, është një teknolog i shkëlqyer i qeverisë, por një politikan krejtësisht analfabet. Unë do ta pyesja ‘çfarë pret që të balancosh vazhdimisht’, sepse në fund do të përfundojë keq dhe tashmë po shkakton dyshime në Evropë, mbi të gjitha shtetet baltike dhe grupin e Vishegradit, përveç Hungarisë, Republikës Çeke dhe Sllovakinë.

Ju keni ngjallur dyshime si Rusia e vogël, Putin i vogël, ju vareni një ditë nga ato vende për integrimin evropian. A jeni i sigurt se do të keni gjithmonë mbështetjen e të gjithë BE-së, sepse disa nga ato vende kanë vërtet frikë nga Rusia.

Një sondazh i fundit nga Gallup tregoi një rënie të mbështetjes për SHBA në pothuajse të gjitha vendet e rajonit, me përjashtim të Kosovës. Si e shihni këtë?

Ata (Perëndimi) sigurisht që nuk e duan këtë, por kancelari gjerman Scholz tha se premtimet boshe padyshim që nuk funksionojnë më. Kështu tha Angela Merkel, prandaj filloi Procesin e Berlinit, por e la pushtetin disi të diskredituar për shkak të mbështetjes së saj ndaj Putinit. Një gjë është e sigurt, Biden nuk e ndryshoi politikën e tij sepse kishte probleme të tjera – kjo është gjendja e ekonomisë në Rusi, dhe mbi të gjitha Kina dhe roli i saj gjithnjë e më agresiv në Azi dhe lufta në Ukrainë.

Tani nuk ka asnjë përqendrim në rajon dhe ata nuk e konsiderojnë atë strategjikisht të rëndësishëm – atyre u intereson vetëm që të mos ketë luftë, të mos ketë konflikt, kjo është e vetmja gjë. Është për të ardhur keq, por problem është edhe BE-ja, e cila për momentin nuk ka ndërmend të zgjerohet, disa e quajnë lodhje nga zgjerimi, do të përdorja fjalë më të shëmtuara, por nuk do të flas për to.

Ja një shembull – Prishtinës vetëm së fundmi iu dha liberalizimi i vizave, dhe të gjitha vendet evropiane, përfshirë Ukrainën, e cila ka 55 milionë banorë, të gjitha kanë liberalizimin e vizave. Është e qartë se në këtë mënyrë nuk do të bëjnë presion dhe po diskriminojnë qytetarët e Kosovës. Mendoj se për momentin Evropa nuk ka një politikë veçanërisht aktive në rajon. Kjo vërehet mbi të gjitha në Bosnjë, ku gjithçka iu la Shmit, përfaqësuesit të lartë, në Mal të Zi, Evropë dhe SHBA dështoi plotësisht.

Ata ishin veçanërisht të magjepsur nga mundësia e humbjes së pushtetit të Gjukanoviqit, që ia nënshtruan gjithçka asaj, që për mendimin tim është një lloj analfabetizmi politik. Mendoj se duhet të shikoni se kush vjen, me çfarë idesh politike. Deri vonë, ata ishin relativisht pasivë rreth Kosovës. Pra, ne nuk jemi një rajon prioritar për Amerikën, por fatkeqësisht as për Evropën.

Evropa është disi në një lloj politike të jashtme pasive, a është arsyeja Brexit, a po ndryshon kjo, pak e djathta ekstreme po vjen në disa vende evropiane, disa vende demokratike si Danimarka. Mund të them se jemi paksa në bllokim në politikën botërore.

Sapo zbuluat atë që Janusz Bugajski paraqiti si shembuj evidentë të planit trepalësh të Brukselit dhe Uashingtonit për rajonin. Bugajski nuk e përjashton mundësinë e konflikteve të armatosura. Çfarë mendoni ju?

Andrej Plenkoviq (kryeministri kroat) ka një problem specifik – nuk ka aq shumë kroatë në BeH, dhe shumica e tyre sot jetojnë në Kroaci dhe shumica prej tyre janë pjesë e elektoratit të HDZ-së sot, ai është presidenti i HDZ-së. Pra, Plenkoviqi e ka problemin që ‘nolens volens’ duhet të merret me atë problem, sepse ai ka një problem me elektoratin e tij, një pjesë e të cilit është e djathta ekstreme, të cilën ai nuk e përfaqëson dhe të cilit i frikësohet.

Sa i përket Malit të Zi, gabimi tashmë është bërë dhe do të shohim se si do të shkojë më tej dhe është thjesht një dëshirë për ndryshim politik, mund ta kuptoj, por nuk mund të jetë kriteri i vetëm për të vlerësuar atë që po ndodh. Sa i përket Kosovës, duket se të gjithë janë pajtuar me faktin se Kosova do të mbetet pjesërisht e panjohur në Evropën e pesë vendeve dhe disi e izoluar.

Por ajo që i lejohet Ramës dhe Vuçiqit më magjeps pak. Është se Amerika e mbështet Ballkanin e Hapur, që në vetvete është shumë e paqartë, protagonistët janë të dyshimtë, as unë nuk kam besim në të, imagjinoni sa e besojnë disa në Mal të Zi dhe Bosnje.

Unë mendoj se Amerika po shkon në atë mënyrë shumë të thjeshtë të të menduarit se sapo të vendosen marrëdhënie të mira ekonomike, gjithçka do të zgjidhet. Më lejoni t’ju jap një shembull: Turqia dhe Greqia kanë marrëdhënie të shkëlqyera ekonomike, por nuk kanë marrëdhënie shumë të mira politike, shpesh në prag krize.

Ka shembuj të tjerë ku ekonomia nuk është kriter për marrëdhëniet politike. Amerika këtu ka një ide që është e gabuar. Ja një shembull: Serbia eksporton më së shumti në Bosnje-Hercegovinë dhe Kosovë, kështu që nuk shoh se ka marrëdhënie të shkëlqyera politike. Është një thjeshtësim amerikan dhe ndoshta kjo është arsyeja pse ata e mbështesin dhe procesi i Berlinit është ndalur.

Unë jam një pesimist i pjesshëm, gjëja më e rëndësishme për Perëndimin në këtë moment është se nuk ka konflikt të armatosur, dhe kjo është një pritshmëri tmerrësisht e vogël nga rajoni, por ata këtë e presin dhe deri tani është përmbushur. /The Geopost/