Rikthimi i filozofëve të famshëm

Brezi i TikTok-ut po rizbulon mendimtarë, si të lashtë ashtu edhe modernë, që mund të ndihmojnë të kuptojmë botën.

Nga: Nilanjana Roy / The Financial Times
Përkthimi: Telegrafi.com

Ndoshta qenia më e lumtur që kam takuar ndonjëherë është macja jonë më e re, Magnus Musafir, që kalon 80 për qind të kohës duke u kapardisur, duke ngrënë, bërë rrëmujë, fjetur, kërkuar përkëdhelje, vrapuar dhe kacavjerrë në perde, ndërsa 20 për qind e kohës së mbetur duke soditur çatinë në një përsiatje të thellë mbi Kuptimin e Jetës. Shumica e njerëzve nuk janë aq të mençur sa Magnus M-i; prandaj, kemi nevojë për filozofë.

TikTok-u, rrjeti social që pret disa komunitete të lulëzuara lexuesish, më njoftoi për herë të parë mbi rikthimin e filozofëve, si udhërrëfyes thelbësorë për jetën, te lexuesit në të njëzetat dhe të tridhjetat. Ata i bënë bestsellerë romanet e Albert Camusit, I muaji (1942) dhe Murtaja (1947), para dhe pas pandemisë së vitit 2019; ata shpërndajnë citate të Hannah Arendtit dhe analizojnë lidhjet e Martin Heideggerit me nazizmin.

Gjithashtu, kanë shndërruar në figura të kultit filozofët modernë si Slavoj Žižek – intelektuali publik marksist slloven – dhe Byung-Chul Hanin i cili kritikoi “nxitimin e ethshëm” të “shoqërisë së arritjeve” në librin e tij të vitit 2015, Shoqëria e shterimit, dhe dënoi fokusin e pashtershëm te rrëfimi si “histori për shitje” në Kriza e narrativës (2024). (Žižek mbetet i habitur nga fama e tij në TikTok, duke shkruar në një kolumne të fundit për The Spectator: “Disa herë jam tunduar të përgjigjem nën një pseudonim, duke sulmuar veten time”.)

Për adoleshentët dhe të rriturit, jeta moderne mund të ndihet gjithnjë e më furishme, një listë e pafundme detyrash që, në thelb, është e pamundur të përfundohen – dhe përgjigja për atë që përbën një jetë të mirë duket më e paqartë se kurrë në këtë epokë ndryshimesh të vazhdueshme.

Në mbarë botën, idetë, sfidat dhe këshillat e filozofëve mbi mënyrën se si të jetojmë dhe të mendojmë qartë, si dhe qartësia e tyre në interpretimin e një bote shpesh të pakuptueshme, duken gjithnjë e më të dobishme. Agnes Callard, filozofja amerikane, bën një thirrje bindëse për ta rikthyer filozofinë në qendër të jetës sonë në librin Sokrati i hapur: Rasti për një jetë filozofike (2025), duke e goditur lexuesin që në paragrafin e parë: “Ka një pyetje që po e shmangni. Edhe tani, ndërsa lexoni këtë fjali, jeni duke e shmangur atë”. Ne kemi jetë të ngarkuar, shkruan ajo, ditët dhe orët na kalojnë duke u marrë me punë, detyra, miqësi, fëmijë. “Jeta juaj është përplot. Nuk ka hapësirë për pyetjen: ‘Pse po e bëj gjithë këtë’”?

Në vend të kësaj, ajo na fton të ndalemi dhe të marrim si shembull Sokratin, filozofin grek të lindur në vitin 470 Para Krishtit, si udhëzuesin tonë, duke u përpjekur të bëjmë veprojmë më mirë. “Vetë ne nuk jemi në gjendje të mendojmë për gjërat më të rëndësishme, dhe në mënyrë të zakonshme e mbrojmë veten nga ky fakt i frikshëm. Të gjithë ne, madje edhe filozofët profesionistë, ecim nëpër jetë me iluzionin e një dijenie që na ndan nga të tjerët … Sokrati e rrëzoi atë barrierë”.

Callard flet drejtpërdrejt për atë që mund ta quajmë brezi Fleabag. Në serialin jashtëzakonisht të popullarizuar me të njëjtin emër, Fleabag i rrëfen një prifti mik: “Dua që dikush të më thotë çfarë të vesh çdo mëngjes. Dua që dikush të më thotë çfarë të ha. Çfarë të pëlqej, çfarë të urrej, për çfarë të zemërohem”. Frika që ajo shpreh – se ndoshta po e jeton jetën tërësisht gabim – është e përbashkët për brezin e milenialëve dhe brezin X. Vizioni sokratik i Callardit ofron një rrugëdalje që nuk është e lehtë dhe sipërfaqësore, që kërkon më shumë përpjekje sesa të mbash një ditar apo të postosh video në rrjete sociale, por që mund të ndihmojë njerëzit të ndryshojnë mënyrën e të menduarit.

Filozofë të tjerë flasin për ne duke shtruar pyetje të mëdha ose duke sjellë ide të vjetra në jetë. Në librin Injoranca dhe lumturia: Mbi dëshirën për të mos ditur (2024), politologu dhe historiani amerikan Mark Lilla ndihmon për të kuptuar pse faktet dhe argumentet e forta shpesh nuk arrijnë të ndryshojnë mendimet e njerëzve. Dëshira për të ditur, shkruan ai, dhe vetë procesi i të njohurit, “është një përvojë emocionale”, shumë më tepër sesa thjesht ndjesitë që i dërgojnë mesazhe trurit. “Ashtu siç mund të zhvillojmë një dashuri për të vërtetën që na ngacmon nga brenda, po ashtu mund të zhvillojmë një urrejtje ndaj së vërtetës që na mbush me një ndjenjë të zjarrtë qëllimi”.

Callard dhe Lilla trajtojnë çështjen e injorancës dhe kërkimin e së vërtetës në mënyra të ndryshme dhe interesante. Hanno Sauer, shkrimtari dhe filozofi gjerman, si dhe profesor i asociuar i filozofisë në Universitetin e Utrehtit, ndjek një qasje tjetër, duke përshkruar pesë milionë vjet histori njerëzore në një analizë të shpejtë dhe tërheqëse në librin Shpikja e së mirës dhe së keqes: Historia botërore e moralit (2024), përkthyer nga Jo Heinrich. Ai ofron shpresë për bashkëpunimin dhe zbulimin e vlerave të përbashkëta morale, duke iu referuar historisë së mënyrës se si njerëzit mësuan të punonin së bashku në kohët kur ishin thjesht më të zgjuarit ndër primatët, duke mbijetuar për miliona vjet në “hapësira të gjera të fushave me bar”.

Por, ai është gjithashtu realist, një qasje freskuese në një kohë të mbushur me sasi të tepruara të psikologjisë pozitive. Ai pranon se përparimi moral është i mundur, por jo i pashmangshëm: “Çdo arritje duhet të mbrohet nga forcat regresive të natyrës kokëfortë njerëzore, iracionalitetet e psikikës sonë dhe pamëshirshmëria e fatit”.

Filozofët nuk janë të prirur të shpërndajnë ëmbëlsira frymëzimi si ato që gjenden në Instagram; shumë prej tyre kanë mbajtur qëndrime praktike. John Locke, për shembull, ishte mjeku personal i Kontit të Shaftsbërit, i cili vetë ishte një filozof premtues, ndërsa Chanakya, një nga mendimtarët më të shquar të Indisë së lashtë, ishte këshilltar i perandorit Chandragupta Maurya dhe të birit, Bindusara, rreth vitit 300 Para Krishtit. Si një “fis” më vete, filozofët flasin drejtpërdrejt për nevojën moderne për të kuptuar botën. Të lashtë apo modernë, ata rrallë kanë të gjitha përgjigjet, por bëjnë pyetjet e duhura – gjë që mund të jetë pikërisht ajo që kërkojmë në këto kohëra. /Telegrafi/