Paraliza cerebrale është një çrregullim neurologjik që ndikon në lëvizjen, koordinimin e muskujve dhe posturën. Ajo shkaktohet nga dëmtimi i trurit në zhvillim, zakonisht para, gjatë ose menjëherë pas lindjes
Xhemile Sahiti-Canolli Fizioterapeute “Handicap Kosova” Tel: +383 45 412 301
Truri është një organ kompleks që funksionon si qendra komanduese e sistemit nervor. Ai përbëhet nga zona të ndryshme, secila përgjegjëse për funksione specifike, përfshirë kontrollin e lëvizjeve të vullnetshme, të folurit, perceptimin shqisor dhe proceset njohëse si të menduarit dhe kujtesa. Përveç këtyre, truri koordinon muskujt, ruan ekuilibrin dhe rregullon funksionet jetësore si frymëmarrja, rrahjet e zemrës dhe vetëdijen.
Në rastin e paralizës cerebrale, dëmtimi në zonat e trurit që kontrollojnë lëvizjen ndikon negativisht në zhvillimin motorik të fëmijës. Kjo nënvizon rëndësinë e një vlerësimi të hershëm neurologjik dhe ndërhyrjes së specializuar, siç është fizioterapia, që ka për qëllim të stimulojë aftësinë e trurit për të adaptuar funksionet përmes rrjeteve të tjera nervore.
Prindërit dhe kujdestarët duhet të informohen për rëndësinë e ndërhyrjes së hershme dhe të punojnë ngushtë me ekipin multidisiplinar (mjekë, fizioterapistë, etj.) për të ndërtuar një program rehabilitimi të përshtatur për nevojat individuale të fëmijës. Aktivitetet e përditshme, ushtrimet e kontrolluara të lëvizjes dhe stimulimi i vazhdueshëm mjedisor janë kyçe në ndihmën për zhvillimin e aftësive motorike dhe përmirësimin e cilësisë së jetës.
Shkaqet e paralizës cerebrale
Paraliza cerebrale lidhet me dëmtimin e trurit në zhvillim, shpesh gjatë periudhave prenatale, perinatale ose postnatale. Shkaqet mund të përfshijnë infeksione, çrregullime gjenetike, komplikime gjatë lindjes, lindje të parakohshme ose mungesë oksigjeni.
Qasjet e trajtimit
Megjithëse aktualisht nuk ekziston një kurë për paralizën cerebrale, ekzistojnë qasje të ndryshme për menaxhimin e simptomave dhe përmirësimin e cilësisë së jetës. Trajtimet përshtaten sipas nevojave individuale, duke marrë parasysh moshën, ashpërsinë e simptomave dhe gjendjen e përgjithshme shëndetësore. Disa nga qasjet më të zakonshme janë:
▪ Terapia fizikale
▪ Terapia profesionale (e punës)
▪ Terapia e të folurit
▪ Medikamentet
▪ Pajisjet ndihmëse
Etiologjia e paralizës cerebrale
Paraliza cerebrale është një grup çrregullimesh neurologjike që prekin lëvizjen, tonin e muskujve dhe koordinimin. Etiologjia, ose shkaku themelor, i paralizës cerebrale mund të ndryshojë midis individëve. Shpesh ndodh për shkak të dëmtimit të trurit në zhvillim, zakonisht para ose gjatë lindjes, por gjithashtu mund të rezultojë nga lëndimet e trurit në fëmijërinë e hershme. Këtu janë disa faktorë kryesorë që kontribuojnë në etiologjinë e sëmundjes:
Faktorët para lindjes
• Anomalitë prenatale të trurit: Disa keqformime ose anomali që ndodhin gjatë zhvillimit të trurit të fetusit mund të ndikojnë në strukturën dhe funksionin e tij normal, duke çuar në paralizë cerebrale.
• Faktorët gjenetikë: Në disa raste, mutacionet gjenetike ose çrregullimet e trashëguara mund të rrisin rrezikun për zhvillimin e paralizës cerebrale.
• Infeksionet: Infeksionet e nënës gjatë shtatzënisë, si rubeola, citomegalovirusi (CMV) ose toksoplazmoza, mund të shkaktojnë dëmtime të trurit tek fetusi në zhvillim, duke rritur rrezikun për paralizë cerebrale.
• Ekspozimi ndaj alkoolit ose substancave toksike: Përdorimi i substancave të dëmshme gjatë shtatzënisë mund të ndikojë negativisht në zhvillimin e trurit të fetusit.
• Pesha e ulët e lindjes: Foshnjat me peshë më të vogël se 2000 gram kanë një rrezik më të lartë për zhvillimin e paralizës cerebrale.
Faktorët gjatë lindjes (perinatalë)
• Lindja e parakohshme: Foshnjat e lindura para kohe, sidomos para javës së 32-të të shtatzënisë, janë më të rrezikuara për paralizë cerebrale për shkak të trurit të tyre të papjekur dhe më të ndjeshëm ndaj dëmtimeve.
• Asfiksia gjatë lindjes: Mungesa e oksigjenit gjatë procesit të lindjes mund të shkaktojë dëmtime serioze në tru, duke çuar në paralizë cerebrale.
• Infeksionet: Infeksionet që ndodhin rreth momentit të lindjes, si meningjiti ose encefaliti, mund të shkaktojnë inflamacion dhe dëmtime të trurit, duke shtuar rrezikun për paralizë cerebrale.
Faktorët pas lindjes
• Lëndimet traumatike të trurit: Goditjet në kokë, rrëzimet ose aksidentet në fëmijërinë e hershme mund të shkaktojnë dëmtime të trurit që çojnë në paralizë cerebrale.
• Infeksionet e rënda: Sëmundje të tilla si meningjiti, encefaliti apo temperaturat shumë të larta të zgjatura mund të dëmtojnë trurin dhe të shkaktojnë paralizë cerebrale.
• Goditja në tru (insulti): Një ndërprerje në furnizimin me gjak të trurit, për shkak të një mpiksjeje ose hemorragjie, mund të çojë në dëmtime të trurit dhe zhvillimin e paralizës cerebrale.
Diagnostikimi
Diagnostikimi i paralizës cerebrale (CP) përfshin një vlerësim gjithëpërfshirës që përfshin historinë mjekësore, ekzaminimin fizik, vlerësimin e zhvillimit dhe ndonjëherë teste shtesë. Hapat kryesorë të përfshirë në diagnostikimin e paralizës cerebrale janë:
▪ Teknikat imazherike
▪ Elektroencefalogrami (EEG)
▪ Testet dhe vlerësimet shtesë
▪ Vlerësimi multidisiplinar
Klasifikimi
Ekzistojnë tre klasifikime kryesore të CP sipas dëmtimit motorik: spastik, ataksik dhe diskinetik. Për më tepër, ekziston një lloj i përzier që tregon një kombinim të veçorive të llojeve të tjera. Këto klasifikime pasqyrojnë zonat e trurit që janë dëmtuar.
Paraliza cerebrale klasifikohet edhe sipas shpërndarjes topografike të spasticitetit të muskujve. Kjo metodë i klasifikon fëmijët si diplegjikë, hemiplegjik ose quadriplegjik.
Rehabilitimi Fizioterapeutik
Siç theksohet nga Gunel (2011), rehabilitimi pediatrik kërkon një qasje multidisiplinare (MDT) për të promovuar pavarësinë e fëmijës me dëmtim, si në aspektin funksional ashtu edhe në atë psikologjik, si dhe për të përmirësuar cilësinë e jetës si të fëmijës, ashtu edhe të familjes së tij. Fizioterapistët, të cilët shihen si “ekspertë të lëvizjes”, luajnë një rol kyç në këtë MDT.
Qëllimi kryesor i fizioterapisë, sipas Gunel (2011), është të mbështesë fëmijën me paralizë cerebrale në arritjen e potencialit të tij për pavarësi fizike dhe nivele të përshtatshme fitnesi brenda komunitetit, duke minimizuar efektet e dëmtimeve fizike dhe duke përmirësuar cilësinë e jetës së fëmijës dhe familjes së tij, e cila luan një rol të rëndësishëm në këtë proces.
Fizioterapia fokusohet në funksionin, lëvizjen dhe përdorimin optimal të potencialit të fëmijës, duke përdorur qasje fizike për të promovuar, ruajtur dhe rivendosur mirëqenien fizike, psikologjike dhe sociale në të gjitha mjediset ku fëmija jeton dhe vepron, përfshirë shtëpinë, shkollën, ambientet rekreative dhe komunitetin në përgjithësi.
Aftësitë motorike, lëvizshmëria funksionale, menaxhimi i deficiteve motorike, pozicionimi, qëndrimi ulur, kalimi nga pozicioni ulur në këmbë, ecja me ose pa pajisje ndihmëse dhe orteza, përdorimi dhe transferimi në karrige me rrota - janë të gjitha fusha në të cilat fizioterapisti punon, duke zbatuar një gamë të gjerë qasjesh fizioterapeutike për të ndikuar në aftësinë funksionale të fëmijës, të cilat do t’i shqyrtojmë më tej.
Qasjet e Trajtimit
Disa nga qasjet e trajtimit përfshijnë: trajtimin neurozhvillues, terapinë e lëvizjeve të nxitura nga kufizimet, zgjatjet pasive, përdorimin e “splint”-eve, ushtrimet funksionale, mbajtjen e peshave, etj.
Diskutim
Zgjedhja e mënyrës më të përshtatshme të ndërhyrjes dhe terapisë në rehabilitimin e paralizës cerebrale mbetet një ndër temat më të diskutuara në mjekësi. Megjithëse në përgjithësi pranohet qasja multidisiplinare, ekzistojnë mosmarrëveshje dhe debate lidhur me metodat dhe taktikat e veçanta terapeutike. Më poshtë paraqiten disa nga çështjet kryesore që shpesh bëhen objekt diskutimi:
Modalitetet terapeutike: Rehabilitimi i paralizës cerebrale përfshin një spektër të gjerë modalitetesh terapeutike, si fizioterapia, terapia profesionale dhe terapia e të folurit. Nevojitet një balancim i kujdesshëm i intensitetit dhe shpeshtësisë së seancave terapeutike, duke u bazuar në nevojat dhe objektivat individuale të pacientit. Si rezultat, efikasiteti dhe përparësia e qasjeve të ndryshme mbeten çështje të diskutuara.
Intensiteti i terapisë dhe kohëzgjatja e seancës: Ka debat rreth intensitetit optimal dhe kohëzgjatjes së seancave terapeutike. Sfida qëndron në gjetjen e ekuilibrit midis ofrimit të mjaftueshëm të terapisë për të nxitur përparim dhe shmangies së mbingarkesës apo kufizimit të pjesëmarrjes në aktivitete të tjera. Diskutimet fokusohen në përcaktimin e shpeshtësisë dhe kohëzgjatjes më të efektshme të trajtimit.
Bashkëpunimi dhe puna ekipore: Theksohet rëndësia e bashkëpunimit ndërmjet profesionistëve të kujdesit shëndetësor, si terapistë, mjekë dhe specialistë të tjerë. Diskutimet përqendrohen në nevojën për komunikim të efektshëm, bashkëpunim ndërdisiplinor dhe koordinim të kujdesit, me qëllim ofrimin e një qasjeje holistike dhe të integruar ndaj rehabilitimit.
Qasja e individualizuar: Është thelbësore që strategjia e rehabilitimit të përshtatet sipas nevojave unike të secilit person me paralizë cerebrale. Debatet shpesh përfshijnë rëndësinë e vendosjes së objektivave të personalizuara, hartimit të planeve specifike të trajtimit dhe adaptimit të teknikave terapeutike në përputhje me dëmtimet dhe kufizimet funksionale individuale.
Mosha e rritur: Me kalimin e personave me paralizë cerebrale në moshën e rritur, shtrohen diskutime për mënyrat më të mira për të nxitur pavarësinë, mundësitë për punësim dhe përfshirjen aktive në komunitet. Ekzistojnë pikëpamje të ndryshme mbi vlerën e terapisë së vazhdueshme në këtë fazë të jetës dhe nevojën për mbështetje të vazhdueshme rehabilituese.
Është e rëndësishme të theksohet se këto diskutime dhe debate janë pjesë e përpjekjeve të vazhdueshme brenda komunitetit mjekësor për të përmirësuar dhe optimizuar qasjet rehabilituese për personat me paralizë cerebrale. Në fund të fundit, qëllimi është përmirësimi i rezultateve funksionale, maksimizimi i pavarësisë dhe rritja e cilësisë së jetës, duke u mbështetur në praktika të bazuara në prova dhe në vendimmarrje të përbashkët. /Telegrafi/
