Siç do ta keni vënë re, ka një sasi të tmerrshme budallallëku sot në botë. Sa për të marrë një shembull, kini parasysh parimin që gazetari Josh Marshall e quan “brisku i Trumpit”, bazuar në rregullin filozofik të njohur si brisku i Occam-it: kur përpiqesh të zbërthesh veprimet e presidentit, shpjegimi më idiot që mund të të vije në mendje është gjithmonë më i mundshmi për të qenë i vërtetë!
Ndonjëherë thuhet se duhet të jemi mirënjohës për udhëheqësit budallenj, përderisa të paktën marrëzia e tyre e bën jetën më pak të rrezikshme. Imagjinoni nëse ata do të ishin mjaft të fokusuar dhe të mençur për të vënë në zbatim idetë e tyre më të liga! Por, kjo nuk ishte pikëpamja e ekonomistit të ndjerë italian, Carlo Cipolla. Në vitin 1976 ai botoi një ese e cila po fiton shumë vëmendje sot, në epokën e Trumpit. “Ligjet Themelore të Budallallëkut Njerëzor” sjellin prova të shumta dhe alarmante se njerëzit budallenj janë shumë më të rrezikshëm nga sa mendojmë.
Cipolla ka një përkufizim teknik të një personi budalla: dikush “që i shkakton humbje një personi [ose grupi] tjetër, ndërsa vetë nuk merr asnjë përfitim, e madje vetes mund t’i shkaktojë humbje” – e kundërta e një “banditi” i cili ndjek fitime egoiste me kosto për të tjerët.
“Ditë pas dite, me një monotoni të pandërprerë, ne ngacmohemi në veprimtarinë tonë nga individë budallenj, që shfaqen papritur në vendet më të papërshtatshme dhe në momentet më të vështira”, shkruan ai.
Një pjesë e problemit është që ne supozojmë se lloje të caktuara njerëzish – njerëz të arsimuar, njerëz të pushtetshëm, profesionistë të veshur me kostume, njerëz me të cilët biem dakord me politikisht – nuk mund të jenë budallenj. Në fakt, Cipolla insiston se budallallëku shfaqet njëtrajtësisht në të gjitha segmentet e popullsisë. Por, jobudallenjtë nuk e kuptojnë këtë, kështu që ata janë të dënuar që të shastisen pa pushim: “Gjithmonë dhe në mënyrë të pashmangshme, të gjithë e nënvlerësojmë numrin e budallenjve në qarkullim”.
Ajo që i bën budallenjtë kaq të rrezikshëm është se ju nuk mund t’i referoheni interesit të tyre vetanak për të parashikuar ose shpjeguar veprimet që bëjnë.
“Një person inteligjent mund të kuptojë logjikën e një banditi”, shkruan Cipolla. “Veprimet e banditit ndjekin një model racionaliteti: racionalitet i keq, nëse doni, por sërish racionalitet”. E, nuk ndodh kjo me budallenjtë (disa nga politikat e Trumpit duket se llogariten për të përfituar personalisht, por me shumë prej tyre nuk ndodh kështu: pse të shkaktojë tensione të pakuptimta diplomatike apo të bëjë deklarata që e bëjnë fajtor në lidhje me Rusinë?)!
Rezultati çoroditës është se budallallëku ka fuqi – dhe budallenjtë fitojnë avantazh – për shkak se rregullat e zakonshme të strategjisë nuk zbatohen. Për shkak të sjelljes çoroditëse të budallenjve, nuk mund të parashikohen të gjitha veprimet dhe reagimet e tyre dhe pa kaluar shumë kohë ti tërhiqesh në goditjet dhe lojën e budallait.
Ka një lloj rehatie të akullt në një botë të udhëhequr nga të ligtë, një fakt ky i cili mund të shpjegojë magjepsjen pas teorive konspirative: ato na bëjnë të ndiejmë se kontrollin e kanë njerëz të rritur, edhe nëse janë të ligë. Budallallëku nuk e ofron një ngushëllim të tillë. Është shqetësues të mendosh që ka lajme të tmerrshme të cilat nuk i shërbejnë interesit të askujt. Dhe se përpjekjet tona për të kuptuar se çfarë po ndodh, apo çfarë mund të ndodhë, janë të garantuara të dështojnë – sepse ne përpiqemi të kuptojmë rregullat e lojës, kur problemi i vërtetë është se nuk ka fare të tilla. /Oliver Burkeman/The Guardian/Përgatiti në shqip: Bota.al/
Promo
Reklamo këtuLufta Prigozhin - Putin
Më shumëNga Rubrika
Tri vjet të arratisur në një nga rajonet ‘më të egra të botës’: Historia e babait dhe tre fëmijëve nga Zelanda e Re
Kamala Harris është në gjendje të shkëlqyer shëndetësore – thuhet në një letër të mjekut të saj
Putini “po refuzon telefonatat me Scholz të Gjermanisë”, thotë Berlini
Uragani Milton merr formën e frikshme të 'kafkës' pak çaste përpara se t'i afrohet Floridas
Brenda kampit stërvitor të legjionit ndërkombëtar që luftojnë përkrah ushtarëve ukrainas kundër agresionit rus
Pamjet nga droni zbulojnë shkallën e përmbytjeve në Florida
Policia amerikane arreston një 28-vjeçar, kishte eksploziv të mjaftueshëm për të rrafshuar një lagje të tërë
Sondazhi i ri për zgjedhjet amerikane nga Wall Street Journal, i referohet shteteve kyçe
Sa do t'i kushtojë Floridas dëmi i shkaktuar nga uragani Milton?
104.5m² komfort – Banesë luksoze me pamje tërheqëse për zyret e juaja
Investoni në të ardhmen tuaj – bli banesë në ‘Arbëri’ tani! ID-140
Shitet banesa në Fushë Kosovë në një vendodhje perfekte – 80.5m², çmimi 62,000Euro! ID-254
Ideale për zyre – në qendër të Prishtinës lëshohet banesa me qira ID-253
Bli shtëpinë e ëndrrave tuaja në Prishtinë – ZBRITJE në çmim, kapni mundësinë tani! ID-123
Atletet e famshme Reebook vijnë me zbritje t’hatashme
Kreativiteti i fëmijëve tuaj fillon me këtë tabelë të zezë nga Vitorja – Përfitoni 20% zbritje ekskluzive
A don me u dok si zotni këtë sezon të dasmave?
Kompletoje look-un me 50% zbritje
Rahatoj kamt’ qysh është ma s’miri këtë verë
Më të lexuarat
Arda Guler nga Turqia i dërgon mesazh Carlo Ancelottit për minutazhën te Real Madridi
Çfarë janë uraganet, sa të rrezikshëm janë dhe çfarë mund të ndihmojë në zbutjen e dëmeve?
Mbi 160 mijë euro, 696 kilogramë mjaltë e 250 kilogramë fasule ia gjejnë në shtëpi – Policia arreston të dyshuarin në Ferizaj për kontrabandë e tregti të ndaluar
Pamje nga vizita e Jakup Krasniqit te varri i vëllait, më pas i takon familjarët në fshatin e tij
Kaloi 50 mijë konkurrentë në audicion - kush është Nora Tushi, shqiptarja që po mahnit jurinë gjermane
Berisha: Do të dalin audio-incizime të tjera, do të na vijë turp