Çfarë fshihet prapa konfliktit Armeni-Azerbajxhan?

Më 12 korrik, provinca Tovuz e Azerbajxhanit, që ndodhet në kufirin me Armeninë, u vu në shënjestër të forcave armene.

Si pasojë e këtij sulmi u martirizuan 7 ushtarë azerbajxhanas. Ndërkaq në konfliktet pasuese të shkallës së vogël, të dyja palët pësuan humbje jetësh.

Ndërsa Armenia akuzoi Azerbajxhanin, zyrtarët azerbajxhanas thanë se sulmi ishte “një provokim armen”.

Ky konflikt, i cili për një kohë të gjatë ishte joaktiv, solli përsëri në rendin e ditës të politikës ndërkombëtare tensionin midis Armenisë dhe Azerbajxhanit.

Në vitin 1992 forcat armene dhe ato paraushtarake të mbështetura nga armenët pushtuan pothuajse 20 për qind të territorit të Azerbajxhanit, përfshirë rajonin e Karabakut dhe shtatë provinca përreth.

Me miliona turq azerbajxhanas u dëbuan nga shtëpitë e tyre dhe tani ata jetojnë si të zhvendosur brenda vendit, ndërsa dhjetëra-mijëra të tjerë humbën jetën.

Një marrëveshje armëpushimi u nënshkrua në vitin 1994 dhe që atëherë konflikti cilësohet si “i ngrirë”.

Sidoqoftë, konflikti intensiv 4-ditor në prill të vitit 2016 la pas 200 të vdekur.

Në fillim të verës së vitit 2018, forcat azerbajxhanase filluan një operacion për të marrë nën kontroll rrethinat e fshatit Gunnut, që është një fshat strategjik në rajonin malor të Republikës Autonome të Nahçevanit, pjesë e territorit të Azerbajxhanit.

Këto dy ngjarje kanë qenë ndryshimi i vetëm në rajon që nga viti 1994.

Sulmi i fundit në Tovuz nënkupton hapjen e një perdeje të re në konfliktin Armeni-Azerbajxhan.

Ky konflikt tani ka dalë jashtë kornizës së të qenurit një konflikt lokal si në vitet e kaluara, dhe ai duhet parë si një pjesë e rëndësishme e konkurrencës gjeopolitike të shtrirë në tërë rajonin, që përfshin edhe Rusinë, Iranin dhe Turqinë. Në këtë kontekst ka shumë arsye që qëndrojnë prapa sulmit në rajonin Tovuz.

Arsyeja e parë është se konkurrenca rajonale po përpiqet të shtrihet në vijën e Kaukazit.

Këtu është e dobishme të kujtojmë se Rusia ushqehet nga konflikti midis dy vendeve.

Ky konflikt i ofron Rusisë një mundësi të re për të forcuar influencën e saj në rajon.

Edhe pse Rusia ka formuar strategjinë e saj kryesore mbi Armeninë, ajo mbetet furnizuesi më i madh i armëve si për Armeninë, ashtu edhe për Azerbajxhanin.

Paqëndrueshmëria në rajon është një arsye e rëndësishme që i ofron Rusisë një mundësi të re për shitjen e armëve të dyja vendeve.

Irani është një tjetër aktor rajonal i përfshirë në konfliktin Armeni-Azerbajxhan.

Afria e Iranit me Armeninë, armiku kryesor i Azerbajxhanit, gjithashtu e shqetëson Bakun.

Gjatë luftës së Karabakut në fillim të viteve 1990, Irani u radhit pranë Armenisë si një mënyrë për të margjinalizuar rolin e Azerbajxhanit në rajon.

Tregtia mes Armenisë dhe Iranit arriti në shifra rekord në vitin 2019.

Presidenti Hasan Ruhani gjatë vizitës në Armeni vitin e kaluar kishte thënë: “Ne i kushtojmë një rëndësi të veçantë zhvillimit dhe zgjerimit të marrëdhënieve me mikun dhe fqinjën tonë Armeninë në të gjitha fushat”.

Natyrisht edhe Turqia për arsye historike dhe kulturore është aktori më i rëndësishëm i rajonit dhe qëndron pranë Azerbajxhanit.

Mundësia që Rusia ka vendosur të përshkallëzojë tensionin në rajonin e Kaukazit Jugor me qëllim për të tërhequr vëmendjen e Turqisë nga Siria dhe Libia, e bën edhe më të rëndësishëm pozicionin e Turqisë.

Nëse marrim parasysh ndikimin e Rusisë mbi udhëheqjen e Erevanit mund të themi se kjo është e mundur.

Përveç konkurrencës rajonale në fjalë, prapa konfliktit qëndrojnë edhe arsyet ekonomike.

Fshati Agdam, i cili u mor në objektiv [nga armenët], ndodhet shumë afër tubacioneve të mëdha të naftës dhe gazit që lidhin rajonin Kaspik me tregjet evropiane dhe ndërkombëtare të energjisë dhe ndodhet në zemër të Euroazisë.

Nëse shikojmë hartën, dallojmë se për transportin e energjisë dhe tregtisë mes Evropës dhe Azisë ndodhen vetëm 3 rrugë dhe ato kalojnë nga Irani, Rusia ose Azerbajxhani.

Ky korridor i vogël tregtar, i cili është vetëm 100 kilometra i gjerë, njihet si “Boshllëku i Genxhes” dhe mban emrin e qytetit Genxhe, që është qyteti i dytë më i madh i Azerbajxhanit dhe ka qenë një qendër kryesore tregtare në Rrugën e Mëndafshit.

Rajoni ku është fokusuar pjesa më e madhe e konflikteve të fundit ndodhet në mes të Boshllëkut të Genxhes.

Aktualisht, ekzistojnë tre tubacione kryesore të naftës dhe gazit që anashkalojnë Rusinë dhe Iranin në mënyrë të konsiderueshme dhe që kalojnë nëpër “Boshllëkun e Genxhes”.

I pari është tubacioni Baku-Tbilis-Xhejhan, i dyti Baku-Supsa dhe i treti është tubacioni i Korridorit Jugor të Gazit.

Kabllot me fibra optikë, linjat hekurudhore si një autostradë e rëndësishme që lidh Evropën Perëndimore me rajonin Kaspik kalojnë nëpër Boshllëkun e Genxhes.

E thënë haptazi, sulmi ndaj provincës Tovuz synon drejtpërdrejt këtë ekuacion gjeo-ekonomik.

Sikur Rusia të donte të shtrëngojë edhe Evropën, edhe Turqinë për shkak të situatës në Libi dhe Siri, Boshllëku i Genxhes do të ishte mënyra më e mirë për ta bërë këtë.

Ndërkaq ka shumë arsye që Armenia ta përdorë këtë dhe të shqetësojë Azerbajxhanin, si nga aspekti i politikës së brendshme ashtu edhe nga aspekti i përkeqësimit të situatës ekonomike.

Tensioni Armeni-Azerbajxhan është lajmëtari i një krize të re rajonale. Për këtë arsye është e nevojshme që çështja të ndiqet nga afër dhe të përgatitemi për mundësinë e thellimit të konfliktit. /TRT/

Analizë e profesorit të asociuar Murat YEŞİLTAŞ, Drejtor i Studimeve të Sigurisë pranë Fondacionit për Kërkime Politike, Ekonomike dhe Sociale (SETA) në Ankara, në lidhje me zhvillimet e fundit në Azerbajxhan.