Në Ditën Ndërkombëtare të Personave me Aftësi të Kufizuara, Shoqata “Handicap Kosova” rikujton sfidat e përditshme të komunitetit, ngre zërin për realitetin e heshtur të mijëra familjeve, duke kërkuar dinjitet, përfshirje dhe mbështetje të vërtetë nga institucionet
Sot, më 3 dhjetor, Kosova i bashkohet botës në një moment reflektimi. Përballë nesh qëndron një komunitet i madh në numër, por shpesh i padukshëm në realitetin e përditshëm - një komunitet që na mëson çdo ditë se çfarë do të thotë qëndrueshmëri, guxim dhe dinjitet. Dita Ndërkombëtare e Personave me Aftësi të Kufizuara nuk është një vijë e shënuar në kalendar, por një kujtesë e gjallë se barazia nuk është favor, as përfshirja privilegj - ato janë të drejta themelore. Respekti ndaj njeriut nuk duhet të jetë aspiratë, por normë.
Sipas OBSH-së, mbi një miliard njerëz në botë jetojnë me aftësi të kufizuara. Në Kosovë, edhe pse mungon një evidencë e plotë dhe e përditësuar, studimet ndërkombëtare tregojnë një realitet të qartë: një raport i vitit 2020 vlerëson se numri i personave me aftësi të kufizuara mund të variojë nga 170 mijë deri në 255 mijë qytetarë, ndërsa burime të tjera sugjerojnë se rreth 8 për qind e popullsisë së vendit jeton me një formë të aftësisë së kufizuar. Por, në shumë raste, sfida më e madhe e tyre nuk është vetë aftësia e kufizuar; sfida e vërtetë janë barrierat që u ndërton shoqëria përballë: infrastruktura e pakalueshme, shërbimet e pakta e të fragmentuara, izolimi social, mungesa e mbështetjes së qëndrueshme dhe një plagë e heshtur që rëndon përditë - mungesa e zërit në vendimmarrje.
Në këtë ditë, flet Jakup Vitia, jo vetëm si Drejtor Ekzekutiv i Shoqatës “Handicap Kosova”, por si njeri që për vite me radhë ka parë nga afër dhimbjen, mundin dhe shpresën që mbajnë mbi supe mijëra familje në mbarë vendin. “Dita e sotme nuk është thjesht një datë”, thotë ai. “Është një thirrje e qartë morale: barazia nuk është dhuratë, është e drejtë. Përfshirja nuk është privilegj, është detyrim. Dinjiteti nuk është opsion, është baza e gjithçkaje.”
Ai shton me theks: “Në të gjitha këto 25 vite punë, kam parë më shumë forcë dhe durim tek personat me aftësi të kufizuara sesa në shumë institucione që flasin për ta. Njerëzit tanë nuk kërkojnë lëmoshë. Ata kërkojnë të drejtën e tyre. Kemi prindër që qëndrojnë mbi dy dekada në dyert e shtetit për një përfitim më dinjitoz. 3 Dhjetori është një pasqyrë dhe ajo pasqyrë nuk tregon atë që duam të shohim, por atë që duhet të ndryshojmë urgjentisht.”
“Handicap Kosova” - aty ku nevoja takohet me dinjitetin
Në një vend ku shpesh mungojnë strukturat, “Handicap Kosova” është bërë strukturë më vete: strehë për të papriturit, derë e hapur për të harruarit dhe mbështetje për ata që nuk kanë askënd tjetër. Prej më shumë se dy dekadash, kjo shoqatë punon çdo ditë me fëmijë, të rinj e të rritur me aftësi të kufizuara; me prindër që shpesh janë në kufijtë e rezistencës; me motra, vëllezër e gjyshe që kujdesen natë e ditë për një familjar; me njerëz që kanë lënë pas punën, kohën personale dhe shpesh edhe mirëqenien e tyre, vetëm që dikush i tyre të mos ngelet pas.
Në këto hapësira, Z. Vitia ka parë më shumë se kushdo. “Kam parë fëmijë që luftojnë me buzëqeshje; kam parë prindër që ngrihen sërish, edhe kur nuk kanë më fuqi; kam parë kujdestarë që qëndrojnë natë e ditë, edhe kur sistemi ua kthen shpinën. Dhe nga kjo përvojë e përditshme, më është bërë e qartë se njerëzit tanë nuk kërkojnë lëmoshë, nuk kërkojnë mëshirë. Ata kërkojnë vetëm atë që u takon - të drejtat e tyre.”
Në qendër, infermierja Kimete Shabani e sheh realitetin çdo ditë. Ajo nuk flet nga zyra, por nga dhomat e terapisë. Ajo dëshmon: “Shumë fëmijë kanë nevojë për terapi, pajisje, trajtim të vazhdueshëm. Dhe shpesh shoh prindër që nuk dinë nga t’ia fillojnë. Ka raste kur terapitë ndërpriten vetëm sepse familja nuk mund ta përballojë koston. Ka fëmijë që humbin potencial jo për shkak të diagnozës, por për shkak të mungesës së shërbimeve. Si infermiere, kjo më dhemb. Si qytetare, kjo më revoltën.
Fjalët e saj e bëjnë më të qartë se sistemi nuk mund dhe nuk duhet - të presë më, përcjell Telegrafi.
Një realitet i dhembshëm që nuk mund të fshihet më
Në terren, ku shoqata takon përditë familje, realiteti është i pamëshirshëm. Mungesa e mbështetjes, izolimi dhe trajtimi i pabarabartë nuk janë teori, janë përditshmëri. Shumë persona me aftësi të kufizuara trajtohen si kategori e padukshme. Ata janë shpesh më të varfër, më të izoluar dhe më të pambrojtur sesa çdo grup tjetër. Dhe gjithçka kjo ndodh jo për shkak të gjendjes së tyre shëndetësore, por për shkak të mungesës së vëmendjes shoqërore, institucionale dhe vullnetmirëve.
Në qytetet tona, trotuaret vazhdojnë të jenë grackë e jo mundësi. Shkollat shpesh janë të paarritshme, ndërtesat publike pa rampa funksionale. Transporti publik në shumë raste, as që e njeh këtë kategori.
Psikologia e Shoqatës, Vlera Ukmata, e përshkruan këtë realitet me fjalë të thjeshta, por të rënda sa gurët: “Për shumë fëmijë, pengesa më e madhe nuk është çrregullimi i tyre. Është stigma, është izolimi, është frika e shoqërisë për t’i pranuar.” Ajo shton me një dhembje që e njeh vetëm kush punon çdo ditë me këta fëmijë: “Trauma sociale, mbyllja, etiketimi, ndikojnë drejtpërdrejt në zhvillimin e tyre. Shpesh prindërit më pyesin: ‘A do ta pranojë shoqëria fëmijën tim?’ Dhe është tronditëse që kjo pyetje vazhdon të bëhet ende në vitin 2025.”
Shërbimet shëndetësore mbeten një tjetër sfidë e madhe: qendrat janë të pakta, listat e pritjes të gjata dhe kostot e terapisë shpesh tejkalojnë mundësitë reale të familjeve. Ekonomia shtëpiake rëndohet më tej nga pajisjet asistuese, barnat dhe trajtimet e domosdoshme, të cilat, ndonëse jetike, mbeten të paarritshme për shumë prej tyre.
Punësimi? Ende një ëndërr e largët, jo për mungesë aftësish, por për mungesë mundësish.
Në sektorin e projekteve, Fatos Novokazi e sheh këtë gjithnjë e më qartë: “Fonde të pamjaftueshme, barriera administrative dhe pak investime konkrete. Të kërkosh mbështetje për shërbime thelbësore nuk duhet të jetë betejë. Por është. Ne punojmë, aplikojmë, sensibilizojmë, por institucionet duhet të ecin me ritmin e nevojave reale.”
Kujdestarët familjarë - zemra e çdo beteje, por të lënë në harresë
Askush nuk mban barrë më të rëndë sesa kujdestarët familjarë, ata që qëndrojnë pranë personit me aftësi të kufizuara çdo orë, çdo ditë, çdo vit. Nënat, baballarët, motrat, vëllezërit e tyre janë heronj të heshtur, të cilët shpesh sakrifikojnë gjithçka, ndërsa marrin pak ose aspak mbështetje.
Ata nuk kanë pushime, nuk kanë ditë të lehta, nuk kanë orar. Edhe vetë shëndeti i tyre shpesh dëmtohet. Dhe shpërblimi? Minimal. I pamjaftueshëm. Ata meritojnë më shumë, shumë më shumë.
Kërkesat - thirrje që duhet të dëgjohen
Në emër të shoqatës dhe gjithë komunitetit që përfaqëson, Jakup Vitia artikulon një varg kërkesash që nuk janë më thjesht apel, por domosdoshmëri jetike për mijëra qytetarë. Ai thekson se është koha urgjente për rritje të buxhetit dhe përfshirjen e fondeve të dedikuara që mundësojnë mbështetje reale e të qëndrueshme, për sigurime të plota shëndetësore e shoqërore për kujdestarët familjarë që mbajnë barrën më të rëndë, si dhe për hapjen e qendrave funksionale rehabilitimi me staf profesional dhe shërbime të qasshme për çdo qytetar të këtij komuniteti. Vitia nënvizon se aksesueshmëria në institucionet publike duhet të jetë standard i padiskutueshëm, ndërsa politikat e punësimit dhe mbështetja ekonomike duhet të jenë dinjitoze dhe të prekshme në jetën e përditshme të familjeve.
Ai shton me mirënjohje se, edhe pse Shoqata vepron në disa qytete të Kosovës, vetëm Komuna e Prishtinës ka arritur, muaj më parë, për herë të parë pas 25 vitesh, t’i sigurojë “Handicap Kosova”-s një hapësirë të dedikuar pune dhe aktivitetesh - një hap që ai e vlerëson thellësisht dhe shpreson se do të vazhdojë. Me një ton të qartë apelues, Vitia u bën thirrje kryetarëve të komunave të tjera që të ndjekin këtë shembull, sepse në shumë nga këto qytete ekipi ende operon në kushte të pafavorshme, me qira ose në ambiente shtëpiake, ku mungesa e hapësirave të përshtatshme jo rrallë cenon edhe dinjitetin e shërbimit.
3 Dhjetori, jo festë, por pasqyrë
3 Dhjetori nuk është ditë për slogane. Nuk është ditë e dekorimeve, as e fjalimeve të shkurtra. Është ditë pasqyre dhe ajo pasqyrë na tregon me qartësi se sa shumë rrugë kemi ende për të bërë dhe sa përgjegjësi kemi lënë pezull.
Në fund, Z. Vitia zotohet se ky zë nuk do të shuhet: “Nuk do të pushojmë derisa çdo fëmijë, çdo i rritur, çdo familje të trajtohet me dinjitetin që meriton.”
Ai e mbyll me fjalët që sot jehonë kudo, si një kujtesë dhe një premtim i përbashkët: “Dinjiteti nuk është privilegj. Barazia nuk është dhuratë. Të drejtat nuk janë negociatë. Ne do të vazhdojmë të flasim, të kërkojmë dhe të mos heshtim derisa këto të drejta të bëhen realitet në Kosovë.” /Telegrafi/
