The Quebec Chronicle, 19 prill 1910 (artikulli The perplexed Albanian)
Përktheu: Jeta Toçila Dedja
Një gjuhë pa alfabet. Ndërsa pjesa më e madhe e Evropës po ankohet ndaj bollëkut të librave dhe përmbytjes me fjalë të printuara, shqiptarët, një nga popujt më të vjetër të kontinentit, po ulërijnë për mjetin më elementar të shprehjes - alfabetin.
Në këtë vend të thjeshtë, pa alfabet, ku fëmijët nuk u shqetësuan kurrë për ABC-në e gjuhës që folën, ku krijuesit nga majat e maleve nxorën historitë e tyre më të bukura, e poetët kënduan më të ëmblat vargje, duke i rënë çiftelisë në kullat e zjarrit, Turqia ka mbjellë farat e kulturës dhe palumturisë.
Ky ndryshim i kushteve idilike u soll kur qeveria vendosi së fundmi lejimin e mësimit të gjuhës shqipe në shkollat shtetërore.
Fillimisht, vendimi u prit me hare dhe festime, por më pas pikëpyetje u ngritën: Si do të mësohet gjuha pa një alfabet?
Gjuha shqipe, përgjithësisht është konsideruar po aq e vështirë të zbutet e ndrydhet ne faqe librash sa ç’janë edhe njerëzit për t’u qeverisur.
Është gjuha më e vjetër në Ballkan që i rezistoi dyndjeve sllave. Parimet e saj kryesore përputhen me sistemin e gjuhëve evropiane ariane dhe disa principe afrojnë në detaje me greqishten.
Shqipja ka mbijetuar si gjuhë e folur e megjithatë për shumë shqiptarë që dinë të shkruajnë e lexojnë lehtësisht shumë gjuhë të tjera, nëse do e shihnin të printuar gjuhën e tyre, nuk do ta kuptonin.
Përpjekje të shumta janë bërë për ta kthyer shqipen ne gjuhë të shkruar. Një nga arsyet e arritjeve të sukseseve të niveleve të papërfillshme ka qenë vështirësia për të prodhuar karaktere që do të përfaqësonin tingujt. Më tej, gjetja e gjuhës së përbashkët mes përfaqësuesve të besimeve të ndryshme fetare mbi përcaktimin e shkronjave.
I fundit që është përpjekur ka qenë Kostandin Kristoforidhi, i cili publikoi një gramatikë të dobishme të të dy dialekteve, tosk dhe geg, si dhe përktheu Biblën në toskërisht.
Si konkluzion i gjithë orvatjeve për alfabet, deri tani janë paraqitur katër modele. I pari është një alfabet me shkronja greke. I dyti, bazuar në modelet e Kristoforidhit, paraqitet me germa greke dhe latine dhe me shumë shenja diakritike. I treti përdor shkronja latine dhe i katërti është një variant i çuditshëm dhe i shëmtuar i shkronjave greke dhe latine së bashku.
Por, tani që turqit kanë njohur të drejtën e shkollimit në gjuhën shqipe, ata po insistojnë që të përdoret alfabet arab dhe hoxhallarët reaksionarë po çalltisin të bindin fiset e myslimanëve duke u thënë se ky është i vetmi alfabet i lejuar për muhamedanët e mirë.
Duhet thënë se nga gjithë alfabetet e propozuar, ai arab duket më pak i përshtatshmi, sepse shqipja afron ose me greqishten ose latinishten, dhe për më tepër tentativat për të shkruar shqipen me shkronja arabe kanë rezultuar në hieroglife që edhe vetë shkrimtarët nuk mund t’i deshifrojnë.
Kështu, me kaq variante për të zgjedhur, shqiptari i hutuar i drejtohet për udhëzime të mëtejshme këshilluesve fetarë. Takime të shumta janë mbajtur në gjithë vendin për të diskutuar mbi këtë çështje. Shkupi, Prishtina dhe Mitrovica, seksionet myslimane, pra, kanë votuar për shkronjat arabe. Korça toske dhe Elbasani geg - seksione katolike romane, janë deklaruar në favor të germave latine. Ndërkohë, tensionet janë rritur dhe shumë gjak po derdhet për alfabetin.
Në këtë mënyrë, shqiptari ka arritur atë që do, një shkak për të luftuar; por, shkolla të reja shtetërorë nuk ka të hapura dhe gjuha shqipe ende nuk po mësohet në ato që ekzistojnë vetëm se thjesht duhet një alfabet.
