Suljotët dhe fjalori i boçarëve!?

Nga: Andi Mema

Fjalori i Marko Boçarit përbën një thesar të njërit prej dialekteve më të rralla të toskërishtes që flitej në malësinë e Sulit.Dorëshkrimi burimor i këtij fjalorthi gjendet në Librarinë Kombëtare në Paris, me titullin fillestar “Leksikon i romaishtes së thjeshtë dhe gjuhës arbanite” (Λεξικόν της Ρωμαϊκοις και Αρβανητηκής Απλής).

Lënda e fjalorit nuk është se përvijon ndonjë kriter rigoroz, ku fjalët greke që gjenden në kolonën në të majtë të faqeve janë pa ndonjë rend alfabetik. Nga një përmbledhje e plotë, hyrjet në greqisht janë 1701, kurse ato në shqipe 1494. Për autorin e këtij kontributi janë hedhur dyshime të arsyeshme. Duket se Marko Boçari është vetëm përkthyesi në greqisht, përkatësisht ai që gjeti përkatësen greke të fjalëve shqipe.

Ky fjalorth u përpilua në Korfuz, më 1809, me ngulmimin e konsullit francez në Janinë François Pouqueville. Studiuesi Xhevat Lloshi mohon se Marko Boçari është autor i fjalorthit, për shkak se, sipas tij, ai ka qenë tepër i ri në këtë kohë dhe se konsulli francez e thoshte qartë që fjalori është shkruar sipas diktatit të familjarëve të Markos.

Kështu mendon edhe studiuesi me prejardhje shqiptare, Titos Johalas, i cili beson se fjalorthi është diktuar nga Kiço dhe Notis Boçari, si dhe vjehrri i tij nga Preveza Kristaq Kallogjeri.

Duke qenë se për shumë arsye ky fjalorth ishte i papërdorshëm për suliotët, Johalas beson se nisma e Boçarëve është bërë me qëllim të lehtësimit të punës së konsullit francez për një glosar frëngo-shqiptar. Idioma shqipe e përdorur në këtë fjalorth dygjuhësh është një veçanësi dialektore e toskërishtes, me plot elemente të moçme që hasen edhe në të folmet e arbëreshëve në Kalabri dhe Sicili.