Dy libra mbi atë që dimë ose mendojmë se dimë sugjerojnë se historia e budallallëkut mund të jetë po aq e gjatë sa vetë historia e njerëzimit.

Nga: Christopher Bray / The Daily Telegraph
Përkthimi: Telegrafi.com

Ndalu për një moment dhe mendo për fuqinë mendore të njerëzve të ndryshëm në jetën tënde - familjarë, miq, kolegë, zejtarë. Ndonjë mund të ketë mendje të ndritur që arrin të bëjë llogaritje me numra me tri shifra ose që gjithmonë mëson shpejt gjuhën kur shkon jashtë për pushime. Por, nuk do të gjeni, do të vë bast, ndonjë Einstein apo Chomsky. Po të jemi të sinqertë, shumica e njerëzve që njohim janë goxha mesatarë për nga kapaciteti mendor.

Tani mendoni për këtë: nëse kjo është e vërtetë, atëherë gjysma e popullsisë së botës bie nën atë mesatare. Për më tepër, nëse merremi me pjesën më të madhe të shekullit XX, mesatarja e IQ-së [koeficientit të inteligjencës] ka qenë në rënie gjatë tri dekadave të fundit. Dhe, tani, përpiquni ta përtypni këtë gjetje nga një studim i fundit: vetëm dy për qind e britanikëve besojnë se kanë inteligjencë më të ulët se mesatarja.

Por, siç vëren Stuart Jeffries në Një histori e shkurtër e budallallëkut [A Short History of Stupidity], “budallenjtë, si të varfrit, janë gjithmonë mes nesh”. Libri i ri i tij na bredh nga bota klasike deri në epokën digjitale. Ka marrëzi në Lindjen e Largët - në proverbën kineze për njeriun që i ra shpata në një lumë dhe u përpoq të shënonte vendin me një gërvishtje në varkën e tij - pastaj, në shekullin XX janë sjelljet patetike shfajësuese të Adolf Eichmannit në gjyqin kundër tij në Jerusalem. Dëgjojmë për gjithçka, nga marrëzitë e romanit të madh të Flaubertit, Buvari dhe Pekushe [Bouvard et Pécuchet], deri te pretendimet e çuditshme të Francis Fukuyamas për “fundin e historisë.”

Jeffries mund të jetë, siç pranon vetë me sinqeritet, dikush që (fjalë për fjalë) nuk di si të ndërrojë një poç. Por, ai e di mirë dallimin mes teveqelëve dhe budallenjve dhe është i prirur t’i definojë termat. U gëzova kur mësova ndryshimet mes “idiotëve”, “imbecilëve” dhe “moronëve”. Jo sepse përkufizimet janë të sakta: sipas përkufizimit, zhvillimi mendor i një idioti nuk i kalon kurrë dy vjetët e një fëmije; një imbecil është afërsisht në nivelin e një fëmije shtatëvjeçar; dhe një moron ka inteligjencën e një fëmije dymbëdhjetëvjeçar. Por, sepse njeriu që shpiku atë taksonomi të vjetruar ishte një psikolog i quajtur Edmund Burke Huey, një rast i determinimit nominativ - “berk” [budalla], “hooey” [teveqel] - tejkaluar vetëm nga zbulimi i Jeffries se psikologu që e përkufizoi inteligjencën si “aftësia për të kaluar mirë në një test inteligjence” quhej Edwin G. Boring [i mërzitshëm].

Por, çfarë është vetë budallallëku? Këtu Jeffries është më pak i qartë: ai e përkufizon atë më shumë duke përshkruar çfarë nuk është. Për shembull, budallallëku nuk është injorancë - dakord, edhe pse edhe më i marri do ta kishte kuptuar këtë. As nuk është mungesë zgjuarsie, të cilën Jeffries e përshkruan si llojin e marrëzisë “vetëruajtëse, strategjikisht inteligjente” të cilën ai e sheh të mishëruar te Jade Goody nga Big Brother - një grua që monetizoi paditurinë e vet. As nuk është një lloj çmendurie, gjë që mund të jetë e padiskutueshme, edhe pse do të doja që Jeffries ta kishte argumentuar këtë. Ai, sidoqoftë, ka shumë simpati për [filozofin] Michel Foucault, një nga argumentet më të kuptueshme të të cilit ishte se çmenduria është një reagim i arsyeshëm ndaj një bote të çmendur.

Pasi lë abstraksionet mënjanë, Jeffries kalon te çështjet konkrete. Ne jetojmë, thotë ai, në një botë në të cilën “të çmendurit pas pushtetit dhe injorantët lulëzojnë”: një botë në të cilën një president i Shteteve të Bashkuara (një zotëri Trump) mund të inkurajojë publikisht këshilltarët shkencorë të hulumtojnë nëse të sëmurët me koronavirus duhet t’ia injektojnë vetes zbardhuesin, dhe një kryeministër britanik (një zotëri Johnson) thuhet se “dallimin midis rrezikut absolut dhe atij relativ e ka ‘pothuajse të pamundur për ta kuptuar’”.

Ashtu si burrështetasi athinas Alkibiadi, para tyre, budallenjtë e tillë - dhe kushdo që bindet prej tyre - kanë nevojë për atë që Jeffries e quan “terapia intelektuale” e metodës sokratike. Nuk do të pushoni së qeni budallenj dhe do të filloni të fitoni çdo debat; përkundrazi, argumenton Jeffries, mësimi i Sokratit, i cili përmes nxjerrjes së pasojave të linjës suaj të argumentit mundëson mendim vërtet kritik, do t’ju lejojë të kuptoni kufizimet tuaja. Sepse, siç vazhdonte t’u kujtonte Sokrati njerëzve, njeriu i urtë është ai që e di se nuk është i urtë.

Pjesa më e madhe e të qeshurave në Një histori e shkurtër e budallallëkut vjen nga sfera politike. Ishte e këndshme të përmendej sugjerimi i Sarah Palinit në vitin 2010 se “myslimanët paqësorë” duhet të “refudiate” [të “heqin dorë”] nga planet për të ndërtuar një xhami pranë Zonës Zero në Nju Jork. Ishte edhe më e këndshme të mësohej se më vonë ajo u përpoq të mbronte gabimin e saj duke pretenduar se ishte gabim shtypi. (Jeffries vëren “sa larg është ‘f’ nga ‘p’ në një tastierë QWERTY” dhe e quan pretendimin e saj “pancipul” [fanciful/të habitshëm].) Sa për fjalimin e Donald Trumpit të vitit 2017 për Puerto Rikon, që ishte “një ishull i rrethuar nga ujë, ujë i madh, ujë oqeani”, as Groucho Marx në [filmin] Duck Soup nuk foli me një marrëzi të tillë poetike.

Megjithatë, ka diçka shqetësuese te përqendrimi i vazhdueshëm i autorit mbi figurat e së djathtës. Si mundi t’i kalonte pa koment, për shembull, marrëzitë konspirative të David Graeberit të ndjerë - një komentues kryesor i së majtës - për pretendimin se ende presim një kurë për kancerin sepse klasa sunduese këmbëngul që studiuesit të derdhin gjithë energjitë e tyre te [ilaçet] Ritalin dhe Prozac, për të qetësuar më mirë secilin që mendon për revolucion? Siç tha Orwell, disa gjëra janë aq qesharake saqë mund të besohen vetëm nga një “intelektual i së majtës ... asnjë njeri i zakonshëm nuk mund të jetë një budalla i tillë”. Megjithatë, kjo është një vogëlsi. Një histori e shkurtër e budallallëkut është libër i zgjuar, didaktik dhe me informata të shumta. Dyshoj që kushdo që kalon pak kohë me librin e Jeffriesit nuk do të ndihet më pak budalla se më parë.

E njëjta gjë nuk vlen për librin marramendës të Steven Pinkerit, Kur të gjithë dinë se të gjithë dinë ... [When Everyone Knows That Everyone Knows ...]. Pinkeri, profesor i psikologjisë në Harvard dhe autor i shumë bestsellerëve të shkencës popullore, e përshkruan këtë libër si një nga veprat e tij “popullore” (për dallim nga ato akademike), gjë që e bën edhe më zhgënjyes sepse është i mërzitshëm nga fillimi deri në fund. Libri pretendon të jetë një analizë e logjikës dhe psikologjisë së dijes së përbashkët: “Si mendojnë njerëzit për atë që njerëzit e tjerë mendojnë, dhe si ata mendojnë për atë që njerëzit e tjerë mendojnë se ata mendojnë, dhe si ata mendojnë për atë që njerëzit e tjerë mendojnë se ata mendojnë se ata mendojnë”. Dhe, supozoj se, në këtë aspekt, Pinkeri gjithnjë sjell deklarata të asaj që [karakteri komik] Basil Fawlty e quajti “gjakderdhje e qartë” dhe tregon se sa e zakonshme mund të jetë “dija e përbashkët” - nga investimet e supozuara të sigurta te ideologjitë që premtojnë të shërojnë gjithçka.

Megjithatë, ai është kryesisht i mbushur me histori të kota: tri faqe për mënyrën se si njerëzit e ndryshëm përballen me faktin që u ngec spinaqi mes dhëmbëve në darkë! Dhe, nuk kalon shumë kohë para se faqet të bëhen të turbullta, e fjalitë e Pinkerit të duken gjithnjë e më shumë si nyja gordiane: “Sally e di që unë jam i vetëdijshëm që ajo e kupton që unë e kuptoj që ajo e njeh që unë e di që ajo është e vetëdijshme që unë e kuptoj që ajo e kupton që unë e njoh që ajo e di që unë jam i vetëdijshëm që ajo e kupton që unë e kuptoj që ajo e njeh që unë e di që ajo e kupton që unë jam i vetëdijshëm për aksidentin e makinës”.

Nuk është gjithçka keq. Ka një seksion të këndshëm mbi atë që mund ta quajmë semiotika e skuqjes - “një falje joverbale, më e besueshme se fjala e lirë, sepse vjen nga sistemi nervor autonom i pavullnetshëm” - që do t’ju bëjë të mendoni për mënyrat e ndryshme se si njerëzit komunikojnë pa dashur. Dhe, diskutimi i Pinkerit mbi të nënkuptuarën është vërtet informues. Por, nuk ka dyshim se gjithçka është kaq e mërzitshme dhe serioze - mendoni për Pinkerin si [folësi] Malcolm Gladwell me steroide - aq sa ju bën të dëshironi të hidhni librin tutje dhe të fusni filmin Carry On në DVD.

Pinker kalon disa faqe ku, për shembull, shqyrton shtresat e dijes, të përbashkët ose jo, që dramatizohen - dhe nënkuptohen në leximet tona - nga Petkat e reja të Perandorit. Tani, përralla e Hans Christian Andersenit duhet të jetë e njohur për këdo që ka mbushur gjashtë vjet; megjithatë, Pinkeri e stolis analizën e tij me jo më pak se pesë ilustrime të mënyrave të ndryshme se si njerëzit kapin domethënien e tregimit dhe se si të tjerët munden ose nuk munden ta kuptojnë atë nga ana e tyre. Derisa ai kalon te një enigmë për dy burra që përpiqeshin të nxirrnin ditëlindjen e një vajze që sapo kishin njohur - një histori e plotësuar me tabela dhe grafika - unë isha i hutuar. Ftesë për z. Stuart Jeffries: Një histori e shkurtër e budallallëkut ka nevojë për një kapitull tjetër. /Telegrafi/

Cult+Cult