KRIJUESI

Nga: Jorge Luis Borges
Përktheu nga origjinali Bajram Karabolli

Asnjëherë s’ishte përhumbur në kënaqësitë e kujtimeve. Ndjesitë rrëshqisnin mbi të, të çastshme dhe të gjalla; pluhuri i cinabrit të një poçari, kubeja e mbushur me yje, të cilët gjithashtu ishin dhe zota, hëna, prej të cilës kishte rënë një luan, lëmimi i mermerit nën mollëzat e ndjeshme të gishtave, shija e mishit të derrit të egër, që i pëlqente ta shqyente me dhëmbët e bardhë dhe të mprehtë, një fjalë fenikase, hija e errët që lëshon një heshtë mbi rërën e verdhëlleme, prania e detit apo e grave, vera e fortë, ashpërsinë e së cilës e zbuste mjalti, të gjitha këto mund ta mbushnin tej e tej hapësirën e shpirtit të tij. E njihte tmerrin por gjithashtu edhe tërbimin e guximin. Njëherë pat qenë i pari që ngjiti një mur armik. I ethshëm, kureshtar, i rastësishëm, pa ligj tjetër përveç kënaqësisë dhe mospërfilljes së menjëhershme, brodhi mbi tokën e shumëllojtë dhe pa, nga njëra anë e detit në tjetrën, qytetet e njerëzve dhe pallatet e tyre. Në çarshitë e populluara apo në rrëzën e një mali me majë të mjegullt, në të cilën fare mirë mund të banonin satirë, kishte dëgjuar histori të ndërlikuara, që i priti njësoj si dhe realitetin, pa thelluar nëse ishin të vërteta apo të sajuara.

Dalëngadalë, universi i mrekullueshëm nisi ta braktiste; një mjegullnajë e paepshme ia fshiu linjat e dorës, nata i zbrazi yjet, dheu nën këmbët e tij u bë i pasigurt. Gjithçka largohej dhe trazohej. Kur e kuptoi se po ngelej i verbër, ia dha klithmës; nderi stoik nuk qe shpikur ende dhe Hektori mund t’ia mbathte pa u turpëruar. “Nuk do të shoh më (ndjeu) as qiellin e mbushur me llahtar mitologjik, as këtë fytyrë që vitet kanë për ta shndërruar”. Ditë e net të tëra shkuan mbi dëshpërimin e mishit të tij, por një mëngjes u zgjua, vështroi (pa habi tashmë) gjërat e vagullta që e rrethonin dhe në mënyrë të pashpjegueshme ndjeu, si ai që shquan një melodi a një zë të njohur, se e gjithë kjo i kishte ndodhur më parë dhe se e kishte përballuar me frikë, por gjithashtu edhe me gëzim, shpresë dhe kureshtje. Atëherë u zhyt në kujtesën e vet, që iu duk e pambarimtë, dhe arriti të shkëpuste nga ajo marramendje kujtimin e humbur që shkëlqeu si një monedhë në shi, mbase, sepse kurrë nuk e kishte parë, përveçse, ndoshta në ndonjë ëndërr.

Kujtimi ishte ky. Një djalë tjetër e kishte poshtëruar dhe ai kishte vrapuar tek i ati e i kishte treguar ngjarjen. I ati e la të fliste sikur të ishte duke mos e dëgjuar apo duke mos e kuptuar dhe shkëputi nga muri një thikë të bronztë, magjepsëse dhe e plotpushtetshme, të cilën djaloshi e kishte lakmuar ethshëm. Tani e kishte në duar dhe habia e zotërimit e anuloi poshtërimin e pësuar, por zëri i të atit po thoshte: “Le ta marrë vesh dikush se tani je bërë burrë”, dhe zëri mbartte një urdhër. Nata i kishte verbuar shtigjet; i shtrënguar pas thikës, tek e cila parandiente një forcë magjike, zbriti brinjën e rrëpirët që përthurte shtëpinë dhe vrapoi në breg të detit, duke ëndërruar se qe Ajaksi e Perseu dhe duke e mbushur tërë plagë e beteja errësirën e kripët. Shija e përpiktë e atij çasti ishte ajo çfarë po kërkonte tani; të tjerat s’kishin rëndësi: fyerjet e dyluftimit, beteja e ngathët, kthimi me tehun e përgjakur.

Një kujtim tjetër, brenda të cilit ishte gjithashtu një natë dhe rreziku i një aventure, shpërtheu prej tij. Një vajzë, e para që i falën zotat, e kishte pritur në terrin e një katakombi dhe ai e kërkoi nëpër galeri që thureshin si rrjeta të gurta dhe nëpër pjerrësira që fundoseshin në terr. Pse i vinin këto kujtime dhe përse i vinin pa asnjë hidhërim, si një paraimazh i së tanishmes?

Kuptoi me habi të madhe. Në këtë natë të syve të tij të vdekshëm, tek e cila po zhytej tani, e prisnin gjithashtu edhe dashuria, edhe rreziku, Aresi dhe Afërdita, sepse tani parandiente (sepse tani e rrethonte) një zhaurimë lavdie dhe heksametrash, një zhaurimë njerëzish që mbrojnë një tempull, të cilin zotat s’kanë për ta shpëtuar, dhe anijesh të errëta, që kërkojnë nëpër det një ishull të dashur; zhaurima e Odiseve dhe Iliadave, të cilat ishin paracaktuar që ai t’i këndonte dhe t’i linte të jehonin në kujtesën e lugët njerëzore. Të gjitha këto i dimë, por nuk dimë se çfarë ndjeu, kur zbriti në terrin e fundit.