Në përpjekjen e vazhdueshme për të gjetur paralele historike për të shpjeguar kohën tonë, ne humbasim mësimet e vërteta të mjeshtrit të historiografisë.

Nga: Mark Fisher, profesor në Universitetin Xhorxhtaunit në Uashington, kërkimet e të cilit përqendrohen në historinë e mendimit demokratik / AEON
Përktheu: Agron Shala / Telegrafi.com

Në javët e para pasi Louis-Napoléon Bonaparte mori pushtetin dhe shpalli veten si Napoleoni III, Perandor i Francës, Karl Marx u ul të shkruante një histori të së tashmes. Qëllimi i këtij punimi ishte i qartë. Marxi donte të kuptonte se si lufta e klasave në Francë “e kishte bërë të mundur që një personalitet grotesk dhe mediokër të luante rolin e një heroi”. Shumica e veprës Brymeri i tetëmbëdhjetë i Lui Bonapartit [Der 18te Brumaire des Louis Napoleon, 1852/69], siç do të njihej më pas, përmbante analiza të detajuara politike dhe ekonomike. Por, Marxi e hapi me një ton më filozofik. Pasi u tall se historia përsëritet fillimisht si tragjedi dhe pastaj si farsë, ai reflektoi mbi rolin që luan paralelja historike në formësimin e veprimit revolucionar:

Tradita e të gjithë brezave të vdekur rëndon si një makth mbi trurin e të gjallëve. Dhe, pikërisht kur duket se ata janë të angazhuar në revolucionimin e vetes dhe të gjërave, në krijimin e diçkaje që nuk ka ekzistuar më parë, në periudha të tilla krizash revolucionare ata në mënyrë cinike sjellin shpirtrat e së kaluarës, për t’i vënë ata në shërbim të tyre, dhe huazojnë prej tyre emra, fjalime të betejave dhe kostume, në mënyrë që ta paraqesin skenën e re të historisë botërore me këtë maskim të nderuar nga koha dhe me këtë gjuhë të huazuar.

Kjo prirje, mendonte Marxi, e kishte përshkuar historinë evropiane dhe, herë pas here, kishte shërbyer në të mirë të progresit. Për shembull, manteli i republikanizmit romak kishte ndihmuar shoqërinë franceze të avanconte automatikisht gjatë revolucionit të vitit 1789. Por, në këtë rast, simbolika e përvetësuar e atij revolucioni të mëparshëm nuk i shërbente një qëllimi më të lartë, përveçse të mbulonte grykësinë për pushtet të një mashtruesi me një maskë më bindëse.

Marxi na drejton kah një nga prirjet më paradoksale të jetës moderne politike: sa më shumë që kohërat na duken të paprecedentë, aq më shumë e shtrijmë dorën drejt së kaluarës për të gjetur një paralele. Këtë e bëjmë jo vetëm për të legjitimuar regjimet e reja. Po aq shpesh, analogjitë historike përdoren për të shpjeguar, parashikuar dhe dënuar. Vetëm dekada e fundit ofron një thesar shembujsh. Ndër temat më të nxehta ka qenë përdorimi i termit “fashizëm” për të karakterizuar lëvizjet e djathta populiste, çka ka shkaktuar një debat të gjerë rreth legjitimitetit të analogjisë historike si mjet për analizë politike. Por, ka edhe të tjerë që kanë reflektuar më pak. Përballë mundësisë së një konflikti të hapur midis Shteteve të Bashkuara dhe Kinës, për shembull, ekspertët e politikës së jashtme kanë bërë shpesh krahasime me Luftën e Ftohtë, Luftën e Parë Botërore dhe madje edhe me Luftën e Peloponezit. Po ashtu, në ditët e para të koronavirusit, shumë vetë përballuan pasigurinë e pandemisë duke iu referuar për udhëzim gripit spanjoll, murtajës së zezë dhe madje edhe murtajës së madhe të Athinës. Diçka e ngjashme po ndodh në kohë reale me inteligjencën gjeneruese artificiale [IA]. Se si e interpretojmë rrezikun që ajo paraqet, kjo në masë të madhe varet nga analogjia që përzgjedhim: a do të jetë më e ngjashme me Revolucionin Industrial, bombën bërthamore apo - ndoshta më tmerrshëm nga të gjitha - firmën konsulente [të njohur për skandale] McKinsey?

Nëse shumë nga këto paralele duken të vetëkuptueshme, një pikë referimi që përsëritet nuk është i tillë: Tukididi, gjenerali i lashtë athinas dhe autori i Historisë së Luftës së Peloponezit. Edhe pse emër jo aq i njohur në publik, ai ka qenë i preferuar nga ata që zhyten pa fund në arkivat historike në kërkim të shembujve domethënës. Gjatë muajit të parë të izolimit për shkak të koronavirusit, për shembull, u shkrua aq shumë për përshkrimin e tij të murtajës athinase saqë një studiues i njohur e cilësoi vetë Tukididin si virus. Diçka e ngjashme mund të thuhet për rolin e Tukididit në diskursin viral mbi marrëdhëniet sino-amerikane. Që prej fillimit të viteve 2010, kur Graham Allison filloi të përshkruante si “Kurth i Tukididit” tensionet mbi rendin global - të shkaktuara nga rivaliteti hegjemonik - diskutimet mbi politikën e jashtme shpesh janë dukur se janë kurthuar në nevojën për të balancuar analizën gjeopolitike me interpretimin e një teksti të lashtë.

Sado e çuditshme të duket rëndësia e Tukididit, është mirë e rrënjosur tradita për t’iu drejtuar atij në momente krizash ekzistenciale. Gjatë Luftës Civile Amerikane, për shembull, “Oratoria funebre e Perikliut” shërbeu si model për fjalimin e famshëm të Abraham Lincolnit në Getisburg, ndërsa përshkrimi i disfatës athinase ndihmoi në reformimin e programit mësimor të Kolegjit Ushtarak Detar të ShBA-së gjatë luftës në Vietnam. Në Evropë, si propagandistët britanikë ashtu edhe ata gjermanë nxorën fragmente nga Historia e Luftës së Peloponezit, gjatë Luftës së Parë Botërore, në mbështetje të kauzave të tyre, ndërsa ushtarët raportonin se lexonin Tukididin nëpër istikame. Në dekadat pasuese, shkrimtarë të njohur, si në Angli ashtu edhe në Itali, përdorën Tukididin për të reflektuar mbi shqetësimet e tyre rreth ngritjes së fashizmit evropian.

Megjithatë, kjo tërheqje thuajse ndaj një kulti ka ardhur me një kosto. Ndërsa shumë janë përpjekur me sinqeritet të nxjerrin urtësi nga teksti i Tukididit, të tjerët kanë kërkuar prej tij asgjë më shumë sesa një autoritet të lashtë për mendime të çastit. Komentet e pakujdesshme dhe citimet e rreme janë të shumta - si në hapësirat anarkike të mediave sociale, ashtu edhe në të tjerat që duhen të mbajnë një standard më të lartë: për shembull, faqja zyrtare e Qendrës Belfer në Harvard, ku shfaqet një citim apokrif i marrë nga filmi Gruaja fantastike [Wonder Woman], apo në tavolinën e të ndjerit Colin Powell kur ishte kryesues i shefave të Shtabit të Përbashkët.

Nëse kjo duket si fat i trishtueshëm për çdo autor, është veçanërisht ironik për Tukididin. Ai ishte një mbrojtës i zëshëm i përshkrimit të saktë të së kaluarës dhe një analist i kujdesshëm i natyrës së shtresuar të përsëritjes historike. I papajtueshëm me thjeshtësimin dhe i pasur me “mendime të pathëna” (për të cituar filozofin Friedrich Nietzsche), Tukididi e dinte se një kuptim efektiv i marrëdhënies mes së kaluarës, së tashmes dhe së ardhmes, do të ishte njëkohësisht shumë kompleks dhe absolutisht kritik për një gjykim të matur politik. Ky kombinim nuk solli fat për athinasit e lashtë, të cilët përfunduan duke vuajtur rëndë me keqpërdorimin e analogjive historike - dhe, nuk është e qartë nëse ne kemi burimet për të vepruar më mirë. Por, mund të mësojmë më shumë duke menduar, së bashku me Tukididin, për rolin e analogjisë historike në jetën politike, sesa duke vjedhur thjesht tekstin në kërkim të analogjive të tilla. Në rastin më të keq, një qasje e tillë na kujton rreziqet që sjell abuzimi me paralele të rreme, në mënyrën në të cilën ne kemi prirje të veprojmë.

Tukididi ishte i pazakontë ndër autorët klasikë, për faktin që shprehu drejtpërdrejt atë që shpresonte që lexuesit do të fitonin nga vepra e tij. Ai do të ishte i kënaqur, ka thënë ai, nëse Historia e Luftës së Peloponezit do të vlerësohej si “e dobishme” nga ata që do të dëshironin “të shqyrtonin se çfarë ndodhi realisht dhe çfarë do të ndodhte sërish, duke pasur parasysh natyrën njerëzore, në të njëjtën mënyrë ose në një mënyrë të ngjashme” (përkthimi im - M. F.). Përshkrimi, megjithatë, lë lexuesit me dëshirën për më shumë. Si saktësisht do të duhej që kjo dije të ishte e dobishme, kjo mbetet e papërcaktuar qartë - dhe studiuesit kanë kohë që nuk bien dakord për atë që Tukididi priste nga dobia e tekstit të tij.

Shumica supozojnë se Tukididi përpiqej t’i ofronte lexuesit një lloj njohurie paraprake që mund të përkthehej potencialisht në kontroll aktiv mbi procesin politik dhe historik. E çuar në ekstrem, ky interpretim “optimist” e lexon Historinë e Luftës së Peloponezit si një “manual përdorimi për sistemet politike”, siç e ka thënë Josiah Ober, i aftë për të krijuar ekspertë teknikë politikë. Mendohet se njohja e rregullave në procesin historik duhet të na çojë në një aftësi parashikuese, që nga ana tjetër mundëson zotërimin e situatës politike. Duke ndjekur këtë rrugë, Tukididi e sheh veten si një trajner të burrështetasve të zotë, të aftë për të zgjidhur problemet themelore të jetës politike.

Të tjerët zbulojnë një këndvështrim më pesimist në synimin e deklaruar të Tukididit. Ata sugjerojnë se mësimet që ofron ai janë të pamjaftueshme për të prodhuar kontroll mbi ngjarjet, edhe pse mund të ndihmojnë lexuesin të zbulojë rregullat në procesin politik. Ngjarjet e papritura do të përmbysin shpesh parashikimet tona, siç ndodhi me murtajën në Athinë, dhe injoranca e diletantëve do ta prishë shpesh përkthimin e njohurisë teknike në politika efektive. Ky problem është veçanërisht i theksuar në një kontekst demokratik, ku dëshira popullore për të zbatuar versionet e shtrembëruara të këtyre njohurive mund ta përkeqësojë edhe më shumë situatën. Në këtë interpretim, Tukididi është “i dobishëm” për aq sa mund të zbusë ambiciet e atyre që duan të imponojnë një rend racional mbi jetën politike. Më e mira që mund të shpresojmë duket se është të minimizojmë dëmin që ia shkaktojmë vetes.

Në qendër të këtyre dy poleve të interpretimeve qëndron parimi themelor i shkencës së aplikuar sociale: në çfarë mase mund të përkthehet njohja e modeleve që përsëriten, në politika efektive? Megjithatë, Tukididi nuk shkruante shkencë sociale ashtu siç ne e kuptojmë sot. Për aq sa teksti i tij artikulon diçka që i ngjan ligjeve themelore të sjelljes politike, ai e bën këtë përmes shembujve përfaqësues dhe paralelizmave të përzgjedhur me kujdes. Lufta e Peloponezit shërben për Tukididin si një ngjarje paradigmatike: një rast i veçantë që zbulon të vërteta të përgjithshme. Por, ajo shërben si përfaqësuese jo sepse ishte tipike. Përkundrazi, ishte shembull sepse ishte në mënyrë unike “e madhe”. Me fjalë të tjera, lufta do të ishte e dobishme jo për shkak të përsëritjes së ngurtë të historisë, por për shkak të fuqisë së ngjashmërisë dhe aftësisë së lexuesit për të interpretuar saktë analogjitë.

Tukididi e mëson lexuesin e tij se sa të vështira janë veprimet e tilla të interpretimit analogjik. Një seri paralelizmash të menduara gjuhësore, ose ajo që Jacqueline de Romilly e ka quajtur fils conducteurs (“fije udhëzuese”), shtrihen përgjatë rrëfimit të Tukididit si një rrjetë, duke e ngatërruar lexuesin në një ndjesi të vazhdueshme e ndonjëherë dërrmuese të déjà vu-së. Ndonjëherë, përsëritjet çojnë drejt njohurive të rëndësishme shpjeguese. Por, ato gjithashtu sugjerojnë ngjashmëritë që mund ta çojnë lexuesin në rrugë të gabuar. Herë pas here, Tukididi përmbys pritshmëritë që vetë ka ndërtuar. Edhe pas një rileximi, njeriu ndien një tension të brendshëm midis asaj që di të ketë ndodhur dhe asaj që, megjithatë, ndihet sikur do të ndodhë. Qoftë në leximin e parë apo në të pesëmbëdhjetin, mund ta zësh veten duke menduar: këtë herë, me siguri Athina do të fitojë.

Mësimi i qartë që del nga e gjithë kjo është se duhet të mësojmë të zgjedhim paralelet e duhura nëse duam të gjykojmë mirë në politikë. Por, Tukididi e dinte gjithashtu se ne nuk kemi kontroll të plotë mbi analogjitë që skalitin arsyetimet tona, veçanërisht në jetën publike. Fjalori ynë analogjik është tjerrë drejtpërdrejt në indin kulturor - një produkt i rastësive që formësojnë kujtesën kolektive. Ne nuk i zgjedhim ato më shumë se sa zgjedhim gjuhën që flasim. (Përsëri, Marxi: “Njerëzit e bëjnë vetë historinë e tyre, por nuk e bëjnë atë siç kanë qejf; ata nuk e bëjnë atë në rrethana të zgjedhura prej tyre, por nën rrethanat që i gjejnë drejtpërdrejt e që janë trashëguar nga e kaluara”.) Disa ngjarje, si Luftërat Persiane në kohën e Tukididit apo Lufta e Dytë Botërore në kohën tonë, janë thjesht shumë të mëdha për t’u shmangur, dhe ne kapemi lehtësisht nga pesha emocionale e rëndësisë së tyre kulturore. Tukididi e mat këtë tërheqje gravitacionale edhe në terma të “madhështisë” - një koncept që ai e lidh ngushtë me prodhimin e traumës kolektive.

Rreziku i brendshëm në këtë, natyrisht, është se rezonanca emocionale është shpesh një udhërrëfyes i dobët për fuqinë shpjeguese. Analogjitë më joshëse, në pamje të parë, mund të rezultojnë thellësisht mashtruese. Paralelja më e frikshme tukididiane, për ta ilustruar këtë aspekt, ndodh përmes frazës “pak prej shumëkujt u kthyen përsëri në shtëpi”. Tukididi e përsërit këtë rresht tri herë, çdo herë për të përkujtuar një disfatë të tmerrshme ushtarake: dy ekspedita të mëdha athinase, së pari në Egjipt dhe më pas në Sicili, dhe një sulm befasues që zuri një ushtri të tërë ambrakiotëve në gjumë në shtrat. Përsëritja gjuhësore e Tukididit tundon lexuesin të shohë këto ngjarje si një set analogjik. Por, ajo që ndodhi e fundit - katastrofa siciliane - nuk mund të ishte parandaluar duke nxjerrë mësime nga dy të parat. Përkundrazi. Në vend që të vuante nga neglizhenca e metropolit, siç ndodhi me Ekspeditën Egjiptiane, ajo në Sicili dështoi në pjesën më të madhe për shkak të ndërhyrjeve të gabuar të qytetit. Në vend që të përfitonte nga aftësia krijuese ushtarake e Demostenit, që kishte qenë vendimtar në fitoren ndaj ambrakiotëve, mbërritja e tij në Sicili vetëm sa e përkeqësoi kasaphanën.

Tërheqja joshëse e ngjarjeve “të mëdha” nuk është rrezik dytësor në përdorimin e analogjive historike. Nëse historianët kanë prirje të debatojnë rreth tërheqjes së këtyre paraleleve, kryesisht për vlerën e tyre shpjeguese, motivi pas përdorimit të tyre të përditshëm është, ndoshta, më instinktiv. Analogjitë shërbejnë më shumë si mjete për të krijuar habi dhe indinjatë sesa për të zbuluar kuptime më të nuancuara. Megjithatë, edhe kur përdoren thjesht si mjete retorike, ato mund të bartin pasoja të rëndësishme diagnostikuese.

Këto pasoja nuk janë gjithmonë negative. Retorika figurative mund të përdorë burimet e kujtesës kolektive për të nxitur njerëzit drejt politikave më të mira, kur fuqia shpjeguese përputhet me rezonancën emocionale. Perikliu i Tukididit duket shembullor në këtë aspekt. Në fillim të luftës, udhëheqësi i lavdëruar athinas përballet me një turmë të lodhur nga murtaja dhe mjerimet e përgjithshme të luftës. Në një përpjekje për të forcuar vendosmërinë e tyre, ai përdor dy analogji të koordinuara. Në të parën, ai e përshkruan luftën e Athinasve në termat e një heroi grek që kapërcen sprova në kërkim të lavdisë. Në të dytën, ai e krahason perandorinë e demokracisë me një tirani, e cila, nëse mundet, duhet të përballet me urrejtjen e gjerë që ka shkaktuar.

Duke i vënë Athinasit përkrah dy prej figurave më provokuese të imagjinatës greke, Perikliu i nxit ata të kthehen te vendosmëria e tyre fillestare me shpërthime të alternuara krenarie dhe frike. Dhe, ai e bën këtë me shumë ndjeshmëri. Tukididi vetë përdor të njëjtat modele analogjie kur përshkruan fuqinë dhe kulturën politike athinase në faqet hapëse të Historisë së Luftës së Peloponezit. Për më tepër, është në dobi të Perikliut që ai nuk i flak këto analogji, pasi i ka përdorur për qëllime të momentit. Përkundrazi, nevoja për të balancuar elementët “heroikë” dhe “tiranikë” të demokracisë perandorake shërben si një përparësi formësuese për të gjithë strategjinë e tij të luftës - një strategji që Tukididi e lavdëron në mënyrë eksplicite.

Kjo nuk do të thotë se politika perikliane nuk rezultoi e kushtueshme për Athinasit. Ajo shërbeu për të thelluar shkatërrimin e shkaktuar nga murtaja, duke kërkuar që athinasit të grumbulloheshin brenda mureve të qytetit, gjë që përkeqësoi ndjeshëm numrin e viktimave. Por, kostot e kësaj politike nuk lindën nga keqpërdorimi i retorikës analogjike nga ana e Perikliut. Përkundrazi, përvoja e murtajës vetëm sa e dëshmon një pikë që duhet të ishte tashmë e qartë: përdorimi i mirë i analogjive nuk mund të na shpëtojë nga forcat që janë përtej kontrollit tonë. Diku tjetër, megjithatë, Tukididi e bën të qartë se keqpërdorimi i analogjive mund të sjellë katastrofa të krahasueshme me ato që vijnë nga rastësia.

Asgjë nuk e ilustron këtë mesazh më qartë sesa disfata kulmore e athinasve në Sicili. Pesha e kësaj katastrofe është e vështirë të përshkruhet me fjalë: jo vetëm që viktimat athinase iu afruan atyre të shkaktuara nga murtaja, por kjo fatkeqësi e tronditi aq thellë besimin e qytetit në sundimin popullor, saqë një oligarki e përkohshme zëvendësoi demokracinë menjëherë pas saj. Shumë ngjarje kontribuuan në këtë përfundim të zymtë. E, megjithatë, shpjegimi i vetë Tukididit përse dështoi ekspedita fillon me një rrëfim për një ngjarje që kishte ndodhur pothuajse një shekull para se flota athinase të nisej.

Harmodi dhe Aristogitoni ishin figura madhore në legjendën qytetare të Athinës. Si “Tiranicidë” [vrasësit e tiranit], atyre u njihej merita për rrëzimin e despotizmit athinas dhe për fillimin e kalimit drejt demokracisë. Për këtë arsye, ata u heroizuan dhe u përkujtuan me nderim të pashembullt. Por, siç u tregon Tukididi lexuesve të vet, reputacioni i tyre ishte i bazuar në një keqkuptim themelor rreth asaj që kishin bërë në të vërtetë. Larg të qenit shpëtimtarë qytetarë apo edhe vrasës të tiranit, zbulon Tukididi, ata vranë vëllain më të vogël të tiranit për shkak të një rivaliteti dashurie që mori drejtim të gabuar. Pasojat e këtij vrasjeje ishin shkatërruese: sundimtari, që më parë kishte qenë i butë, u zhyt në paranojë, duke sjellë një trajtim gjithnjë e më të ashpër për popullin athinas.

Tradita athinase e kishte kuptuar gjithçka mbrapsht: të ashtuquajturit Tiranicidë, larg të qenit shpëtimtarë të qytetit nga despotizmi përmes një akti vetësakrifice, kishin shkaktuar vetë kthesën despotike për arsye thellësisht personale. Megjithatë, ishte version i rremë i historisë që rëndonte mbi mendjet e athinasve teksa ata merrnin një seri vendimesh të këqija në ditët e para të Ekspeditës së Sicilisë. Dhe, nuk ndodhi pa nxitje. Ky keqkuptim u shfrytëzua si mjet i dobishëm nga udhëheqësit elitarë që aspironin pushtet në Athinë, secili prej të cilëve ishte i etur të hapte rrugën për ngjitjen e vet. Por, për shumicën prej tyre qëndronte pengesa më e madhe: gjenerali më i talentuar i Ekspeditës së Sicilisë, një udhëheqës i guximshëm dhe karizmatik me emrin Alkibiadi. Kur ndodhën disa akte të sakrilegjit në prag të nisjes së ekspeditës, rivalët e Alkibiadit shtynë përpara analogjinë (e rreme) e Tiranicidëve, sugjeruan se një grusht shteti tiranik ishte në zhvillim dhe ata e implikuan Alkibiadin. Nuk kishte prova për këtë, por në histerinë që pasoi, kjo nuk kishte rëndësi. I përballur me ndjekje të sigurt penale, Alkibiadi dezertoi dhe iu bashkua Spartës, duke e kthyer fatin e luftës kundër Athinës.

Ky manipulim elitash mbi një keqkuptim popullor përmbys në mënyrë efektive përdorimin konstruktiv që Perikliu i bëri paraleleve heroike dhe tiranike. Duke e paraqitur Alkibiadin si një tiran të mundshëm, kundërshtarët e tij krijuan me lehtësi një gjendje të ekzagjeruar frike, e cila u dha atyre mundësinë të arrinin qëllimet e veta personale në kurriz të qytetit. Në fund, Tukididi tregon se analogjia midis së kaluarës dhe së tashmes ishte vërtet ndriçuese: rivalitetet personale çuan sërish në pasoja qytetare që sollën një politikë brutale dhe vetëshkatërruese. Por, kostoja e këtij iluzioni kolektiv do të bëhej e qartë vetëm më vonë. Të penguar nga udhëheqës gjithnjë e më të paaftë dhe një armik i fuqizuar nga ndihma spartane, “pak prej shumëkujt” do të ktheheshin në shtëpi nga Sicilia, dhe Athina së shpejti do të rrëshqiste drejt luftës civile.

Në maj të vitit 1861, Marxi ndihej gjithnjë e më i dëshpëruar për Luftën Civile Amerikane. Gjëja më e mirë që mund të bënte për të zbutur gjendjen e tij shpirtërore, i shkroi një miku, ishte të lexonte Tukididin. “Këta të lashtët”, shpjegonte ai, “mbeten gjithmonë të rinj”. Dhe, ata mbeten të tillë, mund të shtojmë, pikërisht duke mbetur gjithmonë të vjetër - duke krijuar kështu hapësirën që na nevojitet për të gjetur veten nëpërmjet kontrastit.

Është joshëse të shohësh digresionin e Tukididit rreth analogjisë së tiranicidit si nj; çelës për të kuptuar metodën e tij historike. Mund të mendojmë: sikur athinasit të kishin kuptuar të vërtetën e historisë së tyre, nuk do të ishin bërë pre kaq e lehtë për politikanët që kërkonin përfitime personale. Në këtë drejtim, projekti i Tukididit mund të duket si një përpjekje për të shpëtuar brezat e ardhshëm nga gabimet e ngjashme. Si konflikti më “i madh” që kishte goditur ndonjëherë grekët - unik si në lavdi, ashtu edhe në traumë - Lufta e Peloponezit do të zëvendësonte së shpejti Tiranicidët dhe Luftën e Trojës si burimi i privilegjuar i analogjive politike. Kësisoj, ajo premtonte burime të pashembullta për këdo që përpiqej të bindte të tjerët për një kauzë. Është e arsyeshme të mendohet se Tukididi priste që vepra e tij të pengonte aftësinë e akterëve të këqij për të abuzuar me pushtet. Por, njëkohësisht, nuk është e qartë se sa i aftë ishte ai për ta realizuar këtë. Athinasit, në fund të fundit, kishin gjithçka që u duhej për të kuptuar të vërtetën rreth Tiranicidëve. Ajo që u mungonte ishte vullneti për të shqyrtuar diçka që ndjenin se ishte intuitivisht e saktë. Tukididi mund t’i jepte pasardhësve një përshkrim të Luftës së Peloponezit që mund të ndalonte që ajo të përdorej si lëndë e parë për paralele të rreme - nëse merrej me kujdes në konsideratë. Por, ai nuk mund të pengonte që oportunistët të ndërtonin analogji mashtruese mbi bazën e saj.

T’u qasesh teksteve të Tukididit nga këndvështrimi i analogjisë historike, kjo nuk e zgjidh mosmarrëveshjen e lashtë ndërmjet lexuesve të tij optimistë dhe atyre pesimistë. Megjithatë, mund të na inkurajojë të njohim se një qasje më realiste ndaj agjencisë politike duhet të ekzistojë diku mes këtyre dy poleve. Tukididi lë të kuptohet se arti i kujdesshëm i ndërtimit të analogjive të përshtatshme - përpunuar përmes studimit të përkushtuar të historisë politike - do t’i ndihmojë disa të mendojnë më qartë për të tashmen. Por, zotërimi i këtij arti nuk duhet të ngatërrohet me zotërimin e politikës. Fuqia e ngjarjeve “të mëdha” do të mbetet lehtësisht e shfrytëzueshme dhe shumë e vështirë për t’u kontrolluar për t’ju shërbyer vetëm atyre që janë të kthjellët dhe me qëllime të mira. Analogjitë e rreme do të mbeten gjithmonë një rrezik, për aq kohë sa njerëzit kanë ç’të fitojnë prej tyre, dhe tërheqja e tyre emocionale do të vazhdojë të çrregullojë edhe më të mprehtit. E, megjithatë, nëse janë të vogla gjasat që jeta politike të çlirohet ndonjëherë nga mendimi shtrembërues, ajo mund të jetë gjithsesi më pak e rrezikshme për ata që e shohin historinë si diçka më shumë sesa një libër me paralele të përshtatshme. /Telegrafi/

FakteCult