Nga: Molly Conisbee / The Guardian (titulli origjinal: I’ve studied the history of death. I know how we can better face up to our grief - and our own mortality)
Përkthimi: Telegrafi.com

Shumë vite më parë, si pjesë e një detyre shkollore, i pyeta gjyshërit e mi se cili kishte qenë ndryshimi më i madh shoqëror gjatë jetës së tyre. Dy prej tyre u përgjigjën: “vdekshmëria e fëmijëve”. U habita. A nuk kishte përvoja më të mëdha e më të rëndësishme në jetën e gjatë që shtrihej nga Lufta e Parë dhe e Dytë Botërore dhe kishte arritur deri në vitet ’80 [të shekullit XX]?

Por, tani që jam më e rritur dhe kam përjetuar humbje, i kuptoj përgjigjet e tyre. Të dy gjyshërit kishin motra që kishin vdekur nga difteria. Vëllai më i vogël i gjyshit tim vdiq nga sepsa, që do të thotë se prindërit e tij kishin varrosur dy nga katër fëmijët para se të arrinin moshën trevjeçare. Fëmijëria e tyre ishte formësuar thellësisht nga humbja. Vdekshmëria e fëmijëve, në atë kohë, ishte tmerrësisht e zakonshme dhe, që në vitet e para të jetës, shumë njerëz kalonin pjesë të mëdha të jetës duke u përballur me pasojat emocionale të pikëllimit - gjë që ndikoi edhe në pleqërinë e tyre.

Kam kaluar dhjetë vjetët e fundit duke hulumtuar historinë e vdekjes, ndërkohë që jam trajnuar edhe si këshilluese për pikëllimin. Në librin tim No Ordinary Deaths - A People’s History of Mortality, pohoj se kemi shumëçka për të mësuar nga e kaluara - veçanërisht nga dhembshuria që është treguar ndaj atyre që përballen me fundin e jetës, si dhe ndaj atyre që vuajnë humbjen dhe dhimbjen emocionale që ajo sjell.

Dallimet mes ditëve të sotme dhe së kaluarës - edhe nëse flasim për disa breza më parë - janë të mëdha. Sot, shumica e njerëzve vdesin në spitale ose në shtëpi për të moshuar, por, madje në një pjesë të madhe të shekullit XX, shumica vdisnin në shtëpi. Familjarët ose miqtë e afërt zakonisht lanin dhe përgatitnin trupin për varrim. Koha mes vdekjes dhe varrimit shihej si një moment i rrezikshëm dhe i paqëndrueshëm për shpirtin, dhe disa komunitete zhvilluan rituale mortore që mund të përfshinin pirje duhani, alkool, këngë, lojëra dhe “shaka” - si për shembull, në një rast të regjistruar në Uellsin e shekullit XIX, trupi i mbështjellë me qefin u zbrit nga oxhaku, ndoshta për të larguar demonët që mund të kërkonin shpirtin.

Ruajtjet e xhenazeve mund të zgjatnin nga disa orë deri në ditë apo edhe javë, gjë që i tmerronte reformatorët e shëndetit publik të shekullit XIX. Në fakt, praktika të tilla përmendeshin shpesh si një nga arsyet kryesore përse kërkoheshin reformat për mënyrën e varrimit, duke kërkuar që funerali të ndodhte shpejt pas vdekjes dhe që varrezat të zhvendoseshin nga qendrat e qyteteve drejt periferive.

Në ditët e sotme, vdekja dhe procesi i vdekjes - të paktën në shoqëritë perëndimore dhe të pasura - menaxhohen kryesisht nga institucionet dhe përcaktohen në aspektin mjekësor. Përveç nëse punojmë në shëndetësi ose në shërbime emergjente, shikimi i një trupi të vdekur është përvojë e rrallë. Dhe, zakonisht mund ta përcaktojmë saktësisht momentin e vdekjes.

Pa qasje të lehtë te mjeku, te stetoskopi (i shpikur vetëm në vitin 1816) apo te teknologjia që kemi sot për të vlerësuar ndalimin e funksionit të zemrës dhe të trurit, fundi i jetës dikur ishte i hapur për lloj-lloj interpretimesh. Një pasqyrë, një pupël pranë buzëve, zhurma e fundit e agonisë, laraska që ulej në çati, një qen i zi që lehte - të gjitha këto mund të përdoreshin si shenja apo simbole që njoftonin vdekjen. Por, derisa trupi të fillonte të kalbej - gjë që mund të merrte disa ditë - nuk ishte gjithmonë e qartë koha mes i gjallë pranë fundit dhe i vdekur. Vëzhgimi i shenjave të vdekjes dhe kujdesi për të vdekurit ishte një rol që kërkonte mjeshtëri të veçantë - shpesh i kryer nga gratë më të moshuara, të cilat ofronin ngushëllim dhe mblidhnin familjarët, miqtë dhe priftin pranë shtratit të të sëmurit kur vlerësonin se çasti i vdekjes po afrohej.

Çasti i vdekjes ishte veçanërisht i rëndësishëm, sepse shënonte fillimin e aktiviteteve për të mbrojtur integritetin spiritual të shpirtit, që përfshinin ndezjen e qirinjve (ndriçimi pranë të vdekurit ishte shumë i rëndësishëm), pastrimin dhe veshjen e trupit, mbylljen ose vendosjen e monedhave mbi sy, dhe vendosjen pranë trupit të bimëve aromatike ose sendeve personale - si rruzare, lodra të preferuara për fëmijët, apo një filxhan apo pjatë e çmuar që do të varroseshin me kufomën. Ka të ngjarë që vendosja e këtyre sendeve në varr ishte një praktikë pararendëse e krishterimit dhe mund të kishte kuptime të ndryshme. Ndoshta konsideroheshin objekte të nevojshme në jetën tjetër; ndërsa në disa komunitete përdorimi i gjërave që u përkisnin të vdekurve shihej si ogur i keq, ndaj ishte më mirë të varroseshin bashkë me pronarin e tyre fillestar - për çdo rast.

Sot mund të mendojmë se literatura për pikëllimin dhe ngushëllimin, si bestselleri Grief Works i shkruar nga Julia Samuel, apo bestselleri It’s OK That You’re Not OK nga Megan Devine, janë një dukuri moderne, por për shekuj me radhë shtypshkronjat kanë botuar udhëzues për një vdekje dhe pikëllim të denjë, duke ofruar një përzierje këshillash administrative, shpirtërore dhe emocionale për përgatitjen për fundin dhe përballimin e humbjes.

Edhe pse sot mund të na duken të tepruara disa zakone të zisë nga epoka viktoriane - si veshja me rroba të rënda të zeza për muaj apo vite, pasqyrat e mbuluara me pëlhurë, apo përdorimi i filxhanëve të zinj për çaj - pranimi i pikëllimit ishte thellësisht i rrënjosur në strukturën shoqërore. Humbja është, për shumë prej nesh, përvoja më e thellë që do të përjetojmë. Pritshmëria që njerëzit duhet të “vazhdojnë përpara me jetën” ose të “tejkalojnë” humbjen, është të keqkuptosh potencialin e vdekjes për të tronditur ndjenjën tonë për vetveten. Në të kaluarën, nuk ishte e pazakontë të gjeje “pikëllimin” të listuar si shkak vdekjeje në regjistrat mortorë apo certifikatat e vdekjes. Jeta e kaluar në një lidhje më të ngushtë me vdekjen bën me dije për fuqinë që ajo ka për të na pushtuar plotësisht.

Ndoshta, në mënyrë paradoksale, qasja jonë mjekësore ndaj fundit të jetës ka sjellë një ringjallje të interesit për mënyrat e vjetra të ballafaqimit me vdekshmërinë. Dulat e vdekjes duket se mbajnë pishtarin e “rojeve të vdekjes” të së kaluarës, duke pranuar se përfundimet mund të jenë me mbështetje, me plot kujdes, madje edhe të hareshme. Lëvizja moderne “vdekja pozitive” inkurajon, nëse njerëzit ndiejnë se munden, që familja dhe miqtë të përfshihen në larjen dhe kujdesin për të ndjerët, ndërsa ka prova që përfshirja në këto procese mund të ndihmojë në pranimin e vdekjes dhe humbjes, si dhe në nisjen e ballafaqimit të pikëllimit.

Për mua, kjo mbart edhe një mesazh më radikal. Nëse mësojmë të përballemi - pa frikë - me idenë e vdekshmërisë sonë, atëherë përqafimi i faktit që do të vdesim mund të jetë një akt çlirues. Mund ta përdorim këtë për të rishikuar marrëdhënien tonë me akumulimin e sendeve, apo për të menduar se çfarë trashëgimie personale, nëse kemi, duam të lëmë pas. Dhe, ndoshta mund të mësojmë nga e kaluara, duke ruajtur elementët më të mirë dhe më njerëzorë të mënyrës se si pritej vdekja, si mbështetej i sëmuri, dhe ndoshta më e rëndësishmja - si pranohej pikëllimi dhe zia. Duke vepruar kështu, kjo mund të na ndihmojë të rikthehemi në një marrëdhënie më të thellë me vdekshmërinë, në një qasje moderne ndaj frazës së vjetër media vita in morte sumus - në mes të jetës jemi në vdekje. /Telegrafi/

Cult+Cult